Morgunblaðið - 08.09.1991, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. SEPTEMBER 1991
f
MOKGUNBLiA©IÐ J SUNN
mMmgmpfm.
ÍBRKB99HKIJDHO!/.
a m *

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Fiskverkun og
fiskskortur
Þótt umræður um fiskveiðistefn-
una hafi undanfama mánuði
snuizt fyrst og fremst um það, hvort
kvótakerfið í núverandi mynd ætti
rétt á sér eða hvort gjaldtaka fyrir
réttinn til þess að nýta fiskimiðin sé
sanngjöm gjósa við og við upp deilur
um aðra þætti málsins, sem þó tengj-
ast þessum grundvallarumræðum með
einum eða öðmm hætti.
Töluverður hópur manna stundar
fiskverkun án þess að eiga fiskiskip
og kvóta. Þessir fiskverkendur kaupa
nánast allan sinn fisk á fiskmörkuðun-
um. Eftir að markaðirnir tóku til starfa
sprattu upp lítil fiskverkunarfyrirtæki
hér og þar og var í upphafi litið svo
á, að starfsemi þeirra væri til marks
um jákvæð áhrif fiskmarkaðanna. Ein-
staklingsframtakið blómstraði í sjáv-
arútvegi, ekki sízt vegi;a starfsemi
fiskmarkaðanna.
En við og við brýzt fram mikil
óánægja meðal þessara fiskverkenda,
sem sameinaðir telja sig vera stærstu
fiskkaupendur landsins og hafa nú við
orð að efla samstöðu sín í milli.
Óánægja þeirra stafar aðallega af
tveimur ástæðum. Önnur er sú, að
þeir fái engan físk keyptan á fískmörk-
uðunum vegna þess, að þar sé engan
fisk að fá, þótt ferskur fiskur sé flutt-'
ur til útlanda í gámum til fískverk-
enda þar. Síðustu vikur hefur verið
mikill skortur á físki á fiskmörkuðun-
um hér og hefur það leitt til uppsagna
og atvinnuleysis hjá því fólki, sem
starfar hjá þessum smærri, kvótalausu
fiskverkendum. Þeir gera kröfu tii
þess, að öllum físki verði landað hér
heima og að útlendingar verði að koma
hingað til þess að bjóða í fískinn á
móti þeim.
Hin ástæðan, sem veldur óánægju
þessara smærri fiskverkenda er sú,
að stóra fyrirtækin í útgerð og físk-
vinnslu, sem hafa verið að myndast á
undanförnum áram með sameiningu
fyrirtækja í stærri heildir, yfirbjóði
markaðinn og kaupi fisk á verði, sem
eé svo hátt, að útilokað sé, að fisk-
vinnslan standi undir því hráefnis-
verði. Rök stóru fyrirtækjanna séu
þau, að hér sé um jaðarkostnað að
ræða í þeirra rekstri, sem skipti litlu
máli, þar sem um h'tið magn sé að
ræða í heildarrekstri þeirra en hins
vegar mikilvægt að halda vinnslunni
gangandi án stöðvunar vegna hráefn-
isskorts. Hinir smærri fiskverkendur
segja, að hinir stærri yfírbjóði jafnvel
fisk á sama tíma og þeir sendi ferskan
físk til útlanda til þess að koma til
móts við kröfur sjómanna, m.a. um
siglingar.
Rök útgerðarfyrirtækjanna fyrir því
að selja ferskan fisk til útlanda eru
auðvitað þau á hveijum tíma, að þau
þurfi að seija þar sem hæst verð fæst
til þess að ná beztum árangri í rekstri.
Þetta eru auðskiljanleg rök. Hins veg-
ar hafa þau í sumum tilvikum leitt
byggðarlög út í ógöngur, eins og t.d.
Seyðisfjörð, þar sem helzti togari stað-
arins seldi nánast allan sinn afla er-
lendis um skeið a.m.k. með tiivísun
til framangreindra röksemda en físk-
vinnslufyrirtækin á staðnum fengu
lítið sem ekkert hráefni til vinnslu.
Þá var eðlilegt að fólkið á Seyðisfirði
spyrði, hvort þetta væri réttlæti kvóta-
kerfísins.
