Morgunblaðið - 18.02.1992, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. FEBRÚAR 1992
33
Minning:
Dr. Alfred L. Copley
Fæddur 19. júní 1910
Dáinn 28. janúar 1992
Á stuttum tíma hefur ísland
misst þijá mikilhæfa tengdasyni
yfir móðuna miklu, þá Donald
Ream, Leland Bell og nú síðast dr.
Alfred L. Copley eða Alcopley. Allir
þrír voru Bandaríkjamenn giftir ís-
lenskum listakonum, þeim Ragn-
heiði Jónsdóttur Ream, Louisu
Matthíasdóttur og Nínu Tryggva-
dóttur, og báru hag þeirra fyrir
brjósti í hvívetna. Donald Ream var
vísindamaður, Leland Bell var
myndlistarmaður, en Alcopley, sem
lést í New York hinn 28. janúar sl.
eftir hatramma baráttu við fleiri
en einn vágest, sameinaði í sjálfum
sér vísindastörf og listsköpun á háu
stigi.
Efíst einhver um að slíkt sé ger-
legt, vísa ég til afmælisrits helgað
Alcopley, sem ég var svo lánsamur
að fá að sjá í handriti síðastliðið
haust, en þar er að finna lærðar
greinar um blóðrannsóknir hans og
menningarstarfsemi eftir heims-
fræga vísindamenn, heimspekinga
og listfrömuði um heim allan.
Hrunamannahreppur hefur lengi
haft á að skipa glæsilegu mann-
vali. Síðustu ár nítjándu aldar og
þau fyrstu þeirrar tuttugustu fædd-
ust þar margir einstaklingar sem
ólu þar allan aldur sinn og settu,
með gáfum sínum og glæsibrag,
mikinn svip á sveit sína og um-
hverfi. Má þar fyrst nefna niðja
Magnúsar Andréssonar, þá frændur
Helga á Hrafnkelsstöðum, Helga í
Hvammi, Sigurð í Birtingaholti, all-
ir gagnmenntaðir og fróðir, Sigurð-
ur einnig frægur tónmenntamaður.
Emil Ásgeirsson í Gröf, sem setti
svip á sveit sína og hérað með ein-
stakri glæsimennsku og að ævilok-
um var hann búinn að byggja undir-
stöðu að atvinnusögu héraðsins.
Árni í Galtafelli, Marel á Laugum,
vitrir og yfirvegaðir, enda báðir ein-
staklega vel látnir. Jón í Hrepphól-
um með höfðinglegt fas og fágaður
gestgjafi, í einu orði sagt hreppinn
prýddi hið besta mannval. Allir eru
þessir menn nú látnir.
Sigríði á Hrafnkelsstöðum mátti
telja með í hópi þessara manna og
ekki var hún þeirra síst, hlédrægni
hennar var þess valdandi að ekki
bar mikið á henni. Sigríður varð
háöldruð og lést níræð vorið 1991.
Sigríður fæddist á Hrafnkelsstöðum
síðasta dag nítjándu aldar. Hún var
dóttir hjónanna Guðrúnar Helga-
dóttur frá Birtingaholti og Haraldar
Sigurðssonar frá Kópsvatni. Voru
þau hjón systkinabörn, bæði komin
út af Magnúsi Andréssyni, alþingis-
manni, enda mun Sigríður eins og
fleiri Hrafnkelsstaðasystkin hafa
líkst Magnúsi allmikið í útliti. Sig-
ríður var fremur stórvaxin og
sköruleg í framgöngu, og eins og
fleiri ættmenn hennar, fróð og
minnug og kunni mikinn fjölda af
sögum og vísum og þekkti tilefni
þeirra. Sigríður hafði skýran og
sterkan málróm og afbragðs frá-
sagnarhæfileika. Orðaval hennar
einkenndist af mjög vel þroskuðum
málsmekk og yfirgripsmikilli mál-
þekkingu sem hver íslenskufræð-
ingur hefði mátt vera stoltur af.
Öll framkoma Sigríðar byggðist á
rótgróinni menningararfleifð.
