Morgunblaðið - 12.09.1991, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ’ FIMMTUDAGUR -12. SEPTEMBERU991-
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. SEPTEMBER 1991
2$

Útgefandi
Framkvaemdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstraeti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. l’ lausasölu 100 kr. eintakið.
Skógræktarátakið
er góður vegvísir
Um ein milljón tijáplantna
voru gróðursettar í land-
græðsluátaki á síðastliðnu ári.
Ein af hveijum tíu plöntum,
sem gróðursettar voru, eða um
níu hundruð þúsund, lifðu af
fyrsta árið, að því er fram kom
í máli Ásu Aradóttur, vistfræð-
ings, á aðalfundi Skógræktar-
félags íslands. Þetta er veru-
lega betri árangur en búizt var
við. Algengt er að afföll séu
allt að fjórðungur fyrstu árin.
Vistfræðingarnir Ása Ara-
dóttir og Sigurður Magnússon
unnu að úttekt á árangri af
Landgræðsluátaki 1990 í maí-
og júnímánuði síðastliðnum.
Fyrirfram voru menn nokkuð
uggandi um árangurinn vegna
þess að svæðin, sem gróðursett
var í, voru misvel fallin til skóg-
ræktar, sumarið var víða þurrt
framan af og vetur snjóléttur.
Engu að síður var árangurinn
með ágætum. Af þeirri milljón
plantna sem gróðursettar voru
í átakinu var um 75% birki, 7%
lerki en minna af öðrum teg-
undum.
Morgunblaðið hefur eftir
Ásu Aradóttur, vistfræðingi, sl.
þriðjudag:
„Ég held að þessi aðferð að
gróðursetja tré til landgræðslu
sé komin til að vera og að henni
verði beitt áfram í framtíðinni.
Vandamálið við svona gróður-
setningar er hins vegar að þær
kosta mikið, bæði vinnu og fjár-
magn, og því er eiginlega ekki
gerlegt að ætla að klæða auðn-
imar með gróðursetningu ein-
göngu, þó svo að hún geti hent-
að mjög vel til að klæða lönd
umhverfis þéttbýliskjarna og
önnur útivistarsvæði. Þar sem
landrými er meira og þar sem
ekki liggur eins mikið á að ná
skóginum upp getum við látið
náttúruna vinna með okkur ...
Birkið okkar er til dæmis afar
duglegt að sá sér, eins og mörg
dæmi eru til um. Þess vegna
er hægt að gróðursetja aðeins
hluta af svæði sem græða á
upp, til dæmis nokkra lundi,
sem síðan framleiða fræ og
verða fræuppsprettur fyrir
sjálfgræðslu. Skyld leið er að
. friða land kringum gamlar
skógarleifar og skógræktar-
J girðingar."
Skógræktarátak 1990 og sá
! árangur sem fyrir liggur lofar
góðu, bæði varðandi land-
græðslu og viðvarandi baráttu
landsmanna gegn gróðureyð-
ingu, sem hefur verið hrikaleg
síðan land var numið, og er enn
mjög mikil. Ástæður gróður-
eyðingar á genginni tíð eru
ýmsar: kólnandi tíðarfar, eld-
virkni, eyðing skóga (kolagerð)
og síðast en ekki sízt uppblást-
ur og ofbeit. Hraðfara gróður-
eyðing, eins og hér var á fyrri
hluta aldarinnnar, er naumast
til staðar nú, en gróðurlendið
skreppur hins vegar enn víða
saman, einkum á hálendinu.
Viðkvæmum hálendisgróðri
stendur ógn af beitarálagi og
vaxandi ógætilegri umferð,
innlendra og erlendra ferða-
manna, sem njóta vilja fegurð:
ar og tignar íslenzkra öræfa. í
þeim efnum þarf að koma við
eðlilegum vörnum; nauðsynleg-
um umgengnisreglum við nátt-
úru landsins.
Skógrækt er ein mikilvæg-
asta leiðin til að endurheimta
þau landgæði, sem glatast hafa
frá upphafi búsetu í landinu,
og til að gera það umhverfi,
sem er ramminn um mannlífið,
betra og fegurra. Þar kemur
margt til. I fyrsta lagi er
íslenzki birkiskógurinn ein
sterkasta vörn jarðvegs gegn
rofi. í annan stað er notagildi
skógarskjólbelta fyrir landbún-
aðarhéruð óumdeilt, en þau
stórauka verðmæti landsins. í
þriðja lagi þykir sýnt að nytja-
skógrækt getur orðið hagkvæm
búgrein, þar sem skilyrði til
skógræktar eru hvað bezt, en
viður er verðmæt náttúruafurð.