Barátta stórra fyrirtækja og smárra
um fiskinn, þar sem hinn stóri hefur
óhjákvæmilega yfirburði, vekur líka
spurningar um það, hver þróunin verði
í sjávarútvegi okkar. A sama tíma og
sameining fyrirtækja í útgerð og físk-
vinnslu er nauðsynieg til þess að ná
aukinni hagkvæmni má hún ekki þró-
ast í þann farveg, að í krafti hennar
verði smáatvinnurekendum í sjávarút-
vegi útrýmt. Hér þarf hæfilegt jafn-
vægi að skapast eins og á öðram svið-
um þjóðlífsins.
Það eru engar augljósar lausnir
fyrir hendi í þessu máli, þótt sjálfsagt
sé að ræða hugmyndir á borð við
þær, að landa öllum físki hér heima,
þannig að uppboð fari fram hér en
ekki erlendis. Spuming er hins vegar,
hvort menn sjá fyrir endann á því.
Ef litli fískverkandinn á í erfíðleikum
með að keppa við stóra fyrirtækin
heima fyrir, hver verður vígstaða hans
og stóra útgerðarfyrirtækjanna hér,
ef margfalt öflugri fyrirtæki koma frá
útlöndum og geta boðið í allan fisk,
sem veiddur er á íslandsmiðum og
landað er hér? Verður niðurstaðan sú,
að enn meira af fiskinum verði flutt
til útlanda til vinnslu þar?
Hvað sem öðru líður er nauðsynlegt
• að hlusta á sjónarmið litlu fiskverk-
endanna, sem eiga allt sitt undir fisk-
mörkuðunum, og leita leiða til þess
að skapa eðlilegt jafnvægi á milli
þeirra og annarra rekstraraðila í fisk-
vinnslu og útgerð. Þar kemur m.a. til
umfjöllunar, hvort stóru útgerðar- og
fiskvinnslufyrirtækin kunni að fara
með stærð sína í litlu samfélagi.
1 H A ÞEGAR
X • »ég las grein
um búlgarska útlagann
Georgi Markov riijaðist
upp fyrir mér dapurleg
minning; heimsókn
Todors Zhivkovs til ís-
lands.
Markov var búlgarskur rithöfundur,
landflótta í Bretlandi þarsem glæpa-
hyski úr búlgörsku öryggisþjónustunni
myrti hann samkvæmt fyrirmælum
frá Zihvkov sjálfum með ricin-eitri
þegar regnhlíf var stungið í hægra
læri hans, einsog fyrir tilviljun í mann-
þröng úti á götu. Regnhlífarmorðið
hefur það verið nefnt og er alkunnugt
úr sögu kalda stríðsins.
Markov hafði þekkt Zhivkov ein-
ræðisherra en sá í gegnum glæpavef-
inn og komst undan til Vesturlanda.
Þar samdi hann endurminningar sínar
og vann að öðrum ritstörfum auk þess
sem hann afhjúpaði einræði kommún-
ista í Búlgaríu í reglulegum þáttum í
BBC og Utvarpi frjálsrar Evrópu.
Zhivkov kom til Islands í september
1970 og má sjá frásögn okkar í Morg-
unblaðinu daginn eftir. Við stóðum
þarna fyrir framan þennan einræðis-
segg í hópi margra fréttamanna og
diplómata og hlustuðum á stalínistann
hafna stalínismanum og lýsa því yfír
að „Tékkóslóvakíumálið heyrir fortíð-
inni til“(!) Lagði síðan áherzlu á alla
helztu frasa kommúnismans á þessum
áram og sagði innrásin í Tékkósló-
vakíu hefði verið söguleg nauðsyn.
Búlgarar hefðu staðið við skuldbind-
ingar sínar gagnvart Tékkóslóvakíu
með því að tryggja áframhaidandi
sósíalíska stjórn í landinu(!) Meirihluti
fólks þar í landi hefði viljað viðhalda
sósíalísku þjóðfélagi. Ogþarmeðkomu
þeir á skriðdrekum einsog frelsandi
englar til að losa fólkið undan Dubcek
og öðram trúvillingum.
Þá fagnaði einvaldurinn þeim góðu
viðtökum sem hann hafði fengið á
íslandi og minnti á ummæli Sjáseskjús
þegar hann sótti okkur heim. Þá hélt
varla nokkur maður vatni fyrir þessum
sjarmör. Og hann fékk orðu, held ég.
HELGI
spjall
En Zhivkov var eng-
inn sjarmör. Hann var
heldur yggldur á brún
og brá en brosti þó ein-
sog andlitið þiðnaði í
hnúkaþey þegar hann
lofsöng friðsamlega
sambúð og ágæti hennar.
