Morgunblaðið - 03.11.1991, Blaðsíða 9

og breyti eins og hann hugsi, þ.e.
þori að vera hann sjálfur, eða hvort
hann er andstæðan, sem byggir fyrst
og fremst á áliti annarra.”
Kristján hefur víða aflað sér heim-
ilda. Hann hefur kynnt sér draumr-
áðningar ýmissa þjóða fyrr og nú,
ekki síst Egypta, sem fyrstir skrifuðu
draumráðningabók. Hann hefur leit-
að í smiðju sálfræðingsins Carls
Jungs, sem hann segir eina af sínum
bestu heimildum. „Þegar Jung fór
að velta draumum fyrir sér, komst
hann að þeirri niðurstöðu að við
ættum okkur innri mann, einhvers
konar skuggaveru. Hjá körlum er
hann kvenkyns, Jung nefndi hann
Animu, og hjá konum er hann karl-
kyns, Animus. Á íslandi voru þessar
skuggaverur betur þekktar sem
draummaður og draumkona, oft
álitnar framliðið fólk.
Eg held að Jung hafi rétt fyrir
sér. Þegar ég er t.d. á ferðalagi fylg-
ir mér oft kona, sem birtist i ýmsum
myndum. Það sama á við um draum-
inn. Animus og Anima birtast í mis-
munandi myndum. Sjálf getum við
kallað fram mismunandi hliðar á
okkur, samanber söguna af dr. Je-
kyll og mr. Hyde. Mín Anima birtist
m.a. sem Marilyn Monroe, hún er
ein af mínum draumadísum,” segir
Kristján, eins og dálítið undirfurðu-
legur. „Marilyn Monroe var tilbún-
ingur draumaverksmiðjunnar í Holly-
wood, mýtan um hina kynþokkafullu
blondínu en í draumum mínum er
hún fyrir ágóða.”
Jung skrifaði einnig mikið um svo-
kallaða yfirvitund, sem er okkar
meðvitund, og dulvitundina, þar sem
m.a. draumarnir búa. Eitt sterkasta
tákn dulvitundarinnar og tengill milli
draums og dulvitundar er slangan.
Hún er tákn visku, ótta og græðandi
krafta, hún sést m.a. í merki lækna.
Slangan er slægviturt tákn og marg-
ir óttast hana þess vegna. Óttinn við
hana getur endurspeglað t.d. ótta
við kynlíf og hefur í augum okkar
Vesturlandabúa fengið ranga með-
ferð, við álítum hana illa og hættu-
lega.
- Hvað með önnur dýr?
„Við förum í dýraham, þegar við
gerum það sem okkur langar til að
gera en þorum ekki. Þannig losum
við okkur við hvatir sem við viljum
vinna okkur frá, oft dýrslegar hvat-
ir. Ulfurinn er vinsæll bæði í vöku
og draumi, Rauðhetta og úlfurinn
er t.d. vinsæl barnasaga sem er tján-
ing á duldum hvötum.”
Kristján hefur lítið stuðst við
draumaráðningabækur ýmiss kon-
ar.„Það eru upphaflega þýddar bæk-
ur, sem hver og einn þýðandi hefur
lagað að íslenskum veruleika. Sá sem
næstur gefur út bók, tekur mið af
þeirri sem fyrir er og bætir svo við
eftir eigin hyggjuviti. Þetta eru ein-
hvers konar satt og logið-bækur og
þeim, sem ekki kunna til við draum-
aráðningar, getur reynst erfitt að
vinsa úr það rétta. Dæmi um íslensk-
an veruleika í draumaráðningum er
þegar konu dreymir að hún eignist
barn, þá segja bækumar það skipta
höfuðmáli hvort konan sé gift eður
ei. Sé hún gift sé það fyrir mikilli
hamingju, ógiftum konum fyrir erfíð-
leikum. Þarna er greinilega tekið
mið af hvernig þessar aðstæður væru
í raunveruleikanum fyrir konuna en
ekkert tillit tekið til táknanna, innri
aðstæðnanna eða tilfinninga-
ástands.”
I fyrravetur var Kristján með
draumaráðningaþátt á Aðalstöðinni
og höfðu margir hlustenda samband
við hann. Eftir að sá þáttur rann
sitt skeið á enda, hefur Kristján þó
ekki hætt að ráða í drauma, enda
verða menn seint fullnuma í þessari
grein. Nú, nokkrum mánuðum síðar,
eru draumaráðningar Kristjáns úr
útvarpinu að koma fram. „Maður
einn hringdi í þáttinn og sagði frá
draum þar sem hann var í bíl ásamt
öðrum manni á leið austur á land. Á
hendinni hafði hann hring með rauð-
um steini. Ég túlkaði drauminn svo,
að maðurinn myndi bráðlega fara í
utanlandsferð austur á bóginn og
ljúka óleystu verkefni úr fyrra lífí.
Manninum fannst þessi ráðning furð-
uleg, sagðist ekki vera á leið til út-
landa og ekkert vita um sín fyrri líf.
