Morgunblaðið - 31.08.1991, Side 12

12
' T8U0A .IS MUOAQHAOUAJ GIGAJ3KUOH<>t/
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. ÁGÚST 1991
Skólastarf - til-
ræði við tungrma?
eftirHeimi Pálsson
Það er næstum árvisst að við
upphaf skólastarfs að hausti verði
kyndugar uppákomur og við höfum
sannarlega ekki farið varhluta af
þeim þetta haustið. Þrennt hefur
borið hæst: Fyrirvaralausa frestun
fjögurra ára kennaranáms, stöðv-
un þróunarstarfs við Menntaskól-
ann við Hamrahlíð og yfirlýsingar
háskólarektors og málsmetandi
starfsmanna Háskóla Islands um
kunnáttu stúdenta í móðurmáli
sínu og viðbrögð skólans við því.
Tvennt hið fyrsta verður látið
liggja milli hluta hér og nú, þótt
ærið efni sé til skrifa , en mér
ofbýður flutningur síðastnefnda
málsins.
Tíðindi úr Háskóla
Hér skal í upphafi gerður sá
fyrirvari að ég get einungis byggt
á fregnum blaða af móðurmálsrýni
háskólans, en þar sem engar leið-
réttingar hafa verið á gérðar hlýt
ég að ætla að Morgunblaðið 27.
ágúst 1991 hafi rétt eftir háskóla-
rektor, deildarforseta heimspeki-
deildar og tveim málvísindamönn-
um. Sama gildir um viðtöl við fimm
skólameistara jafnmargra mennta-
skóla 28. ágúst. Um ritstjórnar-
grein Morgunblaðsins þann dag
þarf enginn að efast. Þar hlýtur
allt að vera rétt eftir haft. Þá skulu
og tekin af öll tvímæli um það að
ég geri miklar kröfur til mennt-
aðra vísindamanna við Háskóla
íslands, ekki síst þegar þeir fjalla
um fræðasvið sín.
í frétt á baksíðu Morgunblaðsins
27. ágúst er frá því greint að há-
' skólarektor hafi sent öllum fram-
haldsskólum erindi „þar sem þeir
eru hvattir til að standa vörð um
íslenskukennslu í skólunum“. Þá
segir og að Háskóli íslands hafi í
hyggju.að koma á „stoðnámskeiði
í íslensku“, fyrst um sinn fyrir
nemendur heimspekideildar og ef
vill síðar fyrir aðrar deildir. Haft
er eftir forseta heimspekideildar,
Þór Whitehead, að „kennurum í
deildinni fyndist- að íslenskukunn-
áttu hefði hrakað og það kæmi
bæði fram í prófúrlausnum og ekki
síst í ritgerðum". Haft er eftir
Guðrúnu Kvaran að áhyggjur hafi
vaknað vegna frétta af breyttri
námskrá Menntaskólans við
Hamrahlíð og síðan segir orðrétt:
„Þau tíðindi hefðu þótt uggvænleg
enda hefði verið um það rætt í
deildum skólans, að á undanföm-
um áram hefði borið á lakari ís-
lenskukunnáttu stúdenta.“ Enn er
svo haft eftir Eiríki Rögnvaldssyni
að „alltaf bæri við, að fólk hæfi
nám í íslensku án þess að hafa
nægilegt vald á stafsetningu eða
framsetningu ritaðs máls“. Fleira
fróðlegt er að vísu í þessari frétt,
en hér skal látið staðar numið enda
komnar margar og fróðlegar stað-
hæfingar sem því miður era frem-
ur til þess fallnar að leiða athygli
frá meginatriðum- stórmáls en
skýra það og auk þess svo villandi
að þær hljóta að ala á fordómum
sem nóg var af fyrir.
Skýringa er þörf
Þar er fyrst til að taka að það
getur náttúrlega ekki verið að há-
skólakennarar og forystufólk í
málvísindum skipi rektor sínum að
skrifa umburðarbréf til skólameist-
aranna bara á grandvelli tilfínn-
inga sinna og þess að þeim „fínn-
ist“ nemendum hafa hrakað. Þær
kröfur hljótum við að gera til vís-
indamanna að þeir leggi fram rök
og rannsóknargögn og sýni okkur
hverju hefur hrakað. Það er ekk-
ert nýtt að rætt sé um það í deild-
um háskólans að stúdentar séu
ekki nógu vel að sér í móðurmál-
inu. Nægir að minna á bréf
Menntamálanefndar Háskólans
undir forystu Guðmundar Finnbog-
asonar 1920-1922 þar að lútandi.
