Morgunblaðið - 29.03.1992, Blaðsíða 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. MARZ 1992
:ræAslt
j mism
ins birt
irgangi
íiðurstc
estur
svo að hægt :
tu VOTcl
>ru mör em viðkomancj

jinkenn en aðtwi—r-a-j
nu valc æit og uppgjl
ikapger rsónuleiki þeil
iðrir hafi dotti úr námi og ej
ólkið hefur ek fengið nógu j
Sýnishorn af stafsetningu
nemanda með heyrnræna les-
tregðu, sem mun eitt algeng-
asta form lestrarörðugleika.
Skrifað eftir upplestri.
LESID:
Prófin eru byrjuð. Þá er margs
að gæta. Ég las einkum ...
SKRIFAD:
Prófin eru biijuð. Þá er marga
að gjæta. Ég las eikum ...“
hundruð og níutíu pund. Þá loksins
brutust fagnaðarlætin út.
Lestrarerfiðleikar stafa af
margvíslegum toga
Af lestri bókarinnar er ljóst að
Susan er haldin mjög slæmri les-
blindu. Fyrir utan erfiðleika við
bókstafi, víxlar hún tölustöfum og
ruglar sífellt saman hægri og
vinstrí. í hennar tiiviki vinna heila-
hvelin ekki eins og þau eiga að
gera. Má gera ráð fyrir að aðeins
lítið brot mannkynsins sé haldið
þessari fötlun. Hins vegar eiga
mjög margir við lestrarerfiðleika
að glíma. Með lestrarörðugleikum
er átt við að einstaklingurinn sem
í hlut á hveiju sinni sýni frávik í
lestrargetu borið saman við aðra
Imjög athyglisverðri bók sinni,
Susan ’s Story, greinir breska
leikkonan Susan Hampshire
frá því hvernig hún hefur
komist í gegnum skólagöngu sína
og leikferil, þrátt fyrir mjög mikla
lestrarörðugleika. Hún gat ekki
skrifað bókina hjálparlaust, enda
sagði bróðir hennar: Hvernig ætlar
þú að fara að því að skrifa bók?
Þú getur ekki stafað orðin og þeir
lesblindu geta ekki lesið hana!
Einföldustu orð urðu að
óskiljanlegum táknum
Susan átti þrjú eldri systkini sem
öllum gekk mjög vel í skóla. í bók-
inni rekur hún skólagöngu sína,
hvernig móðir hennar stofnaði eigin
skóla fyrir börnin sín og vinafólks
síns, þegar kom að skólagöngu Sus-
an. Hún lýsir vandamálunum sem
fylgdu því að skrifa þriggja stafa
orð, sem voru svo einföld að hinir
krakkarnir gátu lært þau samstund-
is. Hvernig hún fann stöðugt fyrir
vanmætti sínum og hvernig móðir
hennar og systkini hjálpuðu henni í
gegnum erfiðleikana með hiýju og
ástúð, án þess að nokkur gerði sér
grein fyrir því að hún væri haldin
þessari fötlun, þrátt fyrir að allir
fyndu að eitthvað var að. Kvöld eitt
heyrði hún móður sína ræða við eldri
systkinin um hvort hún gæti verið
þroskaheft. Hún komst reyndar ekki
að því fyrr en löngu seinna hvað
orðið þroskaheftur þýddi.
Susan segir frá því hvernig henni
tókgt að komast í gegnum fram-
haldsskólann, meðal annars með því
að taka með sér hamstur og sleppa
honum lausum í hvert skipti sem
hún átti að lesa Shakespeare eða
gera annað sem hún réð ekki við.
Eða þá að hún keypti vinina til að
lesa upphátt fyrir sig og skrifa verk-
efnin. Einna erfiðast átti hún með
að finna orð í orðabók. Stundum sat
hún tímunum saman og reyndi að
finna eitt einasta orð.
Hún uppgötvaði fljótlega að hún
varð að vekja athygli fyrir eitthvað
annað en það sem byggðist á lestr-
arkunnáttu, þannig að hún reyndi
að vera fyndin eða láta á sér bera
á annan hátt. Reglan sem hún fór
eftir var nokkurn veginn þannig:
„Vertu meðfærileg, stattu þig þar
sem þú getur eins og í söng, leikjum
og leikfimi. Vertu tilbúin að aðstoða
yngri börnin og snúast fyrir kennar-
ann eftir þörfum. Ef þú ert hugvits-
söm, ástúðleg, alltaf brosandi og
hlæjandi, þá mun fólk gleyma því
að þú sért heimsk og hugsar ekki
um hvað þroskaheftur þýðir.“
Það er aðdáunarvert að fylgjast
með hvernig hún komst í gegnum
skólagönguna og leiklistarferil sinn
með því að Iesa aftur og aftur sama
textann og búta orðin niður eftir
reglu sem hún bjó sér til. Þegar hún
sat í ró og næði gat hún lesið texta
með þessu móti, en stundum kom
líka fyrir þegar hún var að fara yfir
texta, sem hún hafði áður lesið, að
hún kannaðist ekki við neitt. í fyrra
skiptið hafði hún lesið allt annað út
úr kaflanum heldur en stóð þar.