Eg spurði hvernig hann gæti afneit-
að stalínismanum þarsem hann boðaði
sjálfur stalínisma og stjórnaði Búlg-
aríu í anda hans. Þá var uppi fótur
og fit á blaðamannafundinum, einvald-
urinn ókyrrðist í sæti sínu, enda átti
hann ekki slíkum dónaskap að venjast
heima í Búlgaríu. Öryggislögreglu-
menn gengu að mér og hrintu mér;
ýttu mér svo aftar í hópinn. Zhivkov
reyndi að brosa þegar hann náði áttum
og sagði ég væri ungur maður og
óreyndur og kynni ekki skil á kjama
málsins. Sagan ætti eftir að færa
mönnum heim sanninn um aðgerðirnar
í Tékkóslóvakíu væra stórkostlegasta
sporið sem stigið hefði verið í þá átt
að koma í veg fyrir afnám sósíalis-
mans í Tékkóslóvakíu. Síðan bætti
hann við athugasemd sem vakti mikla
athygli viðstaddra, Á Kúbu er sósíalísk
stjórn, sagði hann, við leyfum aldrei
að land sem hefur fengið sósíalíska
stjórn snúi aftur og taki upp aðra
stjórnarhætti.
Kastró er augsýnilega sömu skoð-
unar.
175.’
NU ER SVO KOM-
dð að Zhivkov er fyrirlitið
og afdankað þrælmenni austur í Blúg-
aríu en ég bíð þess enn og rólegur
að segja lesendum Morgunblaðsins af
falli Kastrós þegar þarað kemur. Nán-
ast enginn glæpur er svo svivirðilegur
að Zhivkov sé ekki sakaður um að
hafa framið hann á löngum valdaferli
sínum. Búlgarar haida því jafnvel fram
hann sé þjófur(!) En sakaskrá mín er
víst boðleg hvarsem er, þótt maður
hafí verið eltur uppi á sínum tíma
vegna andstöðu við kommúnista. Sú
barátta var ekki sízt herferð á vegum
hugsjóna og samvizku einsog nú ligg-
ur fyrir. Andstaðan við kommúnisma
og krossferðir gegn honum hafa verið
mikilvægasti þátturinn í þjóðfélags-
gagnrýni Morgunblaðsins, enda var
marxisminn í tízku þegar ég var ung-
ur og átti síður en svo undir högg að
sækja. Lýðræði og mannréttindi voru
afturámóti í hættu einsog sótt var að
frelsinu úr öllum áttum. Atlantshafs-
bandalagið var eina nauðvörnin sem
nýttist til sigurs. En vegna aðildar að
því voram við úthrópaðir þjóðníðingar
og borgaralegum höfundum ekki
vandaðar kveðjurnar. Jafnvel reynt
að refsa þeim með „andrúmi morðs-
ins“ sem Búkovskí talaði um. Hinir
hafnir til skýjanna, ekki sízt varkárir
samfylgdarmenn sem skiptu litum
einsog skógardýr. Eða eigum við að
segja einsog Ustinov af öðru tilefni
þeir hafi átt jafnnáðuga daga og
flæmar á óhreinsuðum hundi. En nú
er hin sögulega hundahreinsun hafin
— og samfylgdinni er víst að ljúka.
■j Hf* MÉR ER NÆR AÐ
JL I vl»halda fáir hafi lýst hver-
fulleikanum betur en Þórbergur þegar
hann er einn á ferð fyrir vestan og
hugsanir sækja á hann hver af ann-
arri. Af Bitruhálsi sér hann niður í
dalinn þarsem bæjarrústirnar blasa
við augum. „Og inn í mig flæddu þung-
ar undiröldur frá hverfulleika
lífsins ... Gömul tóttarbrot í þýfðu
túni. Árniður í einmanalegri þögn.
Hvar strita nú þær hnýttu hendur, sem
stungu sniddu og bára gijót og hlóðu
þessar tættur? Á hvað horfa nú þau
augu, sem fengu glákom af að rýna
eftir sauðkindum upp í þessa þoku-
fullu kietta? Eftir hvetju hlera nú þær
hlustir, sem heyrðu riðið heim að þess-
um afskekkta bæ á rifahjami í tuiigls-
Ijósi? .. . Fyrir hvaða hugsjón slær nú
það hjarta, sem sá elskuna sína koma
í rauðum morgunkjól heím móana
neðan frá ánni á fögrum morgni, þeg-
ar maðkaflugumar sungu sólaróð
allífsins úti á hlaðinu? Spurðu krónik-
urnar. Spurðu fílmu allífsins."