Um sjötíu ára skeið, hið skemmsta,
hefur sá söngur ómað. Hann er
áreiðanlega alltaf á rökum reistur
að mati söngvarans en aðrir verða
að fá að vita á hvaða kvarða er
mælt. Þetta hlýtur að koma fram
í blaðagreinum sem framangreint
fólk verður að skrifa til að skýra
mál sitt og ég hef engar áhyggjur
af öðra en þá liggi öll gögn fyrir.
Næst er þar frá að segja að
okkur lesendum bráðliggur á að
fá að vita hvað Eiríkur Rögnvalds-
son á við með orðunum „framsetn-
ing ritaðs máls“. Það er orðið langt
síðan ég var í Háskóla íslands og
er farinn að ryðga í mörgum skil-
greiningum, en þessa kann ég
hreint alls ekki. Se átt við röklega
málsgreinabyggingu þá stenst
engan veginn að á henni verði ráð-
in bót á sama námskeiði og á að
kenna stafsetninguna. Það veit
Eiríkur miklu betur en ég. Rökvís
framsetning stendur ekki, í sam-
bandi við réttritun frekar en skyn-
samlegt val á efni í stól stendur í
samhengi við handlagni smiðsins
og gott auga fyrir frágangi. Hins
vegar er leiðarahöfundur Morgun-
blaðsins greinilega að blanda þessu
tvennu saman þegar hann fer allt
í einu að skrifa um setuna inni í
miðri grein um stöðu tungunnar.
Nú má enginn skilja orð mín svo
að ég efíst um að þessir talsmenn
háskólans og tungunnar hafi allir
saman rétt fyrir sér — að minnsta
kosti frá eigin bæjardyrum séð.
Ég held meira að segja að ég sé
þeim alveg sammála um að með-
ferð íslenskrar tungu og íslensk
rökhugsun séu alls ekki í því lagi
sem vera þyrfti. En þá kemur að
því sem okkur greinir hastarlega
á um og það era orsakir og úrbæt-
ur.
Viðbrögð háskólans verða engan
veginn skilin öðravísi en að menn
þar telji móðurmálskennara fram-
haldsskólastigsins bera ábyrgð á
stöðu tungunnar. Þess vegna hljóta
yfírlýsingamar að orka á íslenska
móðurmálskennara sem bein ásök-
un um vinnusvik eða þá sem árás
á yfírvöld menntamála undanfarin
ár fyrir að svíkja tungu sína. Teng-
ingin við fyrirhugaðar breytingar
á námskrá MH felur ekki í sér
neina skýringu. Það er ekki hið
sama að fækkka skyldueiningum
í íslensku og draga úr íslensku-
kennslu. Enginn veit og enginn
mun nokkra sinni fá að vita til
hvers sú breyting hefði leitt. Fyrir
því hafa kennslumálanefnd og
menntamálaráðherra séð. En ég
ætlast til að sérfræðingar í íslensk-
um málvísindum hagi sér eins og
þeir góðir læknar sem fyrst reyna
að greina sjúkdóminn sem þeir
ætla að ráða bót á og velja síðan
læknsidóm á eftir en snúi sér ekki
eins og skottulæknar beint að sjúk-
dómseinkennunum og reyni að
mála yfír þau.
Hvernig lærist máiið?