Fyrir stuttu hafði maðurinn hins
vegar samband við mig og sagði að
þremur mánuðum eftir að við rædd-
um saman, hefði hann verið beðinn
að fara til þróunarlandanna á vegum
teei HasMHvðvi .8 huðaciuwiu8 ©ðAjawÚDHOM 3 8
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. NOVEMBER 1991__________________ C 9
■ Draumahúsið. „Hús
í draumum okkar
tóknar okkur sjálf.”
í fjölda samsýninga. Myndefnið seg-
ist hann sækja til síns innra manns.
„Ég mála ekki eftirmyndir, heldur
túlka tilfinningar, mínar og annarra.
Ég sæki myndefnið m.a. í drauma,
enda eru draumar mjög myndrænir,
í þeim myndgerum við tilfinningar
okkar.”
- En hvers vegna aðgreinir þú
skáldið frá myndlistarmanninum?
„Þegar ég hóf að mála myndir,
merkti ég Jiær mér; Kristjáni Krist-
jánssyni. Ástæða þess að ég notaði
ekki Frímannsnafnið var sú að mér
■ Ferð í draumi. Úr nútíð til framtíðar og fortíðar.
Rauða krossins og flytja fólk á milli
staða. Þar var kominn utanlandsferð-
in og verkefni hans bendir sannar-
lega í áttina að óleysta verkefninu.
Rauði krossinn var svo steinninn í
hringnum.”
- Hvernig datt þér í hug skuld
úr fyrra lífi?
„Innsæið sagði til um það, ég get
ekki útskýrt þetta öðru vísi. Ferðin
austur á bóginn fannst mér að hlyti
að tákna einhvers konar afturhvarf
til upprunans.”
Kristján segist ekki efast um að
mikill áhugi sé á draumum og draum-
aráðningum Allir hafi áhuga á
draumum, alla vega sínum eigin.
„Það er misjafnt hvort fólk þorir að
bera drauma sína og áhuga á borð,
enda er draumar oft mjög ruglings-
legir, jafnvel firrtir að manni fínnst.
En kannski eru þeir ekkert rugl þeg-
ar farið er að ráða í þá.
Við getum gert svo margt í
draumi, sem er okkur ómögulegt í
vöku. Leikur draumsins er að púsla
saman mynd. Draumar eru fyrst og
fremst myndrænir og tengdir tilfinn-
ingum, orð og rökréttar hugsanir
skipta oft engu máli. í mörgum
draumum er ekki sagt orð, þó þeir
geti verið ákaflega skýrir.”
- En hvað þá með martraðir?
„Það eru til margar skýringar á
martröðum. Maran svokallaða er
sögð vera, sem sækir á okkur í svefni
og hérlendis er hún talin á vegum
andskotans. Bretar trúa því að hún
sæki í að hafa samfarir við fólk í
svefni en Færeyingar segja hana vilja
ná valdi á fólki með því að taka úr
því tennumar. Svo eru náttúrulega
til nærtækari skýringar, svo sem' að
okkur líði hreinlega illa og reynum
því að losa okkur við, eða létta á,
óþægilegum tilfmningum með þessu
móti. Eða þá að við höfum borðað
þungmeltan mat rétt fyrir svefninn,
neytt víns eða annarrar ólyfjan.
Sjálfur hef ég alla trú á því að mar-
an sé ein af orsökum martraða.
Draumar eru til þess að „tappa
af,” við getum ekki losnað við það
sem hvílir á okkur án þess að takast
á við það, í vöku eða draumi. í draumi
vinnum við úr öllu því sem gerist,
gleði og sorg. Draumamir eru okkar
aðstoð, þeir leiðbeina okkur og hjálpa
við að rata rétta leið.”
- Eigum við þá að taka mark á
draumum?
„Alltaf, og ef við vitum ekki hvern-
ig á að ráða úr þeim, eigum við að
leita aðstoðar. Smám saman öðlumst
við skilning á draumum okkar og
táknmáli og getum skilið þá betur
sjálf. Við erum alltof gjöm á að
hundsa drauma. Hér áður var lítill
tími til að velta sér upp úr draumum
og það fylgir okkur enn þann dag í
dag, við þurfum að hafa svo mikið
fyrir hlutunum. Þegar maður fer að
hafa meiri tíma fyrir sjálfan sig,
sækir maður í eigin smiðju.
Það er svo ótalmargt sem rekur
uppruna sinn til drauma. Vættirnar
fjórar í íslenska skjaldarmerkinu
koma t.d. fyrir í draumi Esekíels í
biblíunni. Hann dreymdi fjórar verur
með fjögur andlit; ásjónu nauts,
dreka, manns og amar. Nýleg dæmi
um merka drauma er t.d. draumur
Guðmundar Axelssonar í Klaustur-
hólum um hvar eina styttu Einars
Jónssonar væri að finna og draumur
ungs uppfinningamanns, sem fékk
hugmyndina að uppfmningu sinni í
draumi. Mig dreymdi um daginn
vatnsyfirfærsluvél og ég er sann-
færður um að slík vél verður ein-
hvern tíma gerð.”
