Morgunblaðið - 08.09.1991, Blaðsíða 12

m
iMÖRQBMBffllííÐ SUNNl/ÖKQUR'á. ÉEM'EtaÉÉft'l^l
A myndinni til vinstri
er Sölvi Sveinsson en
fremst á myndinni fyrir
neðan eru f.v. Halldóra
Guðný Jónsdóttir,
Hjalti Arnason og
Louisa Stefanía
Djermoun.
samræðum og í bókum, nema í fom-
sögunum. Ég tel að íslenskan sé að
breytast og að kennararnir verði að
halda hinni gömlu íslensku við. Þó
það sé jákvætt þá verður málið þó
eigi að síður að fá að þróast.“
Meinið er minnkandi bóklestur
Umsjón með íslenskukennslu í
Fjölbrautaskólanum við Ármúla hef-
ur Sölvi Sveinsson aðstoðarskóla-
meistari. Nýlega kom út eftir hann
kennslubókin íslensk málsaga. í
þeirri bók segir hann m.a.: „Yngsta
kynslóðin er vaxin frá málinu ef
þannig má komast að orði. Mörg orð
í frásögnum úr daglegu lífi forfeðr-
anna eru henni torskiljanleg, vegna
þess að þjóðlífið hefur haft ham-
skipti.“ Ennfremur segir Sölvi: „Er
hugsanlegt, að nú þurfi að fylgja
fordæmi Snorra Sturlusonar, er hann
samdi Eddu sína til að samtímamenn
hans og afkomendur þeirra gætu
skilið skáldskap? ... Þurfum við að
semja nýja Eddu, smíða brú frá nút-
ímanum til bændasamfélagsins til að
lýsa upp orðaforðann?"
I samtali við blaðamann sagði
Sölvi: „Meinið er minnkandi bóklest-
ur, það er varla hægt að kenna því
fólki málfræði að gagni, sem aldrei
les bækur. Rösklega 80 af hundraði
úr hverjum árgangi fer í framhalds-
skóla og nærri 50 prósent hvers ár-
gangs tekur stúdentspróf. Ekki eru
allir þeirra jafnhæfir á bóklærdójn.
Mér fínnst gagnrýni Háskóla ís-
lands ekki reist á réttum forsendum.
Vankunnátta í íslensku, ef fyrir hendi
er, er þjóðfélagsvandi sem alJt skóla-
kerfið verður að taka á. Það dugir
ekki að eitt skólastig gagnrýni það
næsta fyrir neðan. Það verður að
taka á þessu máli með skipulegum
hætti. Eg vil að móðurmálskennsla
sé skipulögð alveg upp á nýtt. Hún
er enn miðuð við að aðeins besti hluti
árgangs fari í framhaldsnám og skip-
ulagið miðast enn við iandsprófíð sem
löngu er aflagt. Kennslan er líka enn
miðuð við samfélag unglinga sem
forða og og framburð leiddi í ljós að
gerbylting hefur orðið á dönsku, sér-
staklega síðan um aldamót. Ætla
má að við breyttar þjóðfélagsaðstæð-
ur hafí íslenskan líka breyst mikið á
sama tíma þó rannsóknir vanti til
þess að staðfesta það, eins og margt
fleira í íslensku máli,“ segir Tryggvi.
„Endurreisn íslenskrar tungu hófst
með Fjölnismönnum og Rask. Málinu
hefur hins vegar hnignað eftir mikið
blómaskeið frá síðustu aldamótum.
