Morgunblaðið - 26.01.1992, Qupperneq 2

2 'C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 1992
ERFIÐUSTU
ÆVISPORl
eftir Oddnýju Sv. Björgvins
Báðir voru ungu piltarnir
þjálfaðir í fjallgöngu og ís-
klifri. Og útbúnaður þeirra
góður. Hvað fór úrskeiðis?
Heyrum lýsingu Matthíasar
á erfiðri næturdvöl uppi á
Esju, rétt fyrir jólin.
ann ber með sér and-
blæ útivistar, ungi
maðurinn sem situr
fyrir framan mig.
Dökkhærður,
grannur, með tindrandi augu sem
oft er einkenni mikilla útiveru-
manna. Klæddur sterklegum
gönguskóm, sportúlpu og með nes-
tið sitt í rauðri skrínu. Hann gæti
verið á leið í útivist, en stefnir þess
í stað á lesstofu í tannlæknadeild
Háskóla íslands. Nýbúinn að fá
úrskurð um, að hann hafi staðist
inntökupróf í deildina. Gleðitíðindi.
Og enn meiri gleðitíðindi. Það lítur
út fyrir að félagi hans muni ná sér.
„Mér fannst alveg frábært að
sjá hann geta staðið í fæturna án
teljandi aðstoðar sl. sunnudag,“
segir Matthías og það vottar fyrir
dögg í augunum. „Hann á eftir að
ná sér, þó það taki langan tíma.
Ég er alveg sannfærður um það.
Hann á að byija í æfingum næsta
mánudag. Og hann er þijósku-
hundur, alveg eins og ég.
Heimir hefur alltaf verið í betra
formi en ég. Og það munaði mjög
litlu á okkur. Aðeins spuming um,
hvor myndi hafa það. Við vorum
alveg eins klæddir, ef frá eru tald-
ir vettlingar. Heimir verður fyrir
því óhappi, að vettlingar hans
blotna á uppleið. En hann er með
aukalúffur sem pabbi hans hafði
stungið í úlpuvasann, þegar hann
var að hlaupa út úr húsinu. Þessar
lúffur verða m.a. til að bjarga lífi
hans.
Hættulegor misskilningur
Ég frétti fyrst af Esjuferðinni
kvöldið áður. Var þá að koma heim
úr klifurferð með Heimi. Við vorum
báðir nýbúnir að ljúka inntökupróf-
um í Háskólann. Hann í lækna-
deild, ég í tannlæknadeild og vild-
um nota hvert tækifæri sem gafst
til að stunda ísklifur, sameiginlegt
áhugamál okkar beggja. En við
Heimir erum vinir og bekkjarfélag-
ar úr MR.
Mér gafst rétt tími til að þurrka
dótið og búa mig af stað næsta
morgun. ísalp, íslenski alpaklúbb-
urinn stóð fyrir ferðinni. Heimir
er félagsmaður og ég hef aðeins
starfað með þeim. Hópurinn, átta
manns, kleif ísinn upp á Esju um
slóð sem nefnist Einfari.
Smávægileg orð eru oft hættu-
leg, þegar á reynir. Sá örlagaríki
misskilningur kom upp, að farar-
stjórinn hélt að við þekktum svæð-
ið. En hvorugur okkar hafði verið
þama áður. Eg var öruggur á því,
að þetta lægi ljóst fyrir og Heimir
líka. Auðvitað hefðum við getað
kynnt okkur leiðina, en til þess
gafst enginn tími.
Ef við hefðum þekkt til stað-
hátta, hefði ekkert vandamál kom-
ið upp. Síðar þegar við komum
ekki fram, reiknuðu leitarmenn
með, að við hefðum annaðhvort
hrapað eða lent í snjóflóði.
Snjófjúk, íshaft,
þreyta og kuldi
Við vorum síðastir upp á Esj-
una. Síðasta spölinn upp á fjallið
— segir
Matthías
Sigurðarson
sem þurfti að
yfirgefa
félaga sinn,
Heimi Viðars-
son í snjóskýli
uppi á Esjunni
21. desem-
ber síðast-
liðinn
mætti okkur mikið niðurstreymi
og fjúk. Síðan lendum við í hafti,
miklum snjó og klettabelti. Heimir
var orðinn mjög kaldur, einkum á
fingrum. Hann ætlaði að skjóta
upp viðvörunarblysi til fólksins á
undan, en þá springur byssan og
verður óvirk.
URSKURDIÐ ALDREI
OFKÆLDAN MANN LÁTINN!
Rætt við Jóhcinn Axelsson, doktor í lífeólisfræði
JÓHANN Axelsson hefur und-
anfarin ár stundað rannsóknir
á viðbrögðum líkamans við of-
kælingu og flutt fjölda fyrir-
Iestra um ofkælingu og rétt við-
brögð við henni. Hingað til hafa
rannsóknir á ofkælingu aðal-
lega beinst að mönnum sem
hafa ofkælst í sjó. Slysið á Esj-
unni er nýtt rannsóknarverkefni
sem Jóhann er þegar farinn að
glíma við.
