Morgunblaðið - 26.01.1992, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. JANUAR 1992
C 15
undirritaður í ágúst 1963.
Khrústsjov viðurkenndi ósigur,
en taldi það sigur að Bandaríkja-
menn lofuðu að gera ekki irinrás í
Kúbu. Heima fyrir efldust nýstalín-
istar, sem sökuðu Khrústsjov um
„ævintýrastefnu", þótt Kozlov yrði
að draga sig í hlé vegna hjartbilun-
ar í apríl 1963. Stöðugt seig á
ógæfuhliðina hjá Khrústsjov, enda
hafði margt farið úrskeiðis.
Að lokum snerust flestir valda-
mestu menn Sovétríkjanna gegn
Khrústsjov og ákváðu að steypa
honum af stóli með stuðningi
Malínovskíjs marskálks og hersins.
Helztu ástæðurnar voru þær að
Khrústsjov hafði komið Kúbudeil-
unni af stað, átt þátt í að ágreining-
urinn við Kínverja varð óbrúanleg-
ur, lagt áherzlu á neyzluvörufram-
leiðslu og valddreifingu í efnahags-
málum gegn vilja heraflans og yfír-
manna þungaiðnaðarins, eflt eld-
flaugasmíði á kostnað hefðbundins
herafla og staðið fyrir misheppnuð-
um tilraunum í landbúnaði.
Khrústsjov var einnig sakaður
um að ýta undir nýja „persónudýrk-
un“. Illa mæltist fyrir innan flokks-
ins að hann skaut máli sínu oft til
almennings. Þar með þótti hann
grafa undan kerfinu pg hann var
sakaður um yfirlæti. Óttazt var að
hann mundi takmarka völd leyni-
lögreglunnar og hersins, sem
gramdist að þúsundir liðsforingja
höfðu verið settir á eftirlaun.
Þar við bættist að hann bauð
leiðtogum kommúnista heims til
fundar til að fordæma Kínverja og
aðeins 15 af 26 þekktust boðið.
Einnig var óttazt að fyrirhuguð
ferð hans til Bonn mundi leiða til
samkomulags við Vestur-Þjóðveija.
Launráð gegn leiðtoganum
í september 1964 hringdi fyrr-
verandi starfsmaður KGB í Sergei,
son Khrústsjovs, til að vara hann
Með skóinn að vopni; Khrústsjov
ávarpar allsheijarþingið árið'1960
við fyrirhuguðu valdaráni. Frá
þessu segir Sergei í nýlegri bók og
kveðst hafa tníað heimildarmanni
sinum, Vasilíj í. Galjúkov, en kom-
izt í vanda. Faðir hans hafði bannað
honum að skipta sér af flokksmál-
um og hann kinokaði sér við að
saka nánustu samstarfsmenn hans
um glæp, sem gat leitt til þess að
þeir yrðu skotnir.
Sergei hafði „þekkt marga þeirra
frá blautu bamsbeini og þeir höfðu
oft verið gestkomandi á heimili
okkar. Ef þetta reyndist bara hug-
arburður bláókunnugs manns, sem
færi með staðlausa stafi, hvernig
gæti ég horfzt í augu við þá og
hvað mundu þeir halda um mig?“
Hann átti við Brézhnev, annan
valdamesta mann flokksins, Podg-
orníj, og Poljanskíj, ungan og metn-
aðargjarnan flokksleiðtoga. Eftir
nokkurt hik sagði Sergei föður sín-
um allt af létta og kvað líklegast
að höfuðpaurarnir væru Brézhnev,
Podgorníj, Shelépín og ígnatov.
Shelépín var framgjarnastur
yngri leiðtoga flokksins og hafði
áhrif í Komsomol, KGB og verka-
lýðshreyfingunni. Khrústsjov hafði
rekið ígnatov úr forsætisnefndinni
og bakað sér óvild hans. Sergei
kvað hlutverk Ignatovs mikilvægt,
þar sem hann hefði beitt flokksleið-
toga þrýstingi til að fá þá til að
styðja valdaránstilraunina.
Khrústsjov eldri neitaði að trúa
fréttinni eins og Sergei bjóst við.
Daginn eftir sagði hann: „Það virð-
ist ekkert hæft í þvi sem þú sagðir
mér. Við Mikojan og Podgorníj vor-
um að koma af ríkisráðsfundi og
ég skýrði þeim frá því sem þú hafð-
ir sagt mér. Podgorníj hló bara að
öllu saman. „Hvernig gaztu svo
mikið sem látið þér detta þetta í
hug, Níkíta Sergeiévitsj?" Þetta
voru hans eigin orð.“
Þetta kann að virðast ótrúlegt.
Sonur valdamesta manns Rússlands
sagði honum frá trúverðugri kenn-
ingu um samsæri og hann spurði
meintan samsærismann hvað væri
hæft í því og trúði honum þegar
hann neitaði öllu. Ekkert bendir til
að Khrústsjov hafi leitað til KGB,
sem vissi um samsærið að sögn
Sergeis.
„Öllu lokið“
í byijun október 1964 fór
Khrústsjov í leyfi til Pitsunda á
Krím, þegar undirbúningur sam-
særisins var að færast á lokastig.
Tólfta október var sovézku
geimfari skotið frá Baikonur.
