Morgunblaðið - 23.11.1991, Side 22

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. NÓVEMBER 1-991
RAÐSTEFNA UM FJARMAL SVEITARFELAGA:
Eina ráðið að stilla kjarasamn-
inga þannig að verðbólgan verði
minni en í nágrannalöndum
- segir Davíð Oddsson forsætísráðherra
DAVÍÐ Oddsson forsætisráðherra ræddi meðal annars um kjara-
samninga í ræðu á seinni degi ráðstefnu um fjármál sveitarfélaga
sem haldin var í Reylgavík í gær og fyrradag. Sagðist hann telja
að aðilar áttuðu sig á því að þegar minnkandi tekjum vegna fyrir-
sjáanlegs afturkipps í efnahagslífinu væri deilt út fengju allir held-
ur minna í sinn hlut en áður. Verkefnið væri aftur á móti það að
finna leiðir til að verja kaupmáttinn. Taldi forsætisráðherra að eina
leiðin sem hugsanlega væri fær til þess væri að stilla kjarasamn-
inga þannig að verðbólgan hér á landi verði minni en i nálægum
löndum. Hafnaði hann hugmyndum sem fram komu á fundinum um
gengisfellingu og „pennastriksaðferð” við niðurfellingu skulda sjáv-
arútvegsfyrirtækja.
I ræðu sinni rakti forsætisráð-
herra stefnu ríkisstjórnarinnar í
málefnum sveitarfélaganna og rifj-
aði meðal annars upp kaflann um
sveitarstjórnarmál í stefnuyfirlýs-
ingu stjórnarinnar, hvítu bókinni
svokölluðu/
í framhaldi af því ræddi hann
um sameiningu sveitarfélaga.
Sagðist vera sannfærður um að
sameining sveitarfélaga væri víða
forsenda þess að stefnuyfírlýsing
um eflingu sveitarfélaga næði fram
að ganga og að þau gætu þar með
tekið á móti auknum verkefnum
og verið öflugri bakjarl fyrir at-
vinnulífið á viðkomandi svæðum.
Lagði hann áherslu á að slík sam-
eining yrði aldrei gerð svo vit væri'
í nema um hana væri sæmileg sátt
í viðkomandi sveitarfélögum. Taldi
forsætisráðherra að umræður um
þriðja stjómsýslustigið væru meira
og minna úr sögunni, menn ættu
ekki að tefja sig á umræðum um
það.
Forsætisráðherra ræddi fram-
komnar hugmyndir um að fella
niður aðstöðugjald sem tekjustofn
sveitarfélaga, en Jóhanna Sigurð-
ardóttir félagsmálaráðherra sagði
m.a. í ræðu sinni fyrri dag fjár-
málaráðstefnunnar að hún teldi það
einungis spurningu um tíma hve-
nær gjaldið yrði lagt af. í ræðu
sinni lagði Davíð á það áherslu að
ekki mætti hafa tekjustofna sveit-
arfélaga þannig að sveitarfélög
hefðu ekki beina hagsmuni af því
að greiða götu atvinnulífsins og
stuðla að því að öflug atvinnustarf-
semi væri innan þeirra vébanda.
Taldi hann að vinna ætti að endur-
skoðun þessa tekjustofns með þess-
um fyrirvara. Ekkert yrði gert sem
ýtti undir það að sveitarfélögin
yrðu ábyrgðarlaus gagnvart at-
vinnulífinu.
Davíð ræddi um aðgerðir vegna
fyrirsjáanlegs afturkipps í efna-
hagslífinu vegna samdráttar í
fiskafla og frestunar á fram-
kvæmdum vegna álvers. Hann
hafnaði gengisfellingu og erlendri
skuldasöfnun. Sagði forsætisráð-
herra að í kjölfar gengisfellingar
kæmi kollsteypa verðlags og kaup-
gjalds auk þess sem gengisfelling
kæmi fyrirtækjunum að litlu gagni
vegna þess hvað þau væru skuld-
ug. Ekki gengi heldur að láta sem
ekkert væri, halda sömu kjörum
og áður og slá erlend lán, vegna
þess að þjóðin væri þegar skuldug
upp fyrir haus. „Þess vegna er
ekki hægt að fara þessa léttu leið-
ina ljúfu,” sagði Davíð.