Hann benti ennfremur á að við yfír-
ráð Noregs og síðar Danmerkur
hafi íslenskan tekið miklum breyt-
ingum. „í upphafí nítjándu aldar var
málið bágborið og í dagblöð frá alda-
mótum var ekki rismikið mál skrif-
að. Málið á sér tvær myndir, talmál
og ritmál, skólarnir leggja höfuðá-
herslu á hið síðarnefnda. Fólk þarf
hins vegar ekki að vera vel máli
farið þó það kunni skólamálfræðina
sína og sá sem er góður í stafsetn-
ingu þarf ekki að vera góður ræðu-
maður. Frægt dæmi um andstæður
í þessum efnum er einhver kunnasti
blaðamaður Brasilíu fyrir 20 árum,
hann var bæði ólæs og óskrifandi
aðeins höfðu
bækur og leiki
sér til dundurs. í
dag höfum við
sjónvarp og
myndbönd þar
sem mikið af efn-
inu er með ensku
tali. Ensk áhrif
standa máli okk-
ar. fyrir þrifum,
en þetta höfum
við kallað yfir
okkur. Ekki má
gleyma tísku-
heimi ungling-
anna, sem er
þjóðlaus glans-
iðnaður. Það er
ekki við ungling-
ana að sakast þó
málinu hnigni
heldur við um-
hverfið sem þeim
er búið og það uppeldi sem þeim er
veitt.
Öll kennsla byggist á endurtekn-
ingu, en í málfræðikennslunni er of
mikið af henni. Móðurmálskennslan
þyrfti að vera samfelld frá 1. bekk
í grunnskóla fram á 2. ár í framhalds-
skóla. Sérstaklega fínnst mér brýnt
að láta nemendur lesa meira en nú
er gert. Mín reynsla er að þeir nem-
endur sem mest hafa lesið skrifi rétt-
ast og stíli best.“
Þess má geta að móðurmálskenn-
arar áforma að halda ráðstefnu í
október nk. þar sem fjallað verður
um málfræðikennslu í grunnskólum
og framhaldsskólum. Þar verður
Sölvi Sveinsson með frjmsögu.
íslenskan mikilvægust
í þeirri miklu og þörfu umræðu
um íslenska tungu, sem fram hefur
farið undanfarið, í kjölfar" gagnrýni
Háskóla íslands á íslenskukennslu,
hafa margir fræðimenn og áhuga-
menn um tunguna geyst fram á rit-
völlinn. Sumir þeirra hafa beint spjót-
um sínum að framhaldsskólunum en
aðrir borið skjöld fyrir þá. Forráða-
Breytt þjóðfélag, breytt mál
Tryggvi Gíslason skólameistari á
Akureyri kveður merkjanlega mikla
breytingu á málkunnáttu nemenda
sl. 25 ár. „Breytt þjóðfélag hefur
ávallt í för með sér breytingu á
máli. Ný rannsókn á dönsku málsam-
félagi sl. 150 ár hvað snertir orða-
mönnum skólanna er málið skylt.
Björn Teitsson skólameistari á
ísafírði bendir á að sífellt stærri hluti
hvers aldursárgangs fari nú í fram-
haldsskóla, þangað fari líka þeir sem
litla hvatningu hljóta heima hjá sér
og komi úr umhverfí þar sem áhugi
á menntun sé takmarkaður. „Undir-
strika þarf með skýrum hætti, að
íslenskan sé mikilvægasta náms-
greinin í skólakerfinu. Tíma margra
bama og unglinga er eytt fyrir fram-
an sjónvarp, sé bók lesin, er hún á
mjög einföldu máli. Bréf eru tæpast
lengur skrifuð til kunningjanna, held-
ur talað í síma. Með grunnskólalög-
unum 1974 var miklum vanda velt
yfir á framhaldsskólana. Þar sem
nemendur geta ekki fallið í grunn-
skóla, er stundum of lítið lært þar.“
ÞARF AD SEMJA
NÝJA EDDU ?
en hafði svo frábæra frásagngar-
gáfu að það var skrifað eftir hon-
um.“
Stílkennsla nauðsyn
„Málið er tæki sem menn þurfa
að læra að beita. Þess vegna er stíl-
kennsla í málfræði alger nauðsyn.
