Morgunblaðið - 26.05.1992, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. MAÍ 1992
ísland og Evrópa -
Tveggja kosta völ
Þriðja grein
eftir Þorvald
Gylfason
I. Sjálfstæðisbarátta smáþjóða
Nokkrar evrópskar smáþjóðir eru
meðal áköfustu áhugamanna um
eflingu Evrópubandalagsins, þar á
meðal Skotar og Katalónar. „Skot-
land í Evrópu“ er vígorð skozkra
þjóðernissinna, og svipaða sögu er
að segja frá Barselónu og nærsveit-
um, heimkynnum Katalóna. Þessar
þjóðir kvíða ekki afdrifum sínum í
Evrópubandalaginu, heldur líta þær
þvert á móti á bandalagið sem band-
amann í baráttu þeirra fyrir auknu
sjálfstæði gagnvart innlendum
stjórnvöldum í London og Madrid.
Aðild Breta að Evrópubandalag-
inu hefur svipt andstæðinga Skota
í sjálfstæðisbaráttu þeirra ýmsum
gömlum röksemdum gegn auknu
sjálfsforræði eða jafnvel sjálfstæði
Skotlands. Andstæðingar heima-
stjórnar hafa sagt til dæmis, að
Skotland þarfnist bandalagsins við
England, Wales og Norður-írland
af öryggisástæðum. Nú segja marg-
ir Skotar: nei, öryggishagsmunum
okkar er vel borgið á vettvangi
Evrópubandalagsins. Andstæðing-
ar aukins sjálfstæðis hafa líka sagt,
að Skotar gætu ekki staðið á eigin
fótum efnahagslega, því að Skotar
þurfí á nánum tengslum og greiðum
viðskiptum við Englendinga að
halda. Nú segja Skotar: nei, þessi
tengsl og viðskiptasambönd höfum
við hvort sem er undir verndarvæng
Evrópubandalagsins. Þar að auki
þykjast margir Skotar sjá fram á
það, að þeir gætu notið styrkja
bandalagsins til dreifðra byggða í
ríkari mæli án milligöngu ríkis-
stjórnarinnar í London.
Svo er eitt enn. Efnahagur Skota
hefur verið mun lakari en annarrra
Breta mörg undanfarin ár af stað-
bundnum ástæðum. Gamansamir
menn myndu kannski leiða líkur að
því, að lægðin í þjóðarbúskap Skota
stafí af annálaðri varfærni þeirra í
fjármálum. Hvað um það, sú stund
getur runnið upp einhvem tímann
í framtíðinni, að Skotar telji það
nauðsynlegt að fella gengi skozka
pundsins til að örva efnahagslífíð
heima fyrir. Skotar eiga ekki kost
á þessu nú, enda er skozka pundið
bundið við sterlingspundið við nú-
verandi skipan. Skozka pundið
gæti hins vegar losnað úr tengslum
við sterlingspundið, ef Skotar
fengju sjálfstæði og bindu gengi
skozka pundsins við Evrópumyntina
ECU í staðinn, eins og allar aðrar
þjóðir Evrópubandalagsins gera nú
orðið nema Grikkir. Þannig gætu
Skotar hugsanlega lyft þjóðarbú-
skap sínum upp úr langvarandi
lægð með sömu ráðum og fjölmarg-
ar aðrar þjóðir hafa gripið til með
góðum árangri á undanförnum
árum. Með þessum orðum er ég þó
alls ekki að dásama gengisbreyting-
ar almennt og yfírleitt eða gera lít-
ið úr þeim erfiðleikum, sem ótæpi-
legar gengisfellingar ásamt ófull-
nægjandi hliðarráðstöfunum hafa
valdið hér heima og víða annars
staðar á liðnum árum, heldur er ég
aðeins að reyna að vekja athygli á
því, að sérstakar aðstæður Skota
geta hugsanlega kallað á gengis-
breytingu þar í landi á næstu árum
í kjölfar aukins sjálfstæðis þeirra
innan vébanda Evrópubandalags-
ins.