Stóð teinrétt þrátt fyrir
ýmsar uppákomur
I bókinni kemur fram hvernig
hún lét aldrei bugast, þrátt fyrir
margar niðurlægðar uppákomur,
eins og þegar hún átti að afhenda
vinningshafa í getraunum ávísun.
Upphæðin var mjög vegleg og því
voru fulltrúar fjölmiðla á staðnum.
Susan bytjaði á því að segja: Hinn
heppni vinningshafi er hr. James
og hlýtur hann 696 pund. Ekkert
gerðist, nema James varð fýldur á
svipinn, enginn klappaði og fólk
horfði vandræðalegt hvert á ann-
að. Susan sá hvaða glappaskot hún
hafði gert, sagðist vera lesblind,
lét skrýtlu fylgja með í kjölfarið
um hvernig hún ruglaði saman
tölum. Síðan hóf hún aftur upp
raust sína og nú var upphæðin
6.096 pund handa hr. James. Aftur
varð andrúmsloftið jafn vandræða-
legt, Susan svitnaði, roðnaði og
vildi helst sökkva niður úr gólfinu.
Ennþá einu sinni baðst hún afsök-
unar og sagði: Upphæðin er sex,
núll, núll, komma, sex, niu, núll.
Þá loks brast einhvern þolinmæð-
Þaó er sameigin-
legt meó þeim sem
eiga i lestrarerffió-
leikum aó þeir eiga
mjög erf itt meó aó
greina i sundur
hljóó, greina hljóó
i oróum og sumir
eiga erf itt meó aó
muna hljóóin
ina, tók hljóðnemann af Susan og
sagði: Upphæðin sem hr. James
hlýtur er sex hundruð þúsund, sex
í athyglisverðri bók
sinni, Susan’s Story,
greinir b’reska leik-
konan Susan
Hampshire frá því
hvernig hún hefur
komist í gegnum
skólagöngu sína og
leikferil, þrátt fyrir
mjög mikla lestra-
rörðugleika.
námsgetu og þá kennslu sem hann
hefur hlotið.
í Bretlandi er talið, að um 32
þúsund börn sem eigi við sértæka
lestrarörðugleika að stríða hefji
skólagöngu á hveiju ári og að um
350 þúsund slík börn séu í breska
skólakerfinu. í könnun sem
Fræðsluskrifstofan í Reykjavík
gerði í fyrra kemur í ljós að um
700 börn í Reykjavík (eða um 10%)'
eiga við_ lestrarörðugleika á mis-
munandi stigi að glíma.
Þá fór fram í fyrra alþjóðleg
rannsókn á læsi frá ýmsum hliðum
og var fyrsti hluti íslenska hlutans
birtur í nóvember sl. þar sem kann-
aður var lesskilningur 9 og 15 ára
barna. Þar kemur fram að um 800
börn í hvorum árgangi fyrir sig á
landinu öllu eigi í miklum erfiðleik-
um með lesskilning og svipaður
íjöldi á í einhveijum erfiðleikum.
Frekari niðurstöður eru væntan-
legar innan tíðar. Engar tölur eru
til um fjölda nemenda í framhalds-
skólum sem eiga í erfiðleikum með
lestur né þeirra fullorðnu, sem
aldrei hafa verið greindir með sér-
tæka lestrarörðugleika.
Hljóðgreining slök
Lestrarerfiðleikar eru flóknara
mál en svo að hægt sé að gera
þeim ítarleg skil í grein sem þess-
ari, enda er um að ræða allt frá
smávægilegum erfiðleikum og upp
í fötlun. Það sem er sameiginlegt
með þeim sem eiga í lestrarerfið-
leikum er að þeir eiga í vemlegum
erfiðleikum með að greina í sundur
hljóð, greina hljóð í orðum og sum-
ir eiga erfitt með að muna hljóðin.
En hvað með þá sem eiga í
lestrarörðugleikum, geta þeir allir
orðið læsir með thnanum? Rann-
veig Lund sem kenndi við lestrar-
sérdeild Fellaskóla segir að sumir
haldi því fram að fólk með „dyslex-
íu“ verði aldrei almennilega læst.
„Þetta hangir saman við skil-
greininguna á því hvað það er að
vera læs. Að vera læs þýðir að
skilja það sem lesið er,“ segir hún.