„Hugsanlega eru kjarasamning-
ar í deiglunni. Ég held að aðilar
átti sig glögglega á því að þegar
minnkandi tekjum er deilt út fá
allir heldur minna í sinn hlut en
þeir áður fengu. Þetta er harður
veruleiki. Menn velta því fyrir sér
hvemig koma megi í veg fyrir að
þessi afturkippur bitni ekki með
harkalegustum hætti á þeim laun-
þegum sem svo myndarlega tóku
á með þjóðarsáttinni forðum daga.
Ég held að langflestir séu þeirrar
skoðunar að aðeins ein leið sé hugs-
anlega fær. Að stilla kjarasamning-
um þannig að verðbólgan hér á
landi verði lægri en í nálægum
löndum. Það er eina leiðin sem fær
er til þess að kaupmáttarhrapið
verði ekki mikið. Eina leiðin sem
fær er til að veija kaupmátt. Ég
er ekki í vafa að þessi leið hefur
ýmsa annmarka fyrir launþega-
hreyfinguna. Það verður erfitt að
koma með kjarasamning á þessum
nótum til félagsmanna. Menn vilja
ekki heyra þennan sannleika, menn
vilja ekki heyra þessa stöðu og eiga
erfítt með að kyngja henni. Þetta
er þekkt og mannlegt. Þess vegna
er augljóst og hefur reyndar þegar
komið fram að forsvarsmenn laun-
þegahreyfíngarinnar munu leita til
ríkisvaldsins og opinberra aðila um
að koma til móts við þessi sjónarm-
ið, styrkja þessi sjónarmið, þannig
að þeir sem eiga að fjalla um samn-
ingana á endanum, þeir sem úrslit-
um ráða, skilji að allir leggjast á
eitt um að slík kjaramálastefna
megi ná fram að ganga. Ef þetta
gengur upp er enginn vafi á því
að aðilar vinnumarkaðarins og rík-
isvaldið munu leita til sveitarfélag-
anna um samstarf í þessum efnum.
Og ég er ekki í vafa um það að
sveitarfélögin sem ekki eiga minna
í húfí en allir aðrir muni taka slík-
um umleitunum vel og af skyn-
semi,” sagði Davíð Oddsson.
Tillaga um „penna-
striksaðferð”
Að lokinni ræðu forsætisráð-
herra voru leyfðar stuttar fyrir-
spumir. Ólafur Kristjánsson, bæj-
arstjóri í Bolungarvík, tók meðal
annars til máls og lýsti þeim vanda
sem við blasti. Sagðist hann ekki
vera mjög hress með boðskap for-
sætisráðherra, hann hefði búist við
að hann tæki fastar á umræðunni
um sveitarstjórninar og atvinnulífíð
í ljósi þéirra upplýsinga sem hann
hefði fengið um stöðu atvinnufyrir-
tækja um allt land.