í ijórða lagi hefur hinn marg-
víslegi tijágróður bæði nytja-
(skjól) og fegurðargildi í um-
hverfinu, meðal annars á úti-
vistarsvæðum og í nánd við
þéttbýli og sumarhús. Síðast -
en máski ekki sízt - hefur
skógrækt, með tilheyrandi úti-
vist og hreyfingu, heilsubæt-
andi og þroskandi áhrif á hvern
þann, sem þar leggur hönd að
verki.
Landgræðsluátak liðins árs
var gott og verðmætt innlegg
í banka framtíðarinnar. Gróð-
urvernd og landgræðsla, ekki
sízt skógrækt, eru viðfangs-
efni, sem leggja verður vaxandi
rækt við. Þrátt fyrir „svart-
nætti ríkisfjármála sem grúfir
yfir okkur“ og nokkurn, og að
hluta til heimatilbúinn, efna-
hagsvanda, sem heftir fram-
kvæmdagetu okkar næstu
misserin á það að vera þjóðinni
metnaðarmál, að vinna upp þá
gróðureyðingu, sem fylgt hefur
búsetu í landinu, sem og að
bæta og fegra það umhverfi,
sem er ramminn um mannlíf í
landinu.
John Galvin, yfirmaður herafla Atlantshafsbandalagsins í Evrópu:
Grundvallarregla að herinn
ráðskast ekki með ríkisstjómir
Leggur áherslu á nauðsyn þess að halda í traust skipulag á óvissutímum og
álítur hernaðarstöðu íslands breytast minna en annarra NATO-ríkja
YFIRMAÐUR herafla Atlantshafsbandalagsins (NATO) í Evrópu,
bandaríski hershöfðinginn John Galvin, kom til .landsins í stutta
heimsókn á þriðjudag og ræddi við íslenska ráðamenn auk þess sem
hann litaðist um á Þingvöllum áður en hann hélt á brott síðdegis í
gær. Síðast mun yfirmaður Evrópuheraflans hafa verið hér í heim-
sókn fyrir fjórum áratugum er Dwight Eisenhower, siðar Bandaríkj-
aforseti, gegndi þeirri stöðu. Herafli bandalagsins í Evrópu er und-
ir yfirstjórn Galvins að undanskildu því liði sem bækistöðvar hefur
í Portúgal, Bretlandi og á íslandi. Ennfremur taka Frakkar og
Spánveijar ekki þátt í hernaðarsamvinnu bandalagsins. Blaðamaður
Morgunblaðsins ræddi við Galvin í gær og spurði fyrst hvert yrði
hernaðarlegt hlutverk íslands í heimi sem tekið hefur stakkaskiptum
siðari árin og einkum síðustu vikurnar.
Morgunblaðið/Kristján G. Amgrímsson
John Galvin, yfirmaður alls herafla Atlantshafsbandalagsins í Evrópu.
„Það er orð að sönnu, heimurinn
er að breytast og Atlantshafsbanda-
lagið verður að horfast í augu við
þá staðreynd. Það gerði bandalagið
í Lundúnayfirlýsingunni og mun
einnig gera á væntanlegum leiðtoga-
fundi í Róm í nóvember. Umræddar
breytingar hafa áhrif á stöðu og
stefnu bandalagsríkjanna með mis-
munandi hætti. Heraflinn á meginl-
andi Evrópu var búinn undir að veij-
ast víðtækri árás austur yfir láglendi
Norður-Þýskalands en nú eru að-
stæður á þessum slóðum breyttar
eftir upplausn Varsjárbandalagsins
og önnur umskipti. Ný varnarstefna
mun byggjast á fámennari fastaheij-
um og þess vegna verða breytingarn-
ar mun afdrifaríkari á meginlandinu
þar sem fyrir var meginhluti herliðs-
ins. En nýja stefnan mun einnig
byggjast á því að hægt verði að
auka við liðsaflann með skömmum
fyrirvara og þess vegna mun varnar-
stöðin á íslandi áfram gegna sínu
upprunalega hlutverki í vörnum
bandalagsins þ.e. að gæta siglinga-
leiðanna yfir Átlantshafið. Keflavík-
urstöðin er geysilega mikilvæg
vegna áætlana um að senda aukinn
liðstyrk frá Norður-Ameríku til Evr-
ópu ef nauðsyn krefur. Annað hlut-
verk íslendinga er að leggja land
undir búnað og mannafla er heldur
uppi eftirliti með hernaðarviðbúnaði
á Norður-Atlantshafí. Að mínu áliti
munu hernaðarlegt mikilvægi og
aðstæður á íslandi ekki taka jafn
miklum breytingum vegna umskip-
tanna í austri og búast má við í
öðrum aðildarríkjum bandalagsins.