„Það er hægt að vera læs á texta
á daglegu máli en ólæs á texta sem
í eru mörg orð, sem viðkomandi
þarf að velta fyrir sér hvað þýða.“
Hún segir ennfremur að lestrar-
örðugleikar birtist á mismunandi
hátt hjá einstaklingum þegar þeir
lesi. „Það er þó ekki hægt að segja
að betra sé að hjálpa börnum með
eina tegund einkenna fremur en
aðra. Það er frekar komið undir
því hvaða áhrif lestrarbaslið hefur
liaft á nemendur. Ósigrar í lestrar-
náminu valda oft óbeit og uppgjöri
á lestri og bókum og það getur
verið erfitt að hjálpa krökkum að
yfirvinna slíkt. Þar kemur skap-
gerð og persónuleiki þeirra inn í
myndina.“
María Hannesdóttir, sem hefur
séð um lestrarkennslu fullorðinna
hjá Námsflokkum Reykjavíkur,
segir að þeir sem leiti þangað séu
á mismunandi lestrarstigi. Sumir
hafi aldrei haft tækifæri til að
læra, aðrir hafi dottið úr námi og
enn aðrir séu haldnir lesblindu.
„Sem betur fer eru það fæstir. Það
sem mér finnst áberandi er að fólk-
ið hefur ekki fengið nógu góða
þjálfun á léttum texta. Það hefur
átt í erfiðleikum með lestur frá
byrjun og farið of fljótt út í of
þungt efni og þá eru meiri líkur á
uppgjöf."
Stílarnir voru oft
óskiljanlegir
— segir Bubbi Morthens, sem er skrifblindur
ÞEIR eru ekki margir sem hafa komið fram í sviðsljósið og viðurkennt skamm-
laust að þeir eigi í erfiðleikum með lestur eða skrift. Einn þeirra sem það
hefur gert er tónlistarmaðurinn Bubbi Morthens. Hann er skriftblindur, sem
er mun sjaldgæfara en að eiga í lestrarerfiðleikum. Hann var orðinn Hughes
5-6 ára og að sögn bróður hans, Arthurs, sótti hann bókasafnið daglega á
þeim tíma. „Ég las allt milli himins og jarðar. í raun bjargaði bókin mér frá því
að verða eitthvert mikið og stórt tilfelli,“ sagði Bubbi í samtali við Morgunblaðið.
Bubbi Morthens ásamt Silju Aðalsteisdóttur þegar
bókin þeirra, Bubbi, kom út fyrir rúmu ári. Þar
segir m.a. frá skrifblindu Bubba.
„Skrifblindan kom ekki í ijós
fyrr en ég var 8-9 ára. Ég man
að skriftin hjá mér skilaði sér
ekki eins og hjá öllum hinum og
mínir stílar voru oft á tíðum
óskiljanlegir," sagði Bubbi.
„Þetta kom líka fram í reikningi.
Ég sé tölurnar, en ef ég hugsa
ekki því mun sterkara um þær
gerist eitthvað í skilaboðunum
þegar ég sendi þau frá mér, að
tölurnar brenglast."
Bubbi segir að þetta vandamál
hafi verið honum mikill baggi og
ákafleg skömm, þar til fyrir 6-7
árum. „Þá gerði ég mér grein
fyrir því að ég ætlaði að gera
tóniistina að ævistarfi mínu og
að ég yrði t.d. að læra bragfræð-
ina upp á nýtt. Ég keypti bækur,
fékk Megas, Silju Aðalsteinsdótt-
ur og fleiri til að gerast kennarar
mínir, sem skilaði sér í því að
fóik skilur skrift mína í dag, þrátt
fyrir að hún sé ekki fullkomin.
Ég er kannski klukkutíma
lengur en aðrir að skrifa bréf,
því ég verð að segja hvern ein-
stasta staf upphátt. Ef ég skrifa
frekar hratt, þegjandi og hijóð-
laust, verðúr g að f eða k, b verð-
ur að p og svo framvegis. Alla
vega sýndi þetta mér, að það er
hægt að komast yfir mestu erfið-
leikana með dugnaði og vilja. Það
tók mig marga klukkutíma á dag
í næstum því tvö ár að ná þessum
árangri."
Hann segist hafa verið heppinn
í æsku, því þrátt fyrir allt hafi
hann átt góða bræður og fengið
stuðning heima fyrir, þó svo að
það væri ekki á hreinu hvað
væri að. „Ég held að það hafi
kannski bjargað mér, að þegar
ég 15 ára gamall var í skóla í
Árósum uppgötvaðist eftir ein-
ungis viku, að ég væri skrifblind-
ur. Það var mikill léttir að fá það
staðfest að ég væri ekki fífl.
Auðvitað blundaði það inni í mér
sem unglingur, að ég væri brot
af hálfvita, þrátt fyrir að ég hefði
fengið mjög góða útkomu út úr
gáfnaprófi í barnaskóla.
Þarna breyttist líf mitt úr því
að vera frekar dapurt í þessum
málum í það að mér leið óskap-
lega vel,“ sagði Bubbi Morthens.