Það hafði slæm áhrif þegar menn
fóru að taia um málfræðikennslu sem
stagl. Allflestir verða að læra með
endurtekningum. Einnig er mjög
nauðsynlegt að auka orðaforða nem-
enda, það á við í íslenskukennslu
eins og í annarri tungumálakennslu,"
sagði Guðni Guðmundsson rektor
Menntaskólans í Reykjavík. „Við
náum ekki árangri nema að skilning-
ur á byggingu málsins og orðaforði
komi til. Þetta tvennt er forsenda
fyrir skilningi á blæbrigðum máls-
ins.“ Ennfremur minnti Guðni á að
engin sía væri lengur fyrir hendi síð-
an landsprófið var lagt af. „Skólarn-
ir taka þá inn sem uppfylla lág-
markskröfur, ég er hlynntur því að
gefa öllum tækifæri, menn verða svo
að sjá um að standa sig. Mín skoðun
er sú að krakkarnir sem koma í skól-
ann núna séu ekki lélegri í íslensku
en þeir sem fyrr voru á ferðinni."
Flestir sem vjtnað er til hér að
ofan eru á því að íslenskan sé að
breytast talsvert. Það skyldi engan
undra þegar litið er til þeirra stór-
stígu breytinga sem íslenskt þjóðfé-
lag hefur gengið í gegnum á þessari
öld í atvinnuháttum. Það er kannski
ekki óeðlilegt að menn ryðgi í orðum
og málsháttum sem eiga við um
löngu horfín verkfæri og vinnubrögð.
Þekking manna er líka alltaf að úr-
eldast og þá líka þau orð sem gömlu
hugmyndunum fylgdu. Það er
kannski ekkert undarlegt þó fólk sé
tregt til að leggja á sig að læra fjölda
orða sem það þarf aldrei að nota.
En sé það hins vegar ekki gert töpum
við þræðinum sem liggur aftur til
fortíðar. Sú jurt sem glatar rótfes-
tunni er tortímingunni mörkuð, nema
hún komist í annan jarðveg. Menn
sem tapa fortíð sinni eru litlu betur
í sveit settir. Ef sá auður sem geymd-
ur er í menningararfi okkar glatast
eða verður óaðgengilegur liggur ekk-
ert annað fyrir en tortíming þjóðern-
is okkar og síðan aðlögun að fram-
andi menningu annarra þjóða. Ef
menn gæta þess í tíma og spyma
fótum við hættulegri þróun móður-
málsins hvað þetta snertir, þarf von-
andi ekki að semja nýja Eddu til
þess að halda lifandi sambandi millí
nútíðar og fortíðar hinnar íslensku
þjóðar.
HVER ER GRUNNUR ÍSLENSKUKENNSLUNNAR:
Allir kennarar móðurmálskennarar
eftir Urði Gunnarsdóttur
GRUNNURINN að móðurmálskunnáttu íslensks æskufólks er
Iagður á heimilum og í skólum; forskólum og grunnskólum. Það
hefur hins vegar reynst erfitt að meta hversu góður sá grunnur
er þar sem nánast enginn samanburður er fyrir hendi utan sam-
ræmd próf. Þeir sem Morgunblaðið ræddi við voru sammála um
að ákveðinn hluti nemenda hefði átt og ætti í erfiðleikum í námi
og ekki síst íslensku. Sú breyting sem varð á lögum um fram-
haldsskóla, og gerði nemendum mögulegt að halda áfram námi
eftir grunnskóla þrátt fyrir að þeir hefðu ekki náð tilskildum
prófum, hefði hins vegar orðið til þess að sá hópur skilaði sér í
auknum mæli i framhaldsskólana og háskóla. Þar fyndu kennar-
ar meiri mun á nemendum en í grunnskólanum, þar sem talið er
að nemendur standi sig ekki verr en áður.