Hér verður fremur haldið í horfinu.“
- Sumir gera ráð fyrir að breytt
Sovétríki eða arftaki þess, rússneskt
stórveldi, muni innan nokkurra ára
huga aðallega að hefðbundinni stöðu
sinni sem meginlandsstórveldi. Er
líklegt að þeir muni einfaldlega
fleygja megninu af herskipaflotan-
um, sem þegar er að verulegu leyti
úreltur, á haugana og hvaða áhrif
hefði það á varnarstefnu NATO?
„Ef Rússland yrði stórveldi án
hernaðartengsla við hin lýðveldin
yrði það aðeins um fimmtungi minna
en Sovétríkin gömlu. Ríkið myndi
eftir sem áður ráða yfir mikilvæg-
ustu flotahöfnunum, við Norður-
Ishafið. Eg held þess vegna ekki að
við munum verða vitni að svo miklum
breytingum á þessu sviði. Geri að-
stæður það kleift getur verið að
Sovétmenn muni minnka flotaum-
svifin en fram til þessa hefur reynd-
in verið önnur, þeir eru enn að efla
flotann. Þeir eru að smíða ný flugvél-
amóðurskip og bæta tæknibúnaðinn
með ýmsum hætti.“
Haldið verði í traust skipulag
- Hefur NATO einhveija hugmynd
um stefnu Borís Jeltsíns Rússlands-
forseta í þessum efnum, hefur hann
sagt eitthvað um flotastefnuna og
herskipasmíðina?
„Mér er ekki kunnugt um að hann
hafi sagt neitt opinberlega um þessi
mál. Hann og talsmenn fleiri lýð-
velda hafa lýst skoðunum sínum á
framtíð kjarnorkuherafla Sovétríkj-
anna en Jeltsín hefur ekkert sagt
um flotann. Sovétmenn þurfa nú að
fást við gífurlegar breytingar, um-
skipti á öllum sviðum. Vonandi verð-
ur hægt að hraða þessum breyting-
um eftir að valdaránið rann út í
sandinn. En ástandið er afar ótryggt,
erfitt að spá fyrir um framvinduna.
Það er ákaflega margt sern getur
skyndilega aukið spennu. Á tímum
sem þessum tel ég brýnt fyrir okkur
að halda í traust skipulag sem við
höfum núna. Þetta er eitt af því sem
gerir svo nauðsynlegt að NATO verði
áfram við lýði.“
- Gerir núverandi varnarstefna
NATO ekki ráð fyrir þeim möguleika
að vígbúnaður á og í höfunum verði
takmarkaður með samningum?