Það vita allir sem eitthvað hafa
hugsað málið, ég tala nú ekki um
ef þeir era sérfræðingar í því, að
málþroski og eiginleg færni í með-
Heimir Pálsson
A
„Eg ætlast til að sér-
fræðingar í íslenskum
málvísindum hagi sér
eins og þeir góðir lækn-
ar sem fyrst reyna að
greina sjúkdóminn sem
þeir ætla að ráða bót á
og velja síðan læknis-
dóm á eftir en snúi sér
ekki eins og skottu-
læknar beint að sjúk-
dómseinkennunum og
reyni að mála yfir þau.“
ferð móðurmálsins fást ekki í
kennslustundum sem til þess eins
eru ætlaðar. Móðurmálsnám er
ekki nám í erlendu máli og lýtur
ekki sömu kennslufræðilegum lög-
málum. Á þingi norrænna mál-
nefndamanna um síðustu helgi
kenndi finnskur málvísindamaður
mér að orða þetta: „I móðurmáls-
tímunum lærir maður um móður-
málið. Það er í hinum tímunum sem
maður lærir móðurmálið.“ Þetta
finnst mér ágætlega sagt þótt mér
sé hugsunin löngu kunn. Um þetta
efni flutti sænski prófessorinn Ulf
Telemann ágætt innlegg á sömu
ráðstefnu. Það er því eins og að
ætla sér að lækna sjúkdómsein-
kennin ef menn halda að hægt sé
að breyta tilteknu ástandi þjóðt-
ungunnar með því einu að íjölga
kennslustundum í móðurmáli. Til
slíkrar fjölgunar liggja hins vegar
allt önnur rök og hafa oft verið
þulin. Er mér í því sambandi sér-
stakt gleðiefni að ritstjórar Morg-
unblaðsins skuli hafa gert að sínu
gamalt baráttumál okkar margra
um fækkun kennslustunda hjá
móðurmálskennurum. En ég vara
um leið við að trúa því að það leiði
til annars en bættrar þekkingar
nemenda. Færni þeirra til beiting-
ar móðurmálsins er háð öðram
skilyrðum. Og um leið vara ég við
þeirri furðukenningu sem höfð er
eftir rektor Menntaskólans í
Reykjavík í frétt Morgunblaðsins
28. ágúst: „Menn geta aldrei skilið
almennilega góða samsetningu
máls ef þeir hafa ekki góð tök á
málfræðinni.“ (!!) - Góð þykir mér
málfræði, en að ætla henni þetta
hlutverk er ámóta gáfulegt og að
segja að enginn geti verið smekk-
maður á nautaket nema hafa lært
búfræði.
Nokkrar breytur
Það sem talsmenn Háskóla ís-
lands leiða hjá sér af breytingum
undangenginna áratuga er ekkert
smáræði. Hér verður aðeins bent
á fátt eitt sem hefur umbylt stöðu
íslenskrar tungu og er líklegt til
að hafa. sett óafmáanleg merki á
málþroska íslenskra stúdenta.
Þegar við Guðrún Kvaran og
Þór Whitehead komum til háskóla-
náms vorum við hluti af mjög litl-
um hópi (aðeins um 10% fæðingar-
árgangs) sem hleypt hafði verið í
gegnum smáriðnar síur skólakerf-
isins. Sem betur fer gefst nú stærri
hópum kostur á að spreyta sig
bæði í stúdentsnámi og háskóla
og er nú um helmingur fæðingar-
árgangs með aðgöngumiða að há-
skólanámi. En um leið er allur
samanburður við fyrri tíð út í hött.
Þegar við Guðrún Kvaran og
Þór Whitehead komum til háskóla-
náms var varla hægt að segja að
sjónfæri okkar hefðu orðið fyrir
öðrum áreitum en prentuðu máli.
Og fyrir utan mál uppalenda okkar
höfðum við notið leiðsagnar mál-
vöndunarmanna Ríkisútvarpsins á
hinni einu rás þess. Þeir stúdentar
sem nú koma til náms eru fæddir
eftir að sjónvarp hófst á íslensku.
Þeir hafa á mótunarskeiði lifað
byltingu í fjölmiðlun. Þeir hafa lif-
að tölvuvæðinguna. Áreitin hafa
með öðrum orðum margfaldast,
hlutverk máls og stíls hafa verið
endurskrifuð. Næðið sem gefst til
íhuguls náms er næstum horfið.
Og um leið er allur samanburður
við fyrri tíð út í hött.
Þegar við Guðrún Kvaran og
Þór Whitehead komum til háskóla-
Yiáms höfðum við sjálfsagt öll gert
okkar besta til að vinna fyrir okk-
ur í skólaleyfum. Þeir stúdentar
sem nú koma til náms hafa, sam-
kvæmt rannsóknarniðurstöðum í
mörgum framhaldsskólum, flestir
stundað vinnu samhliða framhalds-
skólanum. Þeir hafa talið það
Tónleikar í Sigurjónssafni:
Fimm verk fyrir fagott og píanó
BJÖRN Árnason fagottleikari og
Hrefna Unnur Eggertsdóttir
halda tónleika í Listasafni Sigur-
jóns næstkomandi þriðjudags-
kvöld. Á efnisskránni eru verk
eftir F. Davienne, L. Spohr, G.