Ólafur nefndi vanda Bolungar-
víkur sem dæmi um þann mikla
vanda sem við væri að etja: „Það
tólf hundruð manna byggðarlag
sem ég stýri stendur frammi fyrir
því að atvinnufyrirtæki sem ára-
tugum saman hefur verið máttar-
stólpi þessa byggðarlags veldur
ekki sínu hlutverki. Það má vera
að því hafí mátt stjórna betur,
gott og vel. Stjórnendur hafa gert
sitt besta en ekki tekist og það
þýðir ekki að hegna þeim því þá
er verið að hegna öllum íbúum
byggðarlagsins. Ríkisvaldið og lán-
astofnanir hafa veitt fyrirtækj-
unum í landinu fé til uppbyggingar
en bæði bankastofnanir og ríkis-
valdið hafa brugðist þeirri skyldu
sinni að fylgja því eftir hvemig var
farið með þessa fjármuni. ‘
Hver er sá vandi sem framundan
er? Hann er sá að útgerðar- og físk-
vinnslufyrirtæki á landsbyggðinni
þola ekki þá skuldsetningu sem
þeim er búin. Forsætisráðherra er
kjarkmaður mikill og hann vill við-
Friðrik Sophusson fjármálaráðherra:
Líklegra nú að ríki og sveitar-
félög þurfi að fækka starfsfólki
FRIÐRIK Sophusson fjármálaráðherra sagði meðal annars í ræðu
á ráðstefnu um fjármál sveitarfélaga að meira væri um vert að
halda uppi atvinnu í landinu en að knýja fram óraunhæfar launa-
hækkanir. „Opinberir starfsmenn hafa stundum ekki viljað meta
sína stöðu með þetta í huga. Því miður er það svo að verðmæti
verða ekki til í kjarasamningum. Eins og nú horfir held ég að það
sé líklegra en um langt árabil að ríki og sveitarfélög þurfi að fækka
starfsmönnum,” sagði ráðherra.
Friðrik rakti nokkra þætti í þró-
un efnahagsmála á undanförnum
árum. íslendingar voru á síðasta
ári í sextánda sæti yfír tekjuhæstu
þjóðir innan OECD en var í öðru
sæti. á árunum 1987 og 1988.
„Þetta er sláandi og lýsir vel því
sem hefur verið að gerast,” sagði
Friðrik. Hann sagði að frá 1980
hefði heldur dregið úr fjárfestingu
hér á landi og einkaneysla aukist
í takt við þjóðartekjur. Samneysla,
það er starfsemi á vegum hins
opinbera, hafi hins vegar vaxið án
tillits til efnahagsumhverfisins. Á
sama tíma og aðrar þjóðir í OECD
hafi lagt megináherslu á að ná
tökum á opinberum útgjöldum og
að hemja samneysluna hafi hún
vaxið látlaust hér á landi. Þetta
sagði fjármálaráðherra að gæti við-
gengist til skemmri tíma en væri
útilokað þegar til lengri tíma væri
litið.
Fjármálaráðherra sþgði að á
undanförnum árum og áratugum
hefðu skuldir þjóðarinhar erlendis
vaxið jafnt og þétt. ;,Árið 1980
> ■ J_______________
skuldaði hver íslendingur 360 þús-
und kr. í iöngum erlendum lánum
á verðlagi yfirstandandi árs, en sá
sem fæðist á næsta ári tekur við
730 þúsund kr. skuldabagga. Er-
lendar skuldir skýrast sumpart af
arðbærum fjárfestingum, en að
alltof stórum hluta eru þær afleið-
«ing þess að þjóðin hefur lifað ótæpi-
lega um efni fram,” sagði Friðrik.
Friðrik sagði að efnahagslíf
þjóðarinnar hefði lokast inni í eins-
konar vítahring sem nauðsynlegt
væri að rjúfa. „Afleiðing mikillar
umframeyðslu þjóðarinnar, einkum
opinberra aðila, er gífurleg eftir-
spum eftir lánsfé. Lánsfjárþörfin
leiðir síðan til hárra raunvaxta, sem
valda atvinnufyrirtækjum og ein-
staklingum erfíðleikum, auk þess
að auka útgjöld hins opinbera.
Rekstrarerfiðleikar fyrirtækja
koma í veg fyrir að laun geti hækk-
að, fjárfestingu er frestað og leitað
er á náðir hins opinbera um að-
stoð. Slík aðstoð leiðir oftast til
nýrrar lántöku. Þannig myndast
vítahringur, sem nauðsynlegt er
að ijúfa. Til þess að það sé hægt
verða allir að leggjast á eitt,” sagði
hann.