„Þessi mál hafa verið til umræðu
en ég hygg að megináherslan hafi
verið lögð á fækkun í land- og flug-
heijum auk takmörkunar á kjarn-
orkuvígbúnaði. Það er ekki stefna í
sjálfu sér að útiloka flotaumræðuna
en áherslan hefur verið á öðru.“
Ný tækni
- Hernaðarsérfræðingar telja að í
framtíðinni muni ný tækni valda því
að langtum minni liðsafla þurfi til
að halda uppi nauðsynlegum vörn-
um. Mannlaus flugskeyti t.d. muni
stöðugt sveima yfir hættusvæðum,
ósýnileg í ratsjá, og hægt verði að
kæfa með þeim árásir í fæðingunni
„Ég hygg að það verði ákaflega
mikilvægt að ráða yfir nútímalegum
heijum. Þetta varð öllum ljóst í Pers-
aflóastríðinu, hvað tæknin er mikil-
væg. Annað sem einnig er býsna
mikilvægt er hæfnin til að samræma
og stjórna öllum tæknibúnaðinum
og eftir sem áður er bráðnauðsynlegt
að stjórnendur og hermenn kunni
sitt fag. Við sáum í Persaflóastríðinu
hveiju hægt er að áorka- þegar liðs-
aflinn er hæfur. í heimsstyijöldinni
síðari var hægt að ná algerum yfirr-
áðum í lofti með því að beita herflug-
vél sem var heldur fullkomnari en
vélar óvinarins. Nú á þetta ekki að-
eins við um flugvélar. Ef vopn skrið-
drekanna okkar eru langdrægari en
andstæðinganna, nákvæmari og
hægt að beita þeim með skemmri
fyrirvara, þá er hægt að ná yfirhönd-
inni í landbardögum. Við þurfum
þess vegna að vera á varðbergi og
fullvissa okkur um að tæknibúnaður
okkar verði ekki úreltur. En á sparn-
aðartímum getum við ekki skipt um
búnað og fengið það allra nýjasta
með nokkurra ára millibili. Við verð-
um því að íhuga vandlega í hvert
sinn hvað við þurfum nauðsýnlega
að endurnýja og hvað er enn hægt
að nýta. í Persaflóastríðinu notuðum
við, auk Tomahawk-flauga og ann-
ars hátæknibúnaðar, meira að segja
F-4 könnunarflugvélar sem hannað-
ar voru fyrir 30 árum.“
- Hefur verið tekin ákvörðun um að
eyða skammdrægum kjarnavopnum
NATO í Evrópu?
„Nei en ég minni á að við höfum
lýst yfir því að þegar samningur um
fækkun í hefðbundnum heijum verði
í höfn myndum við reyna að semja
um skammdrægu vopnin. í Lund-
únayfirlýsingunni segir að við séum
reiðubúnir að eyða alveg stórskota-
vopnum sem gerð eru fyrir kjama-
hleðslur og vildum ræða um aðrar
tegundir af skammdrægum kjama-
vopnum við Sovétmenn. Ég styð ein-
dregið þessa stefnu af því að ég er
sannfærður um að við getum fækkað
kjarnavopnunum vegna breyttra að-
stæðna í heiminum. Ég álít að við-
ræður um þessi mál muni hefjast
mjög fljótlega og takast muni að
semja um gagnkvæma fækkun. Við
þurfum þó að ráða áfram yfir nokkr-
um birgðum slíkra yopna af því að
í varnarstefnu okkar er gert ráð fyr-
ir að við getum gripið til þeirra í
neyðartilvikum. Á leiðtogafundinum
í Róm er ætlunin að ræða með hvaða
hætti skuli bregðast við gerbreyttum
aðstæðum í heiminum og þá hyggj-
um við einnig gaumgæfílega að því
hvernig við getum sýnt mesta ráð-
deild, hvaða búnað og mannafla við
getum látið nægja til að viðhalda
traustum vörnum."
Aðgerðir utan varnarsvæðisins
- Gæti NATO fyrirvaralítið eða fyr-
irvaralaust tekið að sér að vetja land-
amæri nýfijálsra landa í Austur-Evr-
ópu, t.d. Ungveijalands eða Eystra-
saltsríkjanna?
„Spurningin um varnir landa eða
svæða sem eru utan skilgreinds
varnarsvæðis NATO er ávallt að
koma upp í umræðum bandalagsríkj-
anna. Fram til þessa hefur bandalag-
ið látið nægja að taka afstöðu til
þessa vanda í hvert sinn sem það
hefur reynst nauðsynlegt. Þá hefur
verið ákveðið hvort aðgerðir yrðu í
nafni NATO eða annars aðila. Það
hefur enn ekki komið til þess að
bandalagið sjálft hafi gripið til að-
gerða utan varnarsvæðisins, það
hefur látið eitt eða fleiri aðildarríki
um að leysa málin með því að senda
herlið á vettvang. Þetta gerðist í
Persaflóastríðinu. Þetta er afskap-
lega erfítt mál viðureignar, kannski
finnst á því lausn en ég treysti mér
ekki til að fullyrða neitt um það.
Mér finnst líklegra að áfram verði
látið nægja að taka afstöðu í hvert
einstakt skipti sem rætt er um mögu-
leika á slíkum aðgerðum.“
- Oft er rætt um að mesta hættan
í öryggismálum Evrópu verði fram-
vegis spennuástand innanlands í
ákveðnum ríkjum, deilur þjóðabrota
sem gætu breiðst út yfir landamær-
in. Hvaða hlutverki gegnir bandalag-
ið nú í sambandi við ástandið í Júgó-
slavíu?
