Morgunblaðið - 12.09.1991, Síða 22

Morgunblaðið - 12.09.1991, Síða 22
22 ' MORGUNBLAÐIÐ 'FIMMTUDAGUR12. SEPTEMBER 1991 Mínnkandí íslensku- kunnátta? - Versn- andí íslenskukennsla? eftir Eirík Rögnvaldsson Að undanförnu hefur farið fram í fjölmiðlum talsverð umræða um íslenskukunnáttu stúdenta. Sitt- hvað fróðlegt hefur komið þar fram, en margt í þessari umræðu hefur byggst á alvarlegum misskilningi. Það er ljóst að margir blanda sam- an tvennu: Annars vegar þeirri ákvörðun íslenskukennara við Há- skólann að taka upp sérstakt „end- urmenntunarnámskeið" í stafsetn- ingu o.fl. fyrir nýnema sem þurfa þess með, og hins vegar þeim breyt- ingum sem áformaðar voru á náms- skipan Menntaskólans við Hamra- hlíð, og menntamálaráðherra hefur nú stöðvað, að því er margir halda fram fyrir tilverknað kennslumála- nefndar Háskólans. Ég skil athuga- semdir kennslumálanefndar við þessar breytingar, en nefndin verð- ur að sjálfsögðu ekki gerð ábyrg fyrir ákvörðun ráðherra. Ég skil líka mætavel gremju kennara og nem- enda Menntaskólans við Hamrahlíð yfír því að sú heimild sem þeir höfðu fengið til breytinga var aftur kölluð rétt fyrir upphaf kennslu — slík vinnubrögð eru auðvitað óviðun- andi. Ég er hins vegar ekki í að- stöðu til að meta hvort umræddar breytingar hefðu orðið til hins verra að einhveiju leyti, né hvort samráð við Háskólann um þær og afskipti kennslumálanefndar af þeim hafi orðið með eðlilegum hætti. En um- ræddar breytingar á íslensku- kennslu í Háskólanum eru allt ann- að mál, og koma þessu alls ekkert við. Það var í febrúar sl. sem ís- lenskukennarar Háskólans ákváðu að stefna að því að halda áðurnefnt námskeið. Þá hafði enginn heyrt af neinum breytingum í MH, þann- ig að þar á milli eru engin tengsl. Ég vissi ekki heldur neitt um bréf háskólarektors til framhaldsskól- anna fyrr en ég las um það í Morg- unblaðinu, í sömu frétt og rætt var við mig um „stoðnámskeiðið" svo- kallaða. Blaðamaðurinn sem hringdi í mig nefndi þetta ekkert, og ég hafði ekki hugmynd um að til stæði að spyrða þessi mál saman í einni frétt. Ef ég hefði vitað af bréfi rektors hefði ég iagt áherslu á það við Morgunblaðið að þarna væru engin tengsl, en það hef ég reynt að gera síðan, þegar rætt hefur verið við mig um þetta mál. Þetta ætla ég að vona að sé skýrt. „Stoðnámskeið" - til hvers? Mér virðist margir sem um þetta mál hafa skrifað vera haldnir ein- Kaupsel hf. Heildverslun, sími 27770. bleiur passa besl Vegno þess að Libero bleiur eru T lago og þær einu með teygju oð ofton og réttu buxnalogi (^leiur eru óbleiktor og ofnæmisprófoðar NÝTT Þær fóst nú einnig í stærðinni Moxi Plus 10-20 kg. Góð sem næturbleio hveijum misskilningi á eðli og um- fangi þessa „stoðnámskeiðs". Það er alls ekki ætiunin að senda alla nemendur á slíkt námskeið; ég gæti ímyndað mér að það væru á bilinu 5-10% nemenda sem þar yrði um að ræða. Námskeiðið gefur eng- ar einingar, og ekki er gert ráð fyrir mörgum tímum í því. Það verð- ur hins vegar notað til að benda nemendum á hjálpargögn og þjálfa þá í notkun þeirra, og til að fará yfír verkefni. Eins og menn vita eru framhalds- skólarnir margfalt fjölbreyttari nú en fyrir 20 árum, og það er auðvit- að af hinu góða. Margir nemendur þeirra ætla sér ekki að leggja stund á bóknám. Það getur því komið fyrir að einhveijir þeirra leggi litla áherslu á færni í stafsetningu eða málnotkun - þeir sjá engan hagnýt- an tilgang með því. Sumir þessara nemenda geta síðan skipt um skoð- un og ákveðið að setjast í Háskól- ann að loknu stúdentsprófi - meira að segja farið í íslensku. Þá kemur þeim í koll að hafa ekki sinnt staf- setningu o.