M.
(meira næsta sunnudag.)
Margs konar spenna
vegna fjárútláta op-
inberra aðila til
ýmissa þarfa, sem
einkennt hefur um-
ræður í fjölmiðlum
seinni part sumars,
er ekki einvörðungu
vísbending um hve margt fer úrskeiðis í
opinberri stjórnsýslu heldur líka til marks
um ákveðnari tilraunir en áður til þess að
ná tökum á óstjóminni.
Sú ákvörðun Markúsar Arnar Antons-
sonar, hins nýja borgarstjóra, að stöðva
framkvæmdir við útsýnishús Hitaveitu
Reykjavíkur á Öskjuhlíð fyrir nokkrum
vikum vegna þess, að kostnaður hefði far-
ið úr böndum vakti mikla athygli. Bæði
vegna þess, að það var ekki á almanna
vitorði, að kostnaður við þessar fram-
kvæmdir hefði farið nokkur hundruð millj-
ónir fram úr áætlun og vegna hins, að hér
var um að ræða eina vinsælustu fram-
kvæmd, sem forveri hans í embætti, Davíð
Oddsson, núverandi forsætisráðherra,
hafði beitt sér fyrir. Að vísu var fram-
kvæmdin mjög umdeild framan af en hef-
ur notið allt að því gífurlegra vinsælda
síðustu mánuði, ef marka má aðsókn að
húsinu og viðbrögð almennings.
Auðvitað var þessi ákvörðun Markúsar
Amar rétt og í viðtali við fréttastofu Stöðv-
ar 2 í gærkvöldi, föstudagskvöld, lýsti
Davíð Oddsson því yfír, að hann bæri fulla
ábyrgð á þeirri ákvörðun, sem tekin var
um að byggja þetta hús og jafnframt þeim
umframkostnaði, sem orðið hefði við þessa
framkvæmd. Að sjálfsögðu ber stjórnkerfi
hitaveitunnar og Reykjavíkurborgar
ábyrgð á þessum mikla umframkostnaði,
sem hefur kannski vakið meiri athygli en
ella vegna þess, að bæði hitaveitan og
Reykjavíkurborg hafa um langt árabil ver-
ið til fyrirmyndar um það, hvernig staðið
hefur verið að opinberum framkvæmdum.
Stjórnamefnd veitustofnana hefur sam-
þykkt ályktun, þar sem þessi mikli um-
framkostnaður er átalinn, eins og fram
kemur í Morgunblaðinu í dag, laugardag.
Hvem er stjómarnefndin að átelja? Sjálfa
sig? Það hlýtur að vera vegna þess, að
þessari nefnd er ætlað að bera ábyrgð á
rekstri og framkvæmdum m.a. hitaveit-
unnar. Þótt fyrrverandi borgarstjóri taki
á sig pólitíska ábyrgð þessa máls er ekki
við því að búast, að hann hafi persónulega
fylgzt með kostnaði við framkvæmdina frá
viku til viku heldur hefur það væntanlega
verið verkefni stjómenda hitaveitunnar og
stjórnarnefndar veitustofnana, sem hljóta
að horfa í eigin barm, ekki síður en Davíð
Oddsson.
Kjami málsins er þó sá, hvemig það
megi vera, að staðið sé að opinberum fram-
kvæmdum og þar með meðferð almanna-
fjár með þessum hætti. Hvað veldur því,
að þessi mikli umframkostnaður verður
við dýra framkvæmd án þess að eftir því
sé tekið á fyrri stigum, að því er virðist,
og ráðrúm gefist til þess að stöðva fram-
kvæmdir mun fyrr? Fjölmennur hópur sér-
fræðinga kemur að framkvæmd sem þess-
ari m.a. vegna áætlunargerðar um kostn-
að. Hvað veldur því, að þessi hópur manna,
sem á að hafa menntun, þekkingu og í
flestum tilvikum mikla reynslu, nær ekki
betri árangri í áætlunargerð en svo, að
munar mörg hundruð milljónum króna?