„Stefnan varðandi Júgóslavíu hef-
ur verið sú að láta Evrópubandalag-
ið reyna að finna lausn á mesta vand-
anum í Júgóslavíu. Enn sem komið
er hefur árangurinn ekki verið mik-
ill en þetta er sú leið sem var valin
og við verðum að bíða og sjá hvað
gerist.“
- Ymsir benda á hættuna á því að
vegna upplausnar Sovétríkjanna
gætu geðbilaðir harðstjórar í þriðja
heiminum komist yfir kjarnavopn úr
sovéska forðabúrinu. Treystir NATO
því að hægt verði að hindra þróun
af þessu tagi með alþjóðlegum að-
gerðum?
„Bandalagið verður að setja traust
sitt á samninginn um bann við út-
breiðslu kjarnavopna. Árangurinn
af þeim samningi hefur verið tak-
markaður en ég tel að reynt verði
að bæta þar úr og sennilega verður
lögð enn meiri áhersla á að fram-
fylgja honum í framtíðinni og tak-
marka útbreiðslu hættulegustu
vopnanna.“
Kjarnorkuvopnalaus
Norðurlönd
- Umræða er aftur hafin um kjarn-
orkuvopnalaus Norðurlönd. Hvað
viltu segja um þá hugmynd?
„Atlantshafsbandalagið er and-
vígt hugmyndinni vegna þess að með
þessu yrði bandalaginu gert erfitt
um vik við að framkvæma sam-
þykkta stefnu þess í kjarnorkumál-
um. Kjarnorkuvopnalaus Norðurlönd
myndu setja skorður við þeirri
stefnu.“
- Norðursvæði bandalagsins er nú
stjórnað frá Kolsaas í Noregi og nær
yfir Noreg, Danmörku og Slésvík-
Holtsetaland, yfirmaðurinn er Breti.
Nú vilja Þjóðveijar breyta skipulag-
inu, við lítinn fögnuð Norðmanna.
Þjóðveijat' vilja að allt Þýskaland
verði undir stjórn þýsks yfirmanns
og stjórnsvæði hans nái e.t.v einnig
yfir Danmörku. Hvað viltu segja um
þessa málaleitan Þjóðveija?
„Við erum sem stendur að ræða
hvernig stjórnsvæðin skuli vera í
framtíðinni eftir að aðstæður hafa
breyst svo mjög. Herliðið verður fá-
mennara, einnig yfirstjórnin, við
munum byggja meira á hreyfanleika
en við höfum gert áður. Það eru að
sjálfsögðu mismunandi skoðanir á
þessiim málum og finna þarf viðun-
andi lausn. Ákvarðanir í NATO eru
aldrei teknar með atkvæðagreiðslu
heldur samkomulagi allra aðildar-
ríkja. Þetta hefur tekist undanfarna
fjóra áratugi þótt oft hafi það reynst
erfitt, oft verið tekist á og svo mun
verða áfram. En ég tel að þegar við
komum saman í Róm í nóvember
verði búið að finna lausn, komin fram
tillaga að nýju skipulagi sem verði
komið á, líklega á sjö árum.“
Sovéskir nemendur
- Þú hyggst á næstunni flytja fyrir-
lestur á fundi í Harvard-háskóla með
nokkrum tugum háttsettra liðsfor-
ingja frá sovéthemum en þeir vilja
m.a. kynna sér hlutverk heija í lýð-
ræðisríki. Hvað ætlarðu að segja við
þá?
„Það verður fjallað um fjölmargt
en ef til vill verður mikilvægast að
ég reyni að skýra þeim frá reynslu
minni sem hermaður í lýðræðislönd-
um. Mikilvægast er að ríkisvaldið
ráði yfir her sem er nógu öflugur
og hefur nægilega kunnáttu til að
veija landið en er jafnframt undir
fullkomnum aga og hlýðir undan-
tekningalaust rétt kjörnum forystu-
mönnum ríkisins. Skilyrði þessa er
að samskiptin milli stjórnmálafor-
ystunnar og yfirmanna hersins séu
afar góð, þeim séu ávajlt haldið við
og ræktuð dag hvern. Ég nefni sem
dæmi að ég hef komið rúmlega þús-
und ábendingum stjórnmálamanna á
framfæri hjá bandalaginu undan-
farna þijá mánuði og læt aldrei hjá
líða að taka þær til umfjöllunar.