Sigríður giftist nágranna sínum
Sveini yngra Sveinssyni frá Efra-
Langholti árið 1926 og hófu þau
búrekstur á hluta Efra-Langholts á
móti hálfbróður Sveins, Sveini eldra
Sveinssyni og bjuggu þar í eitt ár,
en fluttu þá að Hrafnkelsstöðum
Því miður lést Alcopley áður en
þetta afmælisrit komst á þrykk, en
í tilefni af útkomu þess hafði gall-
erí í New York einnig ráðgert að
halda sýningu á spánnýjum mál-
verkum hans.
Alcopley var maður feiknarlegrar
atorku, jafnt líkamlegrar sem and-
legrar, og lifði viðburðaríku lífi.
Hann var af ættum hámenntaðra
þýskra gyðinga, fæddur og uppal-
inn í menningarborginni Dresden.
Á árunum milli stríða stundaði hann
nám við marga helstu háskóla
Þýskalands, þar á meðal í Freiburg,
Berlín, Frankfurt am Main og Heid-
elberg, en einnig í Basel í Sviss.
Myndlistarmenn, rithöfundar,
leikarar og tónlistarmenn voru tíðir
gestir á bemskuheimili Alcopleys,
og sagði hann mér að á tímabili
hefði hvarflað að honum að helga
sig þeirri listgrein sem sameinar
flestar listirnar, nefnilega leiklist-
inni. En hagnýtissjónarmið urðu
ofan á. Hinn ungi Alfred Lewin hóf
nám í læknisfræði og markaði sér
brátt sérsvið innan hennar, nefni-
lega starfsemi blóðsins. Þetta sér-
svið nefndi hann „biorheology“ og
og dvöldu þar til æviloka. Þar kom
á heimili þeirra Helgi bróðir Sigríð-
ar. Sveinn, eiginmaður Sigríðar, var
glæsilegur fróðleiksmaður og á
unga aldri afrendur að afli og
mætti segja ýmsar sögur því til
stuðnings. Hann mun ungur hafa
fundið fyrir vanheilsu sem ágerðist
þegar á ævina leið og leiddi til
dauða hans langt fyrir aldur fram,
úr kvalafullum sjúkdómi. Alla bana-
samdi um það tímamótarit sem enn
í dag er notað til kennslu og skiln-
ings á náttúru blóðsins og blóð-
streymi.
Eins og margir aðrir menntaðir
gyðingar hrökklaðist Alcopley und-
an nasistum til Bandaríkjanna árið
1937, þar sem hann vann sín helstu
afrek bæði á sviði læknavísinda og
myndlistar.
Vísindastörfin bældu ekki niður
listhneigð Alcopleys, þvert á móti.
leguna, sem varð bæði löng og erf-
ið, lá Sveinn heima á Hrafnkelsstöð-
um og hjúkraði Sigríður honum alla
tíð án aðstoðar. Sveinn virti konu
sína mikils og mun sambúð þeirra
hafa verið hin ánægjulegasta.
Þess hefur verið getið að við
komu þeirra hjóna að Hrafnkels-
stöðum kom Helgi bróðir Sign'ðar
á heimili þeirra og eftir andlát
Sveins héldu Helgi og Sigríður
heimili saman. Ekki voru þeir mág-
ar skaplíkir né höfðu líkar skoðanir
á málum. Báðir voru þó ræktunar-
menn, vel vitibornir og höfðu vilja
og getu til að flytja sinn málstað
og gerðu. Var því ekki undarlegt
þó sambúð þeirra yrði ekki alveg
hnökralaus enda var svo ekki. En
þegar til Sigríðar kom féll öll sund-
urþykkja um sjálfa sig fyrir hátt-
vísi hennar og persónustyrk enda
var Sigríður þeirrar gerðar og þeg-
ar til hennar kom féll allt sem lág-
fleygt var og 'ljósfælið í skugga og
lét ekki bæra á sér.