Varðandi nýjar aðstæður í efna-
hagsmálum sagðist Friðrik m.a.
telja að það ætti að vera verkefni
næstu vikna að leita allra leiða til
að lækka opinber útgjöld og draga
úr lánsíjárþörf. „Mér er það full-
ljóst að frekari niðurskurður út-
gjalda er mjög erfiður hvort heldur
í hlut eiga sveitarfélögin, einstakl-
ingar eða atvinnuvegirnir. ÖIl verð-
um við samt að gera okkur grein
fyrir, ekki síst sveitarstjórnarmenn,
að kröfur um aukin framlög frá
því sem er í fjárlagafrumvarpinu,
til dæmis til samgöngumála eða
annarra verkefna, eru óásættan-
legar við ríkjandi aðstæður,” sagði
fjármálaráðherra. Hann sagði að
öllum mætti vera það ljóst að ríkis-
sjóður væri engan veginn fær um
að leggja nýja fjármuni fram til
að bæta stöðu sjávarútvegsins.
Fyrst væri að leita allra leiða innan
greinarinnar til að leysa vanda
hennar.
í svari við fyrirspurn sagði Frið-
rik mikilvægt að aðgerðir ríkis-
valdsins til stuðnings sjávarútveg-
inum verði ekki til þess að menn
fari í biðröð og bíði eftir því að
geta borðað úr lófa ríkisvaldsins.
Stuðningur ríkisvaldsins eigi að
vera viðbótarstuðningur til að gera
mönnum kleift að ráðast í nauðsyn-
lega endurskipulagningu sjávarút-
vegsins.
Fjármálaráðherra sagði í ræðu
sinni að ríkisstjórnin hefði ekki tek-
ið afstöðu til tillagna um afnám
aðstöðugjalds. „Ljóst er að ná þarf
samstöðu við félagsmálaráðuneytið
og sveitarfélögin um að áhrifum
þess að leggja þennan skatt af
verður best mætt, ef sú verður nið-
urstaðan. Áætlað er að tekjur sveit-
arfélaga af aðstöðugjaldinu nemi
5,5 milljörðum króna og skiptir því
verulega miklu máli fyrir fjárhag
sveitarfélaganna,” sagði ráðherra.
Magnús Reynir Guðmundsson
bæjarritari á ísafirði bað fjármála-
ráðherra að skýra mismunandi yfir-
lýsingar félagsmálaráðherra og
forsætisráðherra um aðstöðugjald-
ið. Friðrik ítrekaði að ríkisstjórnin
hefði ekki tekið afstöðu til málsins.
Hann tók undir undir þau orð for-
sætisráðherra að ef breytingar
yrðu ákveðnar væri mikilvægt að
sveitarfélögin tengdust áfram at-
vinnurekstrinum hvert á sínum
stað. „Það er mikilvægt að sveitar-
félögin hafi tekjur bæði bæði af
einstaklingum og atvinnufyrirtækj-
um til að efla ábyrgð sveitarfélag-
anna á atvinnurekstrinum. Það
myndi jafna atvinnuna og færa tii
:og koma í veg fyrir að sumir bæir
,verði algerlega án atvinnulífs en
aðrir yfirfullir án þess að fá slíkar
tekjur,” sagði Friðrik. :
urkenna vandann. Hann veit um
þennan vanda. Honum ber að segja
hér: Við verðum að nota aðferð
Alberts Guðmundssonar og vera
með pennastrikið. Það var brosað
að þessu fyrir nokkrum árum en
það er bara ekki broslegt. Þetta
er sú staðreynd sem blasir við og
við verðum að horfast í augu við
og leysa með þeim hætti að viðun-
andi sé.
Ég krefst þess að ríkisvaldið,
ásamt Sambandi íslenskra sveitar-
félaga, atvinnurekendum og laun-
þegum, setjist niður og gangi til
viðræðna um það hvernig má leysa
vanda þeirra byggðarlaga sem eru
álíka stödd og Bolungarvík. Mér
er það ljóst eftir viðræður við fjölda
sveitarstjómarmanna víðs vegar
um landið að þeir bíða eftir því
hvaða lausn við fáum og þeir vilja
feta í sömu fótspor. Það verða
menn í biðröðun sem banka á dyr
ríkisstjórnarinnar og heimta lausn.