[ atthías segir líkamlega of-
boðslega lítinn mun á sér
og Heimi. Þess vegna sló ég á hlut-
fallið á milli líkamsmassa og yfir-
borðs líkama hjá þeim tveimur,
hvor býr yfír hagstæðara hlut-
falli,“ segir Jóhann. „Þá kom í ljós,
að Matthías hefur hagstæðari lík-
amsbyggingu til að þola lengur
kulda. Ut frá hæð og þyngd er
hægt að reikna yfirborð líkamans,
hvað einstaklingur þolir lengi kæl-
ingu.
Hár maður og renglulegur hefur
stærra yfírborð, þolir því síður
kulda, en sá sem er lægri og þétt-
vaxnari. Við ráðleggjum öllum sem
lenda í sjó að fara í fósturstelling-
ar til að minnka yfirborðs-hitatap.
Annað veigamikið atriði er að
vita hve vel hitastjórnkerfí
líkamans starfar. Það er mjög mis-
jafnt hjá einstaklingum, hvað það
bregst fljótt við. Það getur líka
verið farið að gefa sig hjá eldra
fólki og þeim sem misnota vímu-
gjafa og lyf.
Viðvörunarkerfi líkamans við
ofkælingu er einfalt: Þegar líkams-
hiti fer niður fyrir 34 gráður óskýr-
ist hugsun hjá flestum. Neðan við
32 gráður fer hitastjórnkerfíð að
gefa sig. Óregla í hjartslætti og
meðvitundarleysi koma upp við
30-29 gráður. Fyrir neðan það
hitastig getur óvarleg meðhöndlun
valdið hjartaflökti. Hjarta flestra
hættir að slá við 27 gráður og þá
hverfa einnig ósjálfráð viðbrögð,
líka í sjáaldri.
Súrefnisþörf minnkar ört með
lækkandi kjarnahita. Því hefur oft
tekist að endurlífga fólk með lík-
amshita allt að 15 gráðum, án
þess að heila- eða vefjaskemmda
verði vart. Fyrsta boðorð er því:
Úrskurðið aldrei ofkælda mann-
eskju látna, þó að ekkert lífsmark
sé að sjá!
Aður var fólk skilgreint látið við
hjartastopp. En síðasta ár var ný
skilgreining á dauða tekin inn í
íslensk landslög:
Maður er dáinn, eða skilinn við,
þegar öll heilastarfsemi hefur
stöðvast og enginn möguleiki til
að endurvekja hana — en því að-
eins að svo sé komið.
Hér á landi er aldrei hægt að
treysta á veður. Því er afar mikil-
vægt, að allir íslendingar geri sér
grein fyrir viðvörunarkerfí líkam-
ans. Ef maður lendir í hrakningum
og ferðafélaginn fer að verða
þvoglumæltur, fer að hnjóta í öðru
hverju spori — þá er kominn tími
til að leita skjóls!
Rökin fyrir því eru: 1. Líkaminn
tapar hita því hraðar sem nær
dregur örmögnun. 2. Því þreyttari
sem maður er, því verr er hann í
stakk búinn til að gera sér gott
skjól. 3. Því fyrr sem maður fer
að halda kyrru fyrir, því minna er
gengið á orkuforða líkamans og
því lengur getur hann enst.
Þær einu aðstæður til að hvetja
kaldan mann til áreynslu eru, ef
stutt er í skjól og aðhlynningu.
Areynsla getur verið hættuleg fyr-
ir ofkældan mann.“
Starfshópur um kuldavamir er
að ganga frá 20 mínútna mynd-
bandi um ofkælingu sem áætlað
er að koma fyrir í hverju skipi og
bát. Myndin ber nafnið „í köldum
sjó“.
Matthías uppi í Eilífsdal með
Esjuna í baksýn.
Þarna treystir Heimir sér ekki
til að bera bakpokann lengur og
skilur hann eftir, en í honum var
m.a. heitt kakó. Ég ætla mér að
fara einhvern næstu daga og sækja
hann,“ segir Matthías ákveðinn.
„Heimir hitti einn félaga okkar á
leiðinni upp sem sagði honum hvar
væri best að fara niður.
Kannski hafa upplýsingamar
ekki verið nógu nákvæmar. En að
lokum finnum við þó líklegt gil,
en það virðist mjög bratt. Við kíkt-
um niður af brúninni til að kanna
aðstæður, en sáum ekkert nema
hvítt snjófjúkið. Það var óðs manns
æði að leggja í niðurstig eftir
ókunnri leið. Bæði næturmyrkur
og hríðarkóf. Og þama stóðum við
fastir uppi á Esjunni.
í helköldu snjóskýli
Snjórinn var svo lítill, að útilok-
að var að byggja snjóhús. í stað
þess gerðum við snjóskýli. Bjugg-
um um okkur í stórgrýti, eins ná-
lægt gilbrún og mögulegt var, en
við vildum vakta gilið um nóttina.
Lögðumst síðan á bakpokann minn
og breiddum yfir okkur dúnúlpu.
Við vorum komnir í skýlið um
kl. átta. Eftir það var vonlaust að
fylgjast með tímanum. Við vomm
svo lengi að fara í og úr vettlingun-
um til að líta á klukkuna. Og putt-
amir dofnuðu á tveimur mínútum.
Það tók langan tíma að fá líf í þá
aftur.
Heimir hafði áhyggjur af fótun-
um á mér. Ég hafði áhyggjur af
puttunum á honum. Ég hafði blotn-
að í annan fótinn og fann hvernig