Margir komu að Hrafnkelsstöð-
um. Báðir voru þeir Sveinn og Helgi
afburða búfjárræktunarmenn og
áttu því ráðunautar hinna hefð-
bundnu búfjárgreina oft erindi
þangað ásamt ijölmörgum áhuga-
mönnum um búfjárrækt sem komu
til að sjá og kynnast því glæsileg-
asta sem hinir íslensku búfjárstofn-
ar höfðu sér til ágætis. Öllum var
tekið með sömu einlægu gestrisn-
inni og þeirri viðtalshæfni sem mjög
einkenndi þetta fólk. Sjálfur á ég
margar skemmtilegar minningar
frá heimsóknum þaðan sem ljúft
er að minnast. - Börn áttu þau
Hrafnkelsstaðahjón 5. Þar af eru 4
á lífi. Þeim óska ég farsældar um
ókomin ár ojg ánægjulegra lífdaga.
Olafur Arnason frá
Oddgeirshólum.
Birting afmælis-
og minningargreina
Morgunblaðið tekur afmælis- og minningargreinar til birting-
ar endurgjaldslaust. Tekið er við greinum á ritstjórn blaðsins á
2. hæð í Aðalstræti 6, Reykjavík og á skrifstofu blaðsins í Hafn-
arstræti 85, Akureyri.
Athygli skal á því vakin, að greinar verða að berast með góðum
fyrirvara. Þannig verður grein, sem birtast á í miðvikudagsblaði að
berast síðdegis á mánudegi og hliðstætt er með greinar aðra daga.
í minningargreinum skal hinn látni ekki ávarpaður. Ekki eru tek-
in til birtingar frumort ljóð um hinn látna. Leyfilegt er að birta til-
vitnanir í ljóð, tvö erindi, eftir þekkt skáld, og skal þá höfundar
getið. Sama gildir ef sálmur er birtur. Meginregla er sú, að minning-
argreinar birtist undir fullu nafni höfundar.
Við birtingu afmælisgreina gildir sú regla, að aðeins eru birtar
greinar um fólk sem er 70 ára eða eldra. Hins vegar eru birtar afmæl-
isfréttir með mynd í dagbók um fólk sem er 50 ára eða eldra.
Minning:
Sigríður Haraldsdótt-
ir, Hrafnkelsstöðum
Hann leit á uppgötvanir vísindanna
og uppgötvanir myndlistarinnar
sem greinar á sama meiði, og var
tíðrætt um vísindahyggju Leonard-
os annars vegar og listrænt innsæi
góðra vísindamanna hins vegar, til
dæmis Walters Heisenbergs og
snillinganna sem uppgötvuðu DNA-
lífkeðjuna.
Alcopley sótti námskeið í mynd-
list á unglingsárum sínum í Dresd-
en, þar sem hann kynntist myndlist-
armanninum Kandinsky. Síðar
meir, eða 1945-47, var hann í
grafíknámi hjá Stanley W. Hayter,
sem ýmsir íslenskir listamenn kann-
ast við. Að öðru leyti var Alcopley
sjálfmenntaður í myndlist, sem
hann stundaði bæði ieynt og ljóst
frá 1939, meðfram tímafrekum vís-
indastörfum. Myndlist Alcopleys
þróaðist frá litríkum síðkúbisma í
mjög persónulega samræmingu
hins „grófa“ bándaríska afstrakt —
expressjónisma og ljóðrænnar
franskrar afstraktlistar. Sjálfum
þótti mér ævinlega mest til
svart/hvítra teikninga hans koma.
Þær eru fágaðar eins og austur-
lensk skrift, leikandi eins og nótur
að kosmískri tónlist, síbreytilegar
eins og frumur líkamans.
Listheimur horfði ekki framhjá
myndlist Alcopleys. Myndlistar-
mennirnir Franz Kline og Willem
de Kooning veittu henni brautar-
gengi í grein sem þeir skrifuðu sam-
eiginlega, listfræðingarnir James
Johnson Sweeney og Michel Seuph-
or fjölluðu um hana í ræðu og riti,
og ýmiss söfn festu sér verk eftir
Alcopley. Þeirra á meðal voru Muse-
um of Modern Art, New York, Sted-
elijk-safnið í Amsterdam, Art Instit-
ute of Chicago, Þjóðlistasafnið í
Tókíó, og svo auðvitað Listasafn
íslands.