að er ekki hægt að segja að
íslenskukunnáttu grunnskól-
anemenda hafí hrakað ef
miðað er við einu raunhæfu mæl-
inguna sem við höfum; samræmd
próf í 10. bekk,“ segir Guðni 01-
geirsson, námsstjóri_ í mennta-
málaráðuneytinu. „Ástandið er
ekki verra en það hefur verið síð-
ustu 5-10 ár, hvað varðar þau
atriði sem prófað er í, stafsetn-
ingu, málfræði, ritfærni og bók-
menntir. Stór hluti nemendanna
stendur sig vel en um 20% eru
undir lágmarkseinkunn og líklegt
er að þeir nemendur eigi í miklum
erfiðleikum með að hefja bóklegt
framhaldsnám."
Guðni segir þann nemendahóp
sem eigi í erfíðleikum síst stærri
er verið hefur. Það sem hafí breyst
sé að fleiri úr hópnum fari í fram-
haldsskóla og jafnvel í háskóla.
„Hvað á svo að gera fyrir þessa
nemendur? Nú þegar rennur um
fjórðungur þess fjármagns í sér-
kennslu sem ætlað er til grunn-
skólans eða um einn milljarður.
Sérfræðingar á þessu sviði segja
það ekki nærri því nóg og það er
spuming hvað á að gera mikið
fyrir þennan hóp, hvort sumir ein-
staklingar séu einfaldlega nógu
þroskaðir til að takast á við nám
í sínum aldurshóp. Þess ber þó
að geta að sérkennsla í framhalds-
skólunum hefur víða gefíð góða
raun og mikilvægt er að öll börn
fái gott máluppeldi á heimilinum,
að foreldrar tali við bömin og lesi
Úr samræmdu prófunum síðastliðið vor.
fyrir þau.“
Hvað varðar málskilning
yngstu grunnskólanemanna segir
Guðni vanta formlegar mælingar
til að styðjast við. Mikið sé rætt
um að skilningur þeirra á algengu
íslensku máli fari versnandi og
meira sé um slettur en áður.
Hann segir engin rök hníga að
því að það leysi einhvem vanda
að einbeita sér eingöngu að því
að auka íslenskukennslu um einn
eða tvo tíma, heldur þurfí kennar-
ar í öllum fögum að vera á varð-
bergi, m.a. gagnvart erlendum
áhrifum og minnast þess að allir
kennarar séu í raun móðurmáls-
kennarar. Til að svo megi verða
er mikilvægt að kennurum standi
til boða endurmenntun og góð
kennaramenntun.
Eitt af meginverkefnum for-
skólans er að kenna gott íslenskt
mál og kemur það fram í uppeld-
isáætlun fyrir leikskólana. Lögð
er áhersla á mikilvægi þess að
hlusta og tjá sig, m.a. með lestri
fyrir börnin. „Mér fínnst ég finna
mun á þeim börnum sem hafa
verið hjá okkur á leikskólanum
og þeim sem koma ný inn, þegar
þau eru orðin t.d. fimm ára göm-
ul. Þau sem fyrir eru virðast hafa
meiri orðaforða og málþroska,
enda vinnum við mjög mikið með
málið,“ segir Kristbjörg Lóa
Árnadóttir, leikskólastjóri á
Hlíðaborg. Hún segir börnin ákaf-
lega móttækileg fyrir gömlum
orðum og orðatiltækjum og til-
einki sér þau fljótt. Hins vegar
megi vel heyra, hvaða börn séu
alin upp við myndbandagláp og
að lítið sé talað við þau, þar sem
þau séu á eftir í málþroska og
„skreyti" mál sitt oft með útlensku-
slettum.
—Hefur málþroska og orða-
forða íslenskra barna hrakað?
„Það kæmi mér ekki á óvart ef
svo væri, þó að ég hafi engar
athuganir til að styðast við. Ég
vil þó fullyrða að sé munur, þá
er hann alls ekki sláandi."