þ.h. betur. Það er m.a. þetta fólk sem við ætlum að reyna að aðstoða - ekki með því að taka það í einhveija stranga meðferð, heldur með því að styðja það til sjálfshjálpar. Margir hafa dregið í efa að það þýði að ætla sér að kenna fólki staf- setningu og ýmis málfræðiatriði á stuttu námskeiði í Háskólanum, ef fólk hefur ekki náð valdi á þessum atriðum eftir langa kennslu í grunn- og framhaldsskólum. Það kann að vera að þetta sé vonlítið, og þá verður þessari tilraun auðvitað sjálfhætt. Ég held samt að þessi vantrú sé byggð á misskiiningi. Það skiptir nefnilega meginmáli hvort menn hafa áhuga á því sem þeir eru að gera og sjá einhvem tilgang í því. Ég hef þá trú að nemandi sem er kominn í háskóla til að læra ís- lensku hljóti að vilja ná valdi á tæknilegum atriðum eins og staf- setningu, og leggi sig allan fram um það. Ég held að þetta megi bera saman við öldungadeildir framhaldsskólanna. Þar ér og hefur verið fjöldi fólks sem féll eða flosn- aði upp úr framhaldsskólum á ungl- ingsaldri, en kemur aftur 5 eða 10 árum seinna, og stendur sig þá ágætlega í greinum sem það féll í á sínum tíma. Ég hef ekki trú á að það stafi af því að kennararnir í öldungadeildunum núna séu al- mennt svona miklu betri en þeir sem kenndu þessu fólki áður. Munurinn er fyrst og fremst sá að fólkið er orðið eldra og þroskaðra, veit hvað það vill og nær markmiðum sínum. Auðvitað gildir þetta ekki um alla, en ég. held samt að það megi yfir- færa þetta á þá tilraun sem nú á að gera í Háskólanum. Hefur íslensku- kunnáttunni hrakað? Hitt er svo annað mál hvort ís- lenskukunnáttu nýnema í Háskól- anum hafí almennt hrakað undanf- arin ár. Það er alveg rétt að skoðan- ir af því tagi hafa verið lesnar út úr bréfí rektors til framhaldsskól- anna, svo og viðtölum við ýmsa háskólakennara. Ég held hins vegar að enginn íslenskukennaranna við Háskólann hafi haldið þessu fram; a.m.k. hef ég aldrei haldið því fram að íslenskukunnáttu nýnema í ís- lensku fari hrakandi, enda hef ég engin rök fyrir því. I frétt þeirri í Morgunblaðinu 27. ágúst sem varð kveikjan að umræðunni er haft eft- ir mér „að alltaf bæri við, að fólk hæfí nám í íslensku án þess að hafa nægilegt vald á stafsetningu eða framsetningu ritaðs máls“. Þetta er efnislega alveg rétt eftir Eiríkur Rögnvaldsson „Við verðum að koma stjórnvöldum í skilning um að það er ekki hægt að ætla skólakerfinu sífellt stærri þátt í varð- veislu og viðgangi tung- unnar án þess að bæta aðstöðu kennara til að sinna hlutverki sínu.“ mér haft; meðalkunnátta íslensku- nema er að mínu mati hvorki betri né verri en hún hefur verið þau 10 ár sem ég hef kennt við Háskólann. Hins vegar verðum við kennarar meira varir við þetta en áður vegna þess að nemendum hefur fjölgað um helming á undanfömum tveim- ur árum, ekki bara slöku nemend- unum, heldur líka þeim góðu. Þótt það kæmi ekki fram í áður- nefndri Morgunblaðsfrétt man ég ekki betur en ég tæki það fram í viðtali við blaðamann að þær breyt- ingar sem margir teldu sig verða vara við þyrftu ekki að koma á óvart; menn væru oft að bera sam- an það sem er ósambærilegt, þ.e. 10-20% árgangs fyrir fáum áratug- um og 80-90% árgangs nú. Þessu hef ég reynt að halda til skila í öll- um viðtöium sem hafa verið höfð við mig vegna þessa máls. Og ég sé ekki betur en þeim háskólakenn- urum sem hafa tekið þátt í umræð- unni að undanförnu sé fulljóst að fjölgunin og aukin breidd stúdenta- hópsins er meginskýring þess að margir telja sig verða meira vara við misbresti á íslenskukunnáttu en áður. Eru framhaldsskólarnir sökudólgurinn? Ég vona að það komist nú til skila að ég er ekki þeirrar skoðun- ar, og hef aldrei haldið því fram, að íslenskukunnáttu nýnema í ís- lensku í Háskólanum fari hrakandi; ég hef hins vegar sagt að kunnátta sumra nemenda sé ekki nógu góð. En í því felst engin ásökun á fram- haldsskólana eða áféllisdómur yfir þeim, hvað þá að verið sé að saka framhaldsskólakennara um vinnu- svik. Allir sem fást við mál og kennslu vita að skólakerfið má sín lítils gegn ofurvaldi fjölmiðia og alls kyns þjóðfélagsbreytinga, eins og lýst er í grein Heimis Pálssonar í Morgunblaðinu 31. ágúst. Ég hélt líka að allir kennarar vissu að það er sama hversu góður kennarinn er og hve mjög hann leggur sig fram - honum tekst aldrei að kenna öllum allt. Stundum er það vegna þess að nemandinn ræður einfald- lega ekki við námsefnið, en stund- um vegna þess að hann hefur ekki áhuga á því, sér ekkí gildi þess, nennir ekki að leggja sig fram, o.s.frv. Við þetta getur