Fyrir nokkrum árum urðu miklar deilur
á opinberum vettvangi um kostnað við
byggingu flugstöðvarinnar á Keflavíkur-
flugvelli. Þar voru álitamálin fleiri og línur
ekki eins skýrar og nú en þó var efnt til
sérstakrar ráðstefnu sérfræðinga um það,
hvað farið hefði úrskeiðis við þá fram-
kvæmd. Vinna sérfræðinga, sem gera
áætlanir um byggingarkostnað af þessu
tagi, er dýr og til þeirra er hægt að gera
miklar kröfur. Áætlunin um lokákostnað
við Öskjuhlíðarhúsið var gerð fýrir aðeins
nokkrum mánuðum og þess vegna vekur
enn meiri furðu, að slíkrar ónákvæmni
gæti í henni.
Þessar upplýsingar um umframkostnað
hafa margvíslegar afleiðingar. Þær berast
á sama tíma og ný ríkisstjórn stendur í
Reykjanes-
skólinn
REYKJAVÍKURBREF
Laugardagur 7. september
stórátökum við að ná stjórn á ríkisfjármál-
um og hemja útgjöld hins opinbera. Stjórn-
arflokkarnir verða að taka margar óvin-
sælar ákvarðanir. Þeir sem verða fýrir
niðurskurði, ekki sízt á landsbyggðinni,
spyija hvers þeir eigi að gjalda úr því að
hægt sé að veija slíkum íjárhaiðum í kostn-
að umfram áætlanir við framkvæmd, sem
gefí litlar tekjur af sér og standi aldrei
undir ijárfestingarkostnaði.
Hitaveita Reykjavíkur hefur ákveðið að
fresta öðrum framkvæmdum um skeið og
hefur neyðst til þess að taka stórt lán til
að standa undir þessum kostnaði auk þess,
sem skuldasöfnun hennar við Rafmagns-
veitu Reykjavíkur hefur vakið eftirtekt,
en lánið er að sjálfsögðu tekið til þess
m.a. að greiða þá skuld.
Þessar umræður eru af hinu góða. Þær
sýna, að engin tilraun er gerð til þess að
fela þennan vanda eins og stundum vill
verða í opinberri stjórnsýslu. Markús Örn
Antonsson, borgarstjóri, á að fýlgja upp-
haflegri ákvörðun sinni um stöðvun fram-
kvæmdanna eftir, með því að ganga hart
fram í að tryggja betri áætlunargerð í
framkvæmdum borgarinnar í framtíðinni.
Aðrir opinberir aðilar eiga að draga sínar
ályktanir af þessu máli.
Meðferð á almannafé hefur lengi ein-
kennzt af of miklu kæruleysi. Stjórnmála-
menn, embættismenn, sérfræðingar, verk-
takar og fleiri aðilar hljóta að komast að
þeirri niðurstöðu í kjölfar þessara um-
ræðna, að framvegis standi þeir frammi
fyrir margfalt harðari kröfum, þegar um
fjármuni skattgreiðenda er að tefla. Þess
vegna eiga umræður um umframkostnað
við Öskjuhlíðarhúsið vonandi eftir að leiða
til sparnaðar fyrir almenning á öðrum
sviðum i framtíðinni.
^•■■■■■■■■11 Annað mál, sem
vakið hefur upp
snarpar deilur á
opinberum vett-
vangi, ekki sízt á
milli tveggja forystumanna Sjálfstæðis-
flokksins, þeirra Ólafs G. Einarssonar,
menntamálaráðherra og Matthíasar
Bjamasonar, alþingismanns og fyrrum
ráðherra, er spumingin um réttmæti þess,
að loka Reykjanesskóla við Djúp. Mennta-
málaráðherra tók ákvörðun um að loka
skólanum, tilkynnti síðan, að hann væri
tilbúinn til þess að endurskoða þá ákvörð-
un, ef nemendafjöldi gæfí tilefni til en tók
síðan endanlega ákvörðun um lokun skól-
ans fýrir nokkram dögum.
Matthías Bjarnason hefur gagnrýnt
harðlega, hvernig að þessari ákvörðun
hefur verið staðið og taldi, að ráðherrann
hefði ekki haft undir höndum réttar upp-
lýsingar, þegar hann tók upphaflega
ákvörðun sína, eðlilegs samráðs við þing-
menn kjördæmisins hefði ekki verið gætt
og hefur þingmaðurinn lýst því yfir, að
hann muni taka þetta mál upp á Alþingi
í byijun þings í október.