- Eru draumaráðningar hluti af
nýöldinni?
„Nei, þeir eru fyrst og fremst hluti
af sjálfum okkur. Reyndar stefnir
heimurinn í átt til nýrrar aldar, hann .
er nú á breytingaskeiði. Við höfum
tapað sjálfum okkur við það að elta
hluti í kringum okkur. Þess vegna
er svo mikið að gera hjá sálfræðing-
um og geðlæknum. Auðvitað getur
reynst ómögulegt að ráða í svokall-
aða „rugldrauma”, flókna, súrre-
alíska og illskiljanlega drauma. Ég
líki þeim oft við ónýtar tölvuskrár,
sem við eyðum.”
- Marga dreymir að látið fólk
komi til þeirra, og oft gerir dreym-
andinn sér grein fyrir því að sá látni-
„eigi” að vera dáinn?
„Það sem býr að baki því er sú
vitneskja okkar að það sé líf eftir
dauðann, við höfum verið hér frá
upphafi lífs.”
- Hvað með nöfn?
„Þegar við viljum ráða í þýðingu
drauma lítum við annað hvort á fólk-
ið sem ber nöfnin eða sjálf nöfnin,
sem fá fólk að láni í draumnum; þá
skiptir nafnið höfuðmáli. Það getur
oft reynst torvelt að greina þarna á
milli og einnig liggur ráðning nafna
alls ekki alltaf í augum uppi. Mig
dreymdi t.d. um daginn mann sem
heitir Níels. Ég skildi hvorki upp né
niður í draumnum fyrr en ég fór að
lesa mér til og komst að því að upp-
runaleg merking orðsins er eitthvað
gott og gleðilegt, tengist m.a. nafni
jólasveinsins. Það er þetta sem gerir
draumaráðningar svo spennandi, það
að við getum ekki ráðið nákvæmlega
í draumana. Þó við séum sköpuð í
guðs mynd, erum við samt ekki guð.
Það er skáldið sem hefur talað,
Kristján Frímann. Kristján á að baki
nám við Myndlista- og handíðaskól-
ann og síðar Konsthögskolan í Stokk-
hólmi. Hann hefur starfað sem
myndlistarmaður - frá árinu 1977,
haldið 9 einkasýningar og tekið þátt
var strítt á því. Þegar ég fór að
skrifa, hóf ég að-nota Frímannsnafn-
ið, enda tengist það í mínum huga
skriftum, fósturafí minn, Kristján
Frímann, var skáldmæltur. Svo er
þetta gott nafn, merkir hinn frjálsi
maður.”
Hann hefur komið víða við. Þau
eru óneitanlega dularfull og seiðandi
hljóðin og orðin sem Björgvin Gísla-
son og Kristján hafa sett saman
undir heitinu „Við”. Þeir hafa flutt
þá dagskrá víða á síðasta vetri, við
ágætar móttökur, þó að efnið líkist
sjálfsagt fáu sem menn hafa heyrt
hingáð til. Þeir hafa ‘ annars lagið
fengið fleiri í lið með sér og koma
þá fram undir heitinu „Kabarett
2007”. Til að gefa hugmynd um ljóð
Kristjáns, sótt í draumalandið, er hér
ljóð um tímann:
Ég stend við, legg við
hlustir
sest við, leggst við
hugarsvið.
Myndgustir þjóta við og við
umhverfis svefnálmur, álfur, kalla
asa þeysa keisa kom, ösa þösa kraftur
dimta domma dimma domm, snúið er ei
aftur.
Taktu um tímann að finna þann þunga er vitið
tekur og-þenur þitt líf
yfir og undir, upp út og austur, norður og
niður
niður
niður
yfir strenginn, gegnum þilið, hann dynur
þessi niður.
Kristján segist ekki hafa haft við-
urværi sitt af myndlistinni. Þeir séu
fáir sem meti verk sín og hann geti
því ekki lifað af listinni. Það er ekki
að greina nokkra gremju misskilins
listamanns í rómnum. „Ég hef því
aflað peninga fyrir nauðsynjun-
um . . . og vitleysunni við hin ýmsu
störf, nú síðast á sambýli fyrir geð-
fatlaða. Ég hef ekki unnið við neitt
þvílíkt áður. Mér hefur helst dottið
það í hug að mér hafi verið beint inn
á þessa braut, að aðstoða geðfatlaða
við að komast út úr sínum heimi í
gegnum drauma. Ég tel mig vera
kominn á það stig að ég geti hjálpað
fólki,” segir hann og bætir svo við,
„ég held að við viljum öll hjálpa öðr-
um, þó að við gerum það ekki alltaf.
Ég hef fengið ótal sannanir fyrir því
að eitthvað sé að rriarka draumráðn-
ingar mínar og það er á þann hátt
sem ég vil veita aðstoð mína.”