II. Fullveldi
Það er eðlilegt, að fámenn og
afskekkt Evrópuþjóð sé á báðum
áttum, þegar hún horfir á eftir flest-
um eða öllum nánustu aðstandend-
um sínum í norðanverðri álfunni inn
í fjölmennasta þjóðabandalag ver-
aldarsögunnar. Mörgum okkar hrýs
hugur við þeim skuldbindingum,
sem við gætum þurft að taka á
okkur í skiptum fyrir þau réttindi,
sem fylgja aðild að Evrópubanda-
laginu. Það er skiljanlegt.
Evrópubandalagsþjóðimar hafa
að sönnu tekið á sig ýmsar skyldur
hver við aðra. Það liggur í hlutarins
eðli. Það á hihs vegar ekki vel við
að tala um fullveldisafsal í þessu
viðfangi. Evrópuþjóðirnar hafa ekki
afsalað sér fullveldi sínu í eiginleg-
um skilningi, heldur hafa þær kosið
að deila því hver með annarri til
að efla almannahag. Þeim er ljóst,
að mörg brýn verkefni á vettvangi
efnahagsmála og stjórnmála eru
þannig vaxin á þessum tímum, að
þjóðirnar eru betur í stakk búnar
að leysa þau í sameiningu en hver
í sínu lagi. Þess vegna vinna þær
saman. Evrópubandalagið er sam-
vinnuhreyfing í bezta skilningi þess
orðs.
Danir og írar hafa næstum tutt-
ugu ára reynslu af aðild sinni að
Evrópubandalaginu. Þorri þeirra
sér engin merki þess, að fullveldi
þeirra sé hætta búin i bandalaginu,
enda nýtur áframhaldandi aðild að
bandalaginu yfirgnæfandi stuðn-
ings meðal almennings í þessum
löndum. Austurríkismenn, Svíar,
Finnar og Svisslendingar eru sama
sinnis að vandlega athuguðu máli,
og Norðmenn eru í viðbragðsstöðu.
Þessar þjóðir hefðu áreiðanlega
ekki komizt að þessari niðurstöðu,
ef þær teldu sig tefla fullveldi sínu
Þorvaldur Gylfason
„Evrópubandalagsþjóð-
irnar hafa að sönnu tek-
ið á sig ýmsar skyldur
hver við aðra. Það ligg-
ur í hlutarins eðli. Það
á hins vegar ekki vel
við að tala um fullveld-
isafsal í þessu viðfangi.
Evrópuþjóðirnar hafa
ekki afsalað sér full-
veldi sínu í eiginlegum
skilningi, heldur hafa
þær kosið að deila því
hver með annarri til að
efla almannahag.“
í tvísýnu með því að sækja um að-
ild að bandalaginu.
III. Tveir kostir
Það er samt engan veginn aug-
ljóst að minni hyggju, að við íslend-
ingar eigum heima í Evrópubanda-
laginu. En það er ekki heldur aug-
ljóst, að við eigum að halda okkur
í fjarlægð. Við þurfum að kanna
hug okkar og allar aðstæður gaum-
gæfilega og ráða málinu til far-
sælla lykta í ljósi niðurstöðunnar.
Og þá er mikilvægt, að við gerum
okkur skýra grein fyrir því, hveijir
valkostirnir eru. Mér sýnast þeir
vera tveir:
Annar kosturinn er að fylgja
frændum okkar inn í Evrópubanda-
lagið að því tilskildu, að við náum
hagstæðum samningum við banda-
lagið, þar sem sérstakir hagsmunir
okkar í sjávarútvegsmálum meðal
annars væru virtir. Með því móti
gætum við firrt okkur áhyggjum
af því að verða viðskila við aðrar
Evrópuþjóðir smám saman, auk
þess sem við gætum þá notið ávaxt-
anna á borðum bandalagsins til
jafns við aðrar aðildarþjóðir og jafn-
framt reynt að láta gott af okkur
leiða á þeim vettvangi með ýmsu
móti. Höfuðávinningurinn væri ef
til vill sá, að okkur myndi þá reyn-
ast það auðveldara en ella að þoka
efnahagsmálum okkar í eðlilegt
horf, svo sem brýna þörf ber til
hvort sem er. Það er til að mynda
auðveldara að taka upp skynsam-
lega stefnu í ríkisfjármálum og
landbúnaðarmálum í náinni sam-
vinnu við aðrar þjóðir en á eigin
spýtur. Aðild myndi flýta fyrir því,
að hér yrðu teknir upp heilbrigðir
hagstjórnarhættir af því tagi, sem
tíðkast í öðrum Evrópulöndum.