Því fyrr sem við fínnum lausn því
færri koma til með að banka og
ríkisvaldið fær frið til þess að
stjóma landinu á þann veg sem
best má verða,” sagði Ólafur.
Forsætisráðherra sagði í svari
sínu að pennastriksaðferðin væri
hvorki siðleg né boðleg. „Þegar til
Atvinnutryggingarsjóðs var stofn-
að var skilyrði þess að lán yrðu
veitt að það ætti sér stað uppstokk-
un og hagræðing hjá fyrirtækjun-
um. Því var ekki fylgt eftir. Þess
vegna var lækningin algjör hrossa-
lækning og menn em engu betur
staddir, jafnvel verr, þegar kemur
að uppgjöri á þessu hjálparmeðali.
Við vitum það líka að mjög margir
em þeirrar skoðunar að þessi lán
séu þess eðlis að þau verði aldrei
borguð. Ég er þeirrar skoðunar að
ef menn í upphafí gátu sagt sér
það hafi þeir átt að segja það og
gefa þessa peninga en ekki vera
með látalæti um það að hér væri
um að ræða lánafyrirgreiðslusjóð
sem ætti að stuðla að hagræðingu
og endurskipulagningu og gera
fyrirtækin fær um að standa á eig-
in fótum,” sagði Davíð.
Davíð sagðist ekki geta skýrt frá
þeim ráðstöfunum í efnahagsmál-
um sem væra í undirbúningi: „Ég
vil þó taka fram að þær aðgerðir
sem gripið verður til verða ekki
iausn alls. Fjarri því. Það er algjör-
lega ljóst að fyrirtækin lenda í
ákveðnum þrengingum sem ríkis-
valdið getur ekki leyst úr í þeirri
þröngu stöðu sem nú er. Þung
ábyrgð verður sett á forráðamenn
fyrirtækjanna um að bjarga sér
sjálfír þó að reynt verði að bæta
ákveðin grundvallarskilyrði,” sagði
Davíð.
Þrýst á um ábyrgðir
sveitarsjóðs
Þorvaldur Jóhannsson, bæjar-
stjóri á Seyðisfirði, sagði að bæjar-
stjórnin fengi stöðugt bréf frá at-
vinnufyrirtækjunum með béiðnum
um að ganga í ábyrgð fyrir lánum
þeirra í bönkum og sjóðum. Hann
lýsti því hvemig fasteignir væm
metnar til trygginga. Fyrst væri
brunabótamat eignanna fært niður
um 50% og veitt lán fyrir 60% af
því mati, þannig að virði eignarinn-
ar væri 30%. „Þetta þýðir að við
emm gjörsamlega eignalaus í þessu
plássi. Eigum engan veginn fyrir
skuldum,” sagði Þorvaldur og bætti
því við að síðan vísuðu bankar og
sjóðir fyrirtækjunum á að fá trygg-
ingar hjá sveitarsjóði.
Davíð sagði að orð Þorvaldar
lýstu vel þeirri byggðastefnu sem
rekin hefði verið. Varðandi ábyrgð-
irnar taldi hann að þar væri um
varhugaverða þróun að ræða. „Ég
lít að vísu svo á að það sé ekki í
mínum verkahring að segja sveitar-
stjómum hvort þær eigi að veita
slíkar ábyrgðir eða ekki. Sveitar-
stjómarmenn era í afskaplega
þröngri stöðu, á þá er sótt, og þeir
jafnvel sakaðir um koma atvinnu-
fyrirtækjum í gjaldþrot með því að
hafna fyrirgreiðslu af því tagi.
Ábyrgð lánastofnana er mikil að
setja aveitarstjórnir í slíka stöðu,”
sagði Davíð.
i .utL'iU vtlvhU JJ