Á árunum eftir stríð kynntist
Alcopley hinni mikilhæfu íslensku
listakonu, Nínu Tryggvadóttur, og
gengu þau í hjónaband árið 1949.
Alcopley veitti Nínu það öryggi sem
hún þarfnaðist, örvaði hana til dáða
og fylgdi henni í „útlegð“ til París-
ár og Lundúna 1957, þegar útsend-
arar MacCarthyismans á Islandi
höfðu gert Nínu lífið leitt í Banda-
ríkjunum. Eftir dauða Nínu árið
1968 sá Alcopley til þess að vegg-
myndir eftir hana voru settar upp
á almannafæri hér í Reykjavík, og
fékk Siguijón Ólafsson til að gera
um hana rismikinn minnisvarða
sem komið var fyrir við Kjarvals-
staði. Ásamt dóttur þeirra Nínu,
Unu Dóru, sem nú er listmálari í
New York, stuðlaði Alcopley að
útgáfu bókar um verk hennar og
stóð fyrir sýningum á þeim.
Fyrir þessa ræktarsemi, sem
raunar er ekki séð fyrir endann á,
eiga íslendingar Alcopley skuld að
gjalda. Mér er ekki grunlaust um
að hann hafi einnig sett mark á
læknarannsóknir í Islandi; að
minnsta kosti stóð hann fýrir fyrstu
alþjóðlegu ráðstefnu í læknisfræði
sem hér hefur verið haldin, árið
1963.
Alcopley var ógleymanlegur þeim
sem hann þekktu. Hann bar með
sér hámenningu, uppsafnaða visku
miðevrópskra gyðinga með tilheyr-
andi þrætubókarlist, andrúm list-
ræns módernisma í tveimur heims-
álfum, og djúpstæðan skilning á
mannlegu eðli, í bland við allt að
því barnslegt hrifnæmi.
Alcopley var tíðrætt um þau áhrif
sem íslensk náttúra hefði haft bæði
á listsköpun sína og þankagang,
enda kom hann á hverju ári til Is-
lands. Það er sárt til þess að hugsa
að nú skuli þessi litríki persónuleiki
í rauðu skyrtunni með fjólubláa
bindið ekki lengur vera á leiðinni
til landsins.
Fyrir framan mig er fjörmikil
blekteikning eftir Alcopley, ein af
fjölmörgum tilbrigðum hans við
hringstefið. Mér kemur í hug örljóð
eftir hann, sem á undarlega vel við:
Hringur / er / óendanleg / lína.
Aðalsteinn Ingólfsson.
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir, amma og langamma,
ÞÓRUIMN GUÐJÓNSDÓTTIR
frá Hnífsdal,
verður jarðsungin frá Bústaðakirkju í dag, þriðjudaginn 18. febrú-
ar, kl. 13.30.
Guðbjörg Guðmundsdóttir,
Sigríður Benediktsdóttir,
Þóra Benediktsdóttir,
Óskar Benediktsson,
Guðjón Benediktsson,
Jón Asgeirsson,
Þórir Haraldsson,
Jón Pálsson,
Ármann Eydal,
Jónatan Árnason,
Rannveig Bjarnadóttir,
Sigrún Jónsdóttir,
Edda Andrésdóttir,
Margrét Sigurðardóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Þakka auðsýnda samúð og vinarhug vegna andláts
KRISTJÁNS KNÚTSSONAR,
Aðalstræti 8,
Reykjavík.
Kristín Friðrika Jónsdóttir.
t
Þökkum auðsýnda samúð og vinarhug við andlát
NÖNNU ÓLAFSDÓTTUR.
Sigrún Ólafsdóttir og fjölskyldur.
t
Alúðarþakkir sendum við öllum, er sýndu okkur vinarhug og sam-
úð við fráfall systur okkar og mágkonu,
ELÍNAR KRISTJÁNSDÓTTUR JOHNSON.
Sérstakar þakkir til stjórnenda og starfsfólks á elli- og hjúkrunar-
heimilinu Grund.
Pétur Kristjánsson,
Haraldur Kristjánsson, Gerða Herbertsdóttir
og fjölskylda.