enginn kennari ráðið að fullu. En það er nú reyndar svo, að jafnvel þótt við gæfum okkur það að íslenskukunnáttu nýnema í ís- lensku í Háskólanum færi hrakandi ár frá ári, og einhveijir vildu rekja það allt saman til ímyndaðrar van- hæfni og vinnusvika framhaldsskól- akennara, þá beindist það ekki nema að litlu leyti að þeim sem nú kenna í framhaldsskólum. Nýnemar í íslensku eru nefnilega sjaldnast nýútskrifaðir úr framhaldsskólum. Af þeim 100 manns eða svo sem eru að hefja íslenskunám þessa dagana sýnist mér að kringum 15 séu stúdentar sl. vor, tæplega 20 á árinu 1990 og rúmir 10 1989. Þetta táknar að heimingur eða vel það af nýnemum í íslensku er með stúd- entspróf sem er þriggja ára gamait eða eldra. Yfir 10 eru með stúdents- próf frá 8. áratugnum, þ.e. 10-20 ára gamalt, og nokkrir með enn eldra próf. Fáeinir hafa svo fengið annað nám metið^og komist inn í skólann án stúdentsprófs. Nú veit ég auðvitað e kki hvað fólk sem kemur í íslensku með 5, 10 eða 20 ára gamalt stúdentspróf hefur haft fyrir stafni síðan það var í fram- haldsskóla, en það er t.d. óvíst að það hafi allt fengist mikið við skrift- ir, og gæti vel verið farið að ryðga í stafsetningu og ýmsum fleiri þátt- um. Þótt svo væri gæti það varla talist vantraust á þá sem kenndu þessu fólki á sínum tíma. í ljósi þessa hlýtur auðvitað sú spurning að vakna hvort það sé eðlilegt að stúdentspróf, hversu gamalt sem það er, veiti sjálfkrafa aðgang að háskólanámi. Það er hins vegar stærri spurning en svo að ég ætli að reyna að svara henni hér. En ef Háskóli íslands tekur við öll- um sem hafa stúdentspróf, hvort sem það er síðan í vor eða síðan 1959, þá verður varla talið óeðlilegt að hann gefí þeim sem þess þurfa kost á einhvers konar uppriíjun eða endurmenntun, hvort sem er í staf- setningu eða öðrum atriðum sem nauðsynlegt er talið að háskólanem- ar hafi á valdi sínu. Lokaorð Mér er alveg ijóst að vandi fram- haldsskólanna er mikill. Þeir taka nú við nær öllum árgangnum, og fá þar með inn bæði miklu fleiri nemendur en áður og miklu mis- jafnari að getu. Það kann að vera að fjölga þurfí íslenskutímum, en þó eru takmörk fyrir því hve miklu það skilar. Ég er að því leyti sam- mála Guðna Guðmundssyni rektor, sem segir í Morgunblaðinu 27. ágúst: „Hins vegar þarf að ætla íslenskukennurum betri greiðslu fyrir heimavinnu svo þeir geti fækk- að þeim tímum sem þeir eru í kennslu og haft meiri tíma til að sinna skriflega þættinum, að fara yfir æfíngar og stíla.“ Þetta er auðvitað kjarni málsins, og um þetta þurfum við að samein- ast, íslenskukennarar á öllum skóia- stigum, í stað þess að eyða tíma og kröftum í kjánalegt nagg; við verðum að fá meiri tíma til að sinna einstökum nemendum og leiðbeina þeim eftir þörfum. Við verðum að koma stjórnvöldum í skilning um að það er ekki hægt að ætla skóla- kerfínu sífellt stærri þátt í varð- veislu og viðgangi tungunnar án þess að bæta aðstöðu kennara tii að sinna hlutverki sínu. Við ættum að eiga öfluga bandamenn, því að í forystugrein Morgunblaðsins 27. ágúst si. segir: „Stóraukna áherzlu þarf að leggja á íslenzkukennsiuna, því hún er grunnur alls þess starfs sem unnið er { skólunum. íslenzk tunga verður að hafa forgang. Nauðsynlegu fé verður að veija til að efla móðurmálskennsluna á öll- um skóiastigum.“ Þetta er vel mælt; en það er furðulegt að á sama tíma og menntamáiaráðherra stöðv- ar breytingar í Menntaskólanum við Hamrahlíð, að sögn einkum vegna áhyggna af minnkandi íslensku- kennslu, þá skuli sami menntamála- ráðherra líka skjóta á frest lengingu kennaranámsins við Kennarahá- skóla Islands. Þar stóð einmitt m.a. til að auka íslenskukennsluna, til að búa kennaraefni betur undir það að kenna öðrum móðurmálið, eins og Sigurður Konráðsson dósent við Kennaraháskólann bendir á í Morg- unblaðinu 8. september. En því miður eru kennarar manna vanastir því að orð og gerðir fari ekki sam- an hjá stjórnmálamönnum. Höfundur er dósent í íslenskri málfræði við Háskóla íslands og fornmður íslenskuskorar heimspekideildar.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.