Pierní, A. Tansmann og H. Neu-
Björn hefur leikið þrjá einleikskon-
serta með Sinfóníuhljómsveitinni
sem teknir voru upp fyrir Ríkisút-
varpið en þess má einnig geta að
á Vínarborgarárum sínum lék hann
með Austurríska Blásarakvintettin-
mann.
Björn Árnason lauk prófí frá
blásarakennaradeild Tónlistarskól-
ans í Reykjavík 1975 og einleikara-
prófí á fagott ári síðar frá Sigurði
Markússyni. Björn stundaði síðan
nám við Tónlistarháskólann í Vínar-
borg 1976-1980. Hann starfaði um
tveggja ára skeið við uppbyggingu
Tónlistarskólans í Færeyjum en
hefur starfað hér á íslandi frá 1983.
„Þá tók ég til við kennslu og allt
sem til féll í hljóðfæraleik og hef
leikið með hljómsveit íslensku óper-
unnar frá 1983, Kammersveit
Reykjavíkur, Blásarakvintett
Reykjavíkur, Islensku hljómsveit-
inni og Sinfóníuhljómsveit íslands."
Björn hefur einnig látið að sér
kveða í félagsmálum tónlistar-
manna og hefur verið formaður FIH
frá 1987 og skólastjóri Tónlistar-
skóla FÍH frá 1988. Það liggur því
beint við að spyija hvort möguleik-
arnir séu nægir fyrir íslenska tón-
listarmenn.
„Það er vissulega erfitt í dag
fyrir unga hljóðfæraleikara að
„komast að“ þar sem við eigum
orðið svo mikið af góðum tónlistar-
mönnum. Starfsmöguleikar við tón-
listarkennslu hafa að vísu aukist
stórlega á síðustu árum með til-
komu allra tónlistarskólanna og við
eigum afskaplega mikið af mjög
hæfum tónlistarmönnum sem starfa
við kennslu. Það kemur okkur einn-
ig til góða að íslenskir tónlistar-
menn era menntaðir víða erlendis
og flytja heim með sér ólíka
strauma úr tónlistarlífinu erlendis.“
Björn segist þó vel geta hugsað
sér að auk Sinfóníuhljómsveitar ís-
lands væri starfrækt hér minni
hljómsveit, „...dæmið um íslensku
hljómsveitina sýnir glöggt að það
er grundvöllur fyrir rekstri annarr-
ar hljómsveitar við hlið Sinfóníunn-
ar og á þeim 11 árum sem íslenska
hljómsveitin hefur starfað hafa fjöl-
margir ungir hljóðfæraleikarar
fengið sitt fyrsta tækifæri með
henni. En menningarstarfsemi
kostar auðvitað peninga og þó
menningin leiki pólitíkusunum á
tungu við hátíðleg tækifæri, þá
þagna þeir yfírleitt þegar minnst
er á peninga. Það er lífseigt viðhorf
að listamenn eigi helst að gefa
vinnu sína.“
Þau Björn og Hrefna stikla um
tónlistarsögu síðustu tveggja alda
í verkefnavali sínu á tónleikunum
á þriðjudagskvöld. Frank Devienne
er elstur þeirra fimmmenninganna
sem þau hafa valið verk eftir;
franskur flautu- og fagottsnillingur
sem uppi var í byijun síðustu ald-
ar. Tónleikarnir hefjast á sónötu
eftir Devienne. Ludwig Spohr var
rómantískt tónskáld, „við leikum
rómönsu eftir Spohr, afskaplega
fallegt verk,“ segir Björn. Síðan
taka þau nokkurt stökk og leika
verk eftir G. Pierní sem lést á 4.
áratug þessarar aldar. „Verkið sem
við leikum er samið upp úr tema
eftir Purcell og er afskaplega lif-
andi og skemmtilegt verk. Pierní
var bæði tónskáld og hljómsveitar-
stjóri og til fróðleiks má nefna að
hann stjórnaði frumflutningnum á
Eldfugli Stravinskýs í París.“
Síðustu tvö tónskáldin eru sam-
tímamenn, A. Tansmann lést 1988,
póiskur að uppruna en búsettur
Morgunblaðið/Einar Falur
Björn Árnason fagottleikari leik-
ur á tónleikum í Sigurjónssafni
á þriðjudagskvöld ásamt Hrefnu
Unni Eggertsdóttur píanóleik-
ara.
mestan hluta ævinnar í Frakklandi.
„Tansmann skrifaði fjöldann allan
af kammer- og einleiksverkum fyrir
-t'