Líklegt má telja, að mörg mál af þessu
tagi eigi eftir að koma upp á næstu árum,
ef stjómvöld halda fast við þann ásetning
núverandi ríkisstjórnar að hemja útgjöld
hins opinbera. Þess vegna m.a. er ekki úr
vegi að fjalla um þetta mál frá ýmsum
sjónarhornum.
Ólafur G. Einarsson, menntamálaráð-
herra, ber ábyrgð gagnvart Alþingi á
meðferð þeirra fjármuna, sem varið er til
skólamála. Á undanförnum vikum hefur
sú krafa verið gerð til hans, að leggja fram
tillögur um veralegan sparnað í skólakerfí
landsmanna. Þess vegna er eðlilegt, að
hann velti fyrir sér lokun skóla, þar sem
hann sér, að kostnaður við skólahaldið á
hvern nemanda er margfaldur á við það,
sem annars ^taðar er. Þess vegna þarf
engum að koma á óvart, þótt menntamála-
ráðherra beini athygli sinni m.a. að Reykja-
nesskóla, sem augljósiega hefur átt erfítt
með að laða til sin nemendur. Þetta mátti
m.a. sjá á því, að skólinn auglýsti eftir
nemendum hér í Morgunblaðinu fyrir
nokkrum vikum, sem vissulega er óvenju-
legt en í sjálfu sér ekki gagnrýnisvert, að
skóli veki athygli á starfsemi sinni með
auglýsingu.
Matthías Bjarnason er trúnaðarmaður
Vestfirðinga á Alþingi. Skólahald í dreif-
býli er í mörgum tilvikum miklum erfiðleik-
um bundið. Ekki er nema aldarfjórðungur
síðan flytja þurfti nemendur úr sveitunum
við Djúp sjóleiðina í Reykjanesskóla vegna
þess, að ekki var vegur allt í kringum
Djúpið. Ungt fólk í dreifbýli á hins vegar
sama rétt til skólagöngu og ungt fólk í
þéttbýli og þjóðfélagið hlýtur að taka á
sig nokkurn kostnað af þeim sökum. Þá
er á það að líta, að menntastofnanir í dreif-
býli skapa gjarnan annars konar og íjöl-
breyttara andrúm í sínu umhverfi en ella
væri og þess vegna m.a. era skólar eftir-
sóknarverðir í dreifbýlinu. Af þessum
ástæðum m.a. er ekkert óeðlilegt, að þing-
maður Vestfírðinga taki upp harða vörn
fyrir skólahald í sínu kjördæmi, þótt hann
beri að sjálfsögðu ábyrgð á því eins og
aðrir alþingismenn, að vel sé farið með
almannafé og hljóti með sama hætti og
menntamálaráðherra að horfast í augu við
það, ef nemendum fækkar svo mjög í ein-
um skóla, að kostnaður við skólahaldið á
nemanda verði alltof hár. Menn skyldu
varast, að gera lítið úr þessari baráttu
Matthíasar Bjarnasonar og annarra dreif-
býlisþingmanna. Hún á sér mikinn hljóm-
grann á landsbyggðinni.
Að mati Morgunblaðsins era ákvarðanir
sem þessar, sem varða landsbyggðina, hins
vegar í röngum farvegi. Það á ekki að
leggja þá skyldu á herðar Ólafs G. Einars-
sonar, menntamálaráðheVra, að taka
ákvörðun um það, hvort tiltekinn skóli í
Vestijarðakjördæmi á að starfa eða ekki.
Það á ekki að búa til vandamál, sem eru
fólgin í deilum þeirrar gerðar, sem nú eru
í uppsiglingu milli menntamálaráðherra
og Matthíasar Bjarnasonar. Það á ekki að
leggja þær byrðar á stjórnkerfið í
Reykjavík að taka ákvarðanir, sem þessar.
Hér er á ferðinni miðstýring, sem
tröllríður þessu þjóðfélagi. Miðstýring, sem
er meira i ætt við stjórnkerfið, sem er að
hrynja í Sovétríkjunum en þá stjórnar-
hætti, sem a.m.k. Sjálfstæðisflokkurinn
hefur viljað beijast fýrir. Það er í rauninni
fáránlegt, að embættismenn og ráðherrar,
sem sitja í Reykjavík, taki ákvarðanir, sem
þessar. Auðvitað á það að vera mál Vest-
fírðinga sjálfra hvar skólar eru reknir í
kjördæminu. Alþingi á að veita ákveðna
ijármuni til skólahalds í Vestfjarðakjör-
dæmi en síðan á það að vera málefni Vest-
firðinga sjálfra, hvar þeir skólar eru starf-
ræktir og hvernig. Hið sama á að sjálf-
sögðu við um aðra landshluta.