Þetta er eitt af mikilvægustu atrið-
unum í starfi NATO sem ég ætla
að segja þeim frá. Ég ætla einnig
að útskýra fyrir þeim hvernig ég
vinn að því að koma sjónarmiðum
mínum og annarra yfirmanna í heij-
unum á framfæri við stjóriimála-
mennina, hvernig ég fæst við út-
gjöldin sem alltaf eru svo mikilvægt
atriði og stundum erfitt. í stuttu
máli, ég ætla að segja þeim frá sam-
skiptum þar sem ein grundvallar-
regla ríkir og hún er sú að hershöfð-
ingjar ráðskast ekki með ríkisstjórn-
ir. Hershöfðingjar annast ekki ör-
yggismál ríkisins. Við framkvæmum
aðeins stefnuna í öryggis- og varnar-
málum, erum verkfæri stjórnmála-
leiðtoganna í þeim efnum, en ábyrgð-
in á öryggi ríkisins er, þegar öllu er
á botninn hvolft, ávallt á herðum
þeirra.“
- Er eitthvað sem Sovétmenn ættu
að varast sérstaklega þegar þeir
læra af lýðræðisríkjunum? Einn af
forverum þínum í starfi hjá NATO,
Eisenhower, ræddi um ægivald sam-
eiginlegra hagsmuna yfirmanna
hersins og vopnaframleiðenda .. _
„Ég tel að Eisenhower hafi bent
á mjög mikilvægt mál með þessum
orðum sínum. Hann lagði með þeim
áherslu á að vamar- og öryggismál-
in ættu að vera í höndum stjórnmála-
leiðtoganna. I lýðræðislandi eru þeir
kjörnir af þjóðinni. Þetta merkir að
þjóðin, kjósendurnir eiga að taka
sjálfir afstöðu til varnarmálanna en
ekki bara láta yfirmenn hersins um
allt sem þau snertir. Stjórnmála-
mennirnir eru meðal annars kjömir
til að fást við þessi mál og almenn-
ingur vill vita hvernig stjórnmála-
menn rækja þessi störf. Era öryggis-
málin í lagi á þessum sviptingatím-
um, getum við komist af með minna
fé til þessara mála? Þessum spurn-
ingum þarf að svara og ég hygg að
Eisenhower hafi haft þessi atriði í
huga. Er hann mælti þessi orð var
heimsstyijöldinni síðari lokið fyrir
nokkru, stríði sem kostaði okkur gíf-
urlegt fé auk mannslífa. Eftir stríð
var nauðsynlegt að fækka mjög í
fastahernum, draga saman seglin. í
rauninni var ástandið um miðbik
sjötta áratugarins af svipuðum toga
og það sem við munum standa and-
spænis um miðjan þennan áratug
gangi allt að óskum.“
Viðtal: Kristján Jónsson.
Varnarmálaráðherra Noregs um Sovétríkin:
Rússland mun
sýna norðurhjaran-
um meiri áhuga
Kjarnavopnalaus Norðurlönd gætu
komist aftur á dagskrá
JOHAN Jorgen Holst, varnarmálaráðherra Noregs, segir að ástand-
ið í varnar- og öryggismálum sé nú ótryggara en verið hafi fyrir
einu eða tveim árum og ekki sé hægt að bollaleggja að svo stöddu
um niðurskurð heraflans. Holst segir jafnframt að hugmyndin um
kjarnavopnalaus Norðurlönd geti komist aftur á dagskrá þegar ljóst
verði hvar kjarnavopn Sovétríkjanna gömlu verði í framtíðinni.
„Við gætum t.d. hugsað okkur
að Eystrasaltsríkin mynduðu slíkt
svæði ásamt Norðurlöndunum.
Svæðið gæti orðið þáttur í öryggis-
neti umhverfis sjálfstæð Eystra-
saltsríki. Þetta gæti orðið fordæmi
fyrir svipað fyrirkomulag þar sem
lýðveldi hafa lýst sig óháð,“ segir
Holst í samtali við dagblaðið Aften-
posten nýlega. '
Ráðherrann sagði að hvað sem
liði óvissunni um framtíð Sovétríkj-
anna væri ljóst að lýðveldið Rúss-
land yrði áfram nágranni Noregs í
austri og Rússland yrði voldugasta
herveldi Evrópu. „Ég geri ekki ráð
fyrir að stefna þeirra muni ógna
okkur í fyrirsjáanlegri framtið. Við
verðum á hinn bóginn að reyna að
sjá lengra og hljótum að viðurkenna
að fyrirsjáanleg framtíð er ekki
langur tími sem stendur."