Gallinn við þetta er á hinn bóginn
sá, að við gætum trúlega ekki kom-
ið öllum áhugamálum okkar fram
í samningum við bandalagið, en um
það er þó ekki hægt að fullyrða,
fyrr en á reynir. Um hitt er ekki
heldur hægt að fullyrða að óreyndu,
hvort máli okkar og menningu staf-
ar meiri háski af hugsanlegri aðild
okkar að Evrópubandalaginu en af
einveru utan bandalagsins. Að
þessu hef ég vikið áður í bók minni
Hagfræði, stjórnmál og menning
(Hið íslenzka bókmenntafélag,
Reykjavík, 1991), og ég mun koma
að þessu aftur síðar í þessari syrpu.
Hinn kosturinn er að standa utan
Evrópubandalagsins, endurnýja nú-
verandi viðskiptasamning við band-
alagið og reyna jafnframt á eigin
spýtur að gera það, sem gera þarf
til að koma efnahagsmálum okkar
í eðlilegt ástand. Við þyrftum þá
trúlega að ráðast í enn djarfari
umbætur á enn skemmri tíma en
ella til að bæta ok kur upp óhagræð-
ið af því að standa utan bandalags-
ins. Höfuðkosturinn við þetta væri
sá, að við þyrftum þá engar áhyggj-
ur að hafa af skuldbindingum við
bandalag, sem við værum ekki aðil-
ar að. Gallinn væri hins vegar sá,
að við nytum þá ekki heldur ýmissa
hlunninda, sem fylgja aðild beint
eða óbeint. Hér munar ef til vill
mest um þá hvatningu og þann
styrk, sem við gætum sótt til banda-
lagsþjóðanna, þegar við reynum að
hrinda nauðsynlegum efnahagsum-
bótum í framkvæmd hér heima á
næstu árum. Það er auðveldara að
semja sig að háttum annarra í ná-
vígi en úr fjarlægð. Nálægð veitir
aðhald og styrk. Gagnkvæmur
stuðningur bandalagsþjóðanna tek-
ur á sig ýmsar myndir. Finnar
kynntust þessu fyrir nokkru, þegar
þýzki seðlabankinn forðaði þeim frá
gengisfalli fínnska marksins með
því verja gengi marksins gegn yfir-
vofandi áhlaupi á finnskum pen-
ingamarkaði. Við ættum eins og
Finnar auðveldara með að tryggja
stöðugt gengi krónunnar og stöðugt
verðlag innan Evrópubandalagsins
en utan þess.
Þessa valkosti þurfum við að
hugleiða vandlega, áður en við ger-
um það upp við okkur, hvort hag
okkar væri betur borgið innan eða
utan Evrópubandalagsins.
Höfundur er prófessor við
Háskóla íslands.
❖

SKIRNIR
Tímarit Hins íslenzka bókmenntafélags
• Vor-hefti 1992 er komið út.
• Áskrifendur eru hvattir til að vitja þess sem
fyrst.
• Áskrift að SKÍRNI tryggir jafnframt aðild að
Bókmenntafélaginu og 20% félagsmannaafslátt
af öllum bókum í afgreiðslu forlagsins.
• Nýir áskrifendur eru velkomnir í hópinn.
• Áskrift og upplýsingar í síma 91-679060.
HIÐ ÍSLENZKA BÓKMENNTAFÉLAG
SlDlMl 1.121 • W'lsTHrtl.KfW.i.í • 128 HKt KJAVlk • SÍMI ‘)Uú>XIU)