Ef hveijum landshluta er úthlutað
ákveðnum fjármunum, í þessu tilviki til
skólahalds, á það að vera réttra aðila í
viðkomandi kjördæmi að ráðstafa þeim
ijármunum. Þá geta Vestfírðingar sjálfir
rifizt um það, hvort Reykjanesskóli er
starfræktur eða ekki! Þá er það þeirra
mál og þeir komast ekki upp með kröfu-
gerð á hendur öðrum. Kjósi þeir að starf-
rækja skóla, sem kostar svo mikið á hvern
nemanda, verða þeir að horfast í augu
við, að sá kostnaðarauki kemur niður á
skólahaldi annars staðar í kjördæminu.
Þeirra er þá völin og kvölin.
Það er búið að safna allt of miklu
ákvörðunarvaldi í hendur fárra aðila hér
í Reykjavík. Þetta á ekki einungis við um
skólamál. Hið sama getur átt við um vega-
mál, hafnarframkvæmdir, ljárfestingarlán
og margt fleira. Ákvarðanir um þessi efni
eiga að vera hjá heimamönnum á hveijum
stað. Þeir eiga ekki að þurfa að vera á
stöðugum ferðalögum til Reykjavíkur,
gangandi á milli þingmanna, embættis-
manna, sjóðaforstjóra, bankastofnana með
betlistaf i hendi til þess að biðja um fáein-
ar krónur hér og þar. Fjárveitingavaldið á
að segja við landshlutana: Þið hafíð þessa
ijármuni til ráðstöfunar í þessar þarfír á
þessU tímabili. Það er ykkar að ákveða
meðferð þess.
í slíkri valddreifingu felast eðlilegir
stjómarhættir. Í núverandi miðstýringu
felast gersamlega óeðlilegir og óheilbrigðir
stjórnarhættir. I stað þess að hefja deilur
sín í milli á Alþingi í október um það,
hvort Reykjanesskóli við Djúp skuli vera
opinn eða lokaður eiga þeir Matthías
Bjarnason og Ólafur G. Einarsson að taka
höndum saman um þessa grandvallar-
breytingu í stjórnkerfi okkar, breytingu,
sem mun leiða til þess, að bæði lands-
byggðarmenn og miðstýringaröflin í
Reykjavík munu anda léttar. Þá eru
ákvarðanir í höndum réttra aðila á réttum
stað. Og landsbyggðin mun blómstra á ný.
í þessu sambandi er ekki úr vegi að
minnast á það, að líklega er miðstýring
innan Stjórnarráðs íslands orðin alltof
mikil. Á undanförnum áratugum hefur
fjármálaráðuneytið verið að eflast og vaxa
að völdum og mannskap. Fjármálaráðu-
neytið er að verða eins konar yfirráðu-
neyti og Ijármálaráðherra að verða eins
konar yfirráðherra, svo valdamikill, að
tæpast eru aðrir ráðherrar valdameiri. Á
sama tima eru önnur ráðuneyti máttlaus
og í sumum tilvikum of fámenn. Er ekki
tímabært að hugsa til valddreifíngar innan
stjómkerfisins? Draga úr miðstýringu fjár-
málaráðuneytis og flytja ákvarðanatöku
innan þess til annarra ráðunneyta?
■■■■■■■ Fyrir skömmu var
Blaðaútgáfa “^inn^he,*
1 vanda fengið greiðslu-
stöðvun. Útgefend-
ur blaðsins hafa upplýst, að til þess að
tryggja útgáfu þess til einhverrar fram-
búðar þurfi að tryggja því 2.000 nýja
áskrifendur og stendur nú yfir átak til
þess að ná því markmiði. Þótt minna hafi
verið rætt um rekstrarvanda við útgáfu
Tímans og Alþýðublaðsins má gera ráð
fyrir, að hann sé einhver.
Miklar breytingar hafa orðið í fjölmiðla-
heiminum á undanförnum áratugum. Sjón-
varps- og útvarpsstöðvum hefur fjölgað.