Holst lagði áherslu á að Norð-
menn yrðu að gæta þess að hafa
náið samband við önnur Evrópuríki
svo að samskipti þeirra við Rússa
Johan Jorgen Holst.
yrðu ekki eingöngu venjuleg tví-
hliða samskipti tveggja ríkja. Hann
sagði að langtímahagsmunir Rússa
myndu enn verða bundnir norður-
hjaranum og vopnum þeirra á þeim
• slóðum. Sjálfstæði Eystrasaltsríkj-
anna myndi enn styrkja áhuga
Rússa á aðstöðu landsins á Kóla-
skaga. Bandaríkin væra eina ríkið
sem gæti haldið þessum aukna
áhuga Rússa í skefjum og því væri
afar mikilvægt fyrir Norðmenn að
eiga áfram gott samstarf við
Bandaríkjamenn. .
Sovésku hersveitirnar í Eystrasaltsríkjunum:
Brottflutningur
bíði til ársins 1995
Riga. Reuter.
TALAVS Jundzis, formaður varnarmálanefndar Iettneska þingsins,
skýrði blaðamönnum í gær frá fundi sínum með Jevgeníj Shapos-
hnikov, varnarmálaráðherra Sovétríkjanna, í Moskvu í fyrradag þar
sem ráðherrann hefði sagt að Sovétmenn væru ekki reiðubúnir til að
hefja brottflutning Rauða hersins frá Eystrasaltsríkjunum fyrr en
eftir árið 1994.
Ivars Godmanis, forsætisráðherra
Lettlands, sagðist hafa tjáð Shapos-
hnikov að Rauða hernum bæri að
koma sér á brott sem allra fyrst.
„Hersveitir Sovétríkjanna eru okkur
óviðkomandi, þetta er utanaðkom-
andi her,“ sagði Godmanis. í landinu
eru um 80.000 hermenn og sveitir
Rauða hersins í Eistlandi og Litháen
munu vera fjölmennari.
Jundzis sagði að Shaposhnikov
hefði sagt að ekki yrði hægt að kalla
sveitirnar heim fyrr en lokið væri
heimkvaðningu sovéskra sveita frá
Mið-Evrópu, eða eftir 1994. Hefði
hann borið því við að fyrr yrði ekki
fyrir hendi húsnæði til að hýsa sveit-
irnar. Sagt er að skortur á húsnæði
fyrir hermenn sem kallaðir hafa ver-
ið frá Varsjárbandalagsríkjunum
fyrrverandi hafi valdið mikilli gremju
innan hersins.
Lettneskir embættismenn hafa
sagt að ásættanlegt væri að brott-
flutningur sovéskra hersveita frá
Eystrasaltsríkjunum tæki ekki lengri
tíma en 1-2 ár.
Jundzis sagði að Shaposhnikov'
hefði samþykkt að leysa eistneska,
lettneska og litháíska hermenn und-
an herþjónustu, að því tilskyldu að
þeir væru af bergi upprunalegu þjóða
Eystrasaltsríkjanna brotnir. Her-
menn sem ættu rætur að rekja ann-
að yrðu ekki leystir undan her-
skyldu, t.d. ekki þeir sem teldust
pólskir eða rússneskir að uppruna.
Af 11.000 liðsmönnum Rauða hers-
ins sem fæddir eru í Lettlandi eru
aðeins 4.000 af lettnesku bergi
brotnir. „Við gerum engan greinar-
mun á þessum hermönnum. Þeir eru
allir hugsanlegir þegnar í okkar
landi,“ sagði Jundzis.
Reuter
Gorbatsjov hittir fulltrúa Norðurlanda
Míkhaíl Gorbatsjov Sovétforseti bauð í gær fulltrúa Norðurlanda, sem sitja mannréttindafund Ráðstefnunnar
um öryggi og samvinnu í Evrópu (ROSE) er nú stendur yfir í Moskvu, til fundar við sig í Kreml. Myndin var
tekin við upphaf fundarins. Sovétforsetinn situr vinstra megin við borðið en lengst til hægri er Þröstur Ólafs-
son, aðstoðarmaður utanríkisráðherra, sem er fulltrúi Islands á mannréttindafundinum.