Krústsjov talaði við geimfarana í
talstöð og sagði að lokum: „Hér er
félagi Mikojan. Hann ætlar bókstaf-
lega að rífa af mér tólið!“
Daginn eftir fór Khrústsjov frá
Pitsunda. Forsætisráðið hafði kvatt
hann til Moskvu til að reka hann
og hann veitti lítið viðnám að sögn
sonar hans. „Öllu er lokið,“ sagði
hann þegar hann kom heim frá
fundi í Kreml. „Ég hef dregið mig
í hlé.“
„Ég samdi sjálfur yfirlýsingu, þar
sem ég fór fram á að láta af emb-
ætti af heilsufarsástæðum. Nú
verður að staðfesta ákvörðunina á
allsheijarfundi. Ég sagðist mundu
hlíta hverri þeirri ákvörðun, sem
miðstjórnin tæki. Ég kvaðst einnig
mundu setjast að, þar sem þeir
skipuðu mér að búa, annað hvort í
Moskvu eða þá annars staðar.“
Þremur dögum síðar birti Tass
tilkynningu um afsögn Khrústsjovs.
Pravda kvað upp þann dóm að
stjórnarár Khrústsjovs hefðu verið
„tími andvaralausra, fífldjarfra fyr-
irætlana, fljótfærnislegra ákvarð-
ana, skrums og slagorða“.
Við tók „þríeykisstjórn“ Brézhn-
evs flokksritara, Kosygíns forsætis-
ráðherra (sem virtðist standa utan
við samsærið) og Podgorníjs for-
seta. I sömu viku reyndu Kínveijar
að skipa sér í röð risavelda með því
að sprengja fyrstu kjarnorku-
sprengju sína.
Hylltur á síðari árum
Khrústsjov var vikið frá án blóðs-
úthellinga, þótt sonur hans segi að
samkvæmt frásögn Vladímírs Y.
Semítsjastníjs, yfirmanns KGB,
hafi Brézhnev lagt til að honum
yrði byrlað eitur eða að sett yrði á
svið flugslys til að koma honum frá.
Khrústsjov sagði fjölskyldu sinni
að hann vildi að sín yrði minnzt
fyrir þrennt: Neðanjarðarlestakerf-
ið í Moskvu, útrýmingu Bería og
afhjúpunina á Stalín. Vestræn blöð
sögðu að hann hefði tryggt sér ör-
uggari sess í sögunni, ef hann hefði
fært þjóðiriá lengra frá frumstæðu
einræði í átt til nútímaþjóðfélags
og skoðanafrelsis. Hann hefði bund-
ið enda á eitt tímabil en ekki innn-
leitt annað, þar sem hann hefði
skort völd og áhuga á að færa
Rússland í frelsisátt. Því hefði hann
verið maður „takmarkaðs millibils-
ástands“.
Síðustu ár ævinnar dvaldist
Khrústsjov í sumarbústað sínum í
grennd við Moskvu og las endur-
minningar sínar inn á segulband.
Þær voru gefnar út á Vesturlöndum
1970 og Sergei hefur staðfest að
þær séu ófalsaðar, en neitað að
upplýsa hvernig þeim var smyglað
úr landi. Samkvæmt öðrum heimild-
um eru allar hljóðritanirnar varð-
veittar á söfnum í Moskvu.
Blað í Moskvu skýrði frá því í
tveimur línum að Khnístsjov hefði
látizt af völdum hjartaáfalls 19.
september 1971 og titlaði hann
„eftirlaunamann". A leiði hans í
kirkj ugarði Novodevitsj íj - kl austurs
var reist minnismerki eftir mynd-
höggvarinn Ernest Nejvestníj, sem
hann hafði gagnrýnt fyrir nútímal-
ist.
Nafn Khrústsjovs var fellt burtu
úr opinberum sagnfræðiritum, en
margir fóru í pílagrímsferðir að leiði
hans til að láta í ljós þakklæti fyrir
baráttu hans gegn stalínisma. í rúm
10 ár áður en Gorbatsjov kom til
valda 1986 var kirkjugarðurinn lok-
aður til að koma í veg fyrir að
mannfjöldi safnaðist við gröfína.
Ekkert var minnzt á hann opinber-
lega fyrr en Gorbatsjov viður-
kenndi,jákvætt hlutverk“ hans í
nóvember 1987 og veitti honum
raunverulega riippreisn æru.
Sjálfur gekk Gorbatsjov enn
lengra í baráttu gegn gömlu vald-
aklíkunni og margar greinar voru
birtar í sovézkum blöðum, þar sem
kostir og gallar Khrústsjovs voru
vegnir og metnir. Reynt var að
sýna hvaða lærdóm Gorbatsjov
gæti dregið af stjórnarferli hans og
birting slíkra greina var sett í sam-
band við þrálátar sögusagnir um
valdaránstilraun, sem að lokum
varð að veruleika.
Fjórirgóðir
upphafsreitir
pegar þú œtlar
útíheim.
Alhliða ferðaþjónusta.
Þrautþjálfað starfsfólk með
mikla reynslu í ferðamálum.
Fullkomið bókunarkerfi sem
gerir kleift að panta framhalds-
flug hvert á land sem er,
hótelgistingu og bílaleigubíla
um víða veröld.
Byrjaðu ferðina í einhverri af
fjórum söluskrifstofum
Flugleiða:
Hótel Esju, sími: 690 100
Kringlunni, sími: 690 100
Lækjargötu, sími: 690 100
Leifsstöð, sími: 92-50 220
FLUGLEIÐIR
TRAUSTUR FERÐAFÉLAGI
Söluskriístofur Fludeida
CB m£2