Þar sem áður voru einungis ríkisreknar
stöðvar er nú víðast hvar búið að afnema
þá einokun, þannig að samkeppni milli
fjölmiðla hefur stóraukizt. í Bandaríkjun-
um hefur þröunin um langt árabil verið
sú, að dagblöðum hefur fækkað, þannig
að í flestum helztu borgum Bandaríkjanna
eru ýmist gefin út tvö dagblöð og í sumum
tilvikum aðeins eitt. Þau dagblöð, sem
hafa lifað af samkeppni við ljósvakamiðl-
ana lifa hins vegar góðu lífi og yfirleitt
eru þau útgáfufyrirtæki, sem að þeim
standa, mjög öflug fjárhagslega.
Framvinda mála í Ijölmiðlaheiminum í
Evrópu hefur ekki verið eins ör og í Banda-
ríkjunum enda tiltölulega stutt síðan einok-
un ríkisins á útvarps- og sjónvarpsstarf-
semi heyrði fortíðinni til. Þó berast nú
fréttir af verulegum erfiðleikum í rekstri
dagblaða í Svíþjóð vegna minnkandi aug-
lýsinga í kjölfar þess, að nú er farið að
sýna auglýsingar a.m.k. í einhveijum sjón-
varpsstöðvum þar. Annars eru þau útgáfu-
fyrirtæki, sem fást við dagblaðaútgáfu á
Norðurlöndum, yfirleitt íjárhagslega öflug
fyrirtæki.
Á síðustu árum hefur orðið mikil breyt-
ing í starfí fjölmiðla hér. Sjónvarpsstöðv-
arnar eru nú tvær og útvarpsstöðvar
nokkrar. Samkeppni i fréttamiðlun hefur
stóraukizt og einnig samkeppni um auglýs-
ingar. Þess vegna þarf út af fyrir sig eng-
um að koma á óvart, þótt erfíðleikar hafi
komið upp í dagblaðaútgáfu hér. Ólíklegt
má telja, úr því sem komið er, að blöð á
borð við Alþýðublaðið, Tímann og Þjóðvilj-
ann hafi möguleika. á að hasla sér völl í
samkeppni á fréttamarkaðnum, sem þó
er forsenda lífvænlegrar blaðaútgáfu.
Hins vegar gegna þessi blöð öll ákveðnu
hlutverki, sem hvorki sjónvarpsstöð né
útvarpsstöðvar eða önnur dagblöð geta frá
þeim tekið; þau eru boðberar og málsvarar
ákveðinna þjóðfélagsskoðana. Þótt Svavar
Gestsson eigi greiðan aðgang að síðum
Morgunblaðsins fyrir skoðanir sína og
sjónarmið kemur það ekki í staðinn fyrir
hlutverk Þjóðviljans að þessu leyti. Og
þótt Þjóðviljinn standi að mati Morgun-
blaðsins í miðjum rústum alls þess, sem
blaðið hefur boðað og barizt fyrir í ára-
tugi, breytir það engu um þá staðreynd,
að Þjóðviljinn er rödd ákveðinna hópa í
þessu þjóðfélagi, sem hafa haft og hafa
sínar skoðanir, hvað svo sem öðrum finnst
um þær skoðanir.
Þess vegna yrðu skoðanaskipti í okkar
fámenna samfélagi daufari og litlausari
ef þessi blöð, eittt eða fleiri hyrfu af sjónar-
sviðinu. Kannski er það óhjákvæmilegt í
tímans rás en æskilegt er, að útgefendum
þeirra takist að finna útgáfu þeirra grund-
völl, sem eitthvert ijárhagslegt vit er í en
tryggi, að raddir þeirra þagni ekki.
„Ef hverjum
landshluta er út-
hlutað ákveðnum
fjármunum, í
þessu tilviki til
skólahalds, á það
að vera réttrá að-
ila í viðkomandi
kjördæmi að ráð-
stafa þeim fjár-
munum. Þá geta
Vestfirðingar
sjálfir rifizt um
það, hvort
Reykjanesskóli er
starfræktur eða
ekki! Þá er það
þeirra mál og þeir
komast ekki upp
með kröfugerð á
hendur öðrum.
Kjósi þeir að
starfrækja skóla,
sem kostar svo
mikið á hvern
nemanda, verða
þeir að horfast í
augu við, að sá
kostnaðarauki
kemur niður á
skólahaldi annars
staðar í kjördæm-
inu. Þeirra er þá
völin og kvölin.“
t
1