Morgunblaðið - 09.08.1992, Blaðsíða 4

4 C
MORGUNBLAÐIÐ
MAIMIMLÍFSSTRAUMAR búnnudagur 9. ÁGÚST 1992
Málmurínn í iðmrn jarÖar
UMHVERFISMÁL///^r ber ábyrgóina?
MÖNNUM ER tíðrætt um þá miklu meng-un sem verður af
olíu og eldsneyti sem unnin eru úr jörð. Háværar raddir eru
uppi um að draga verði úr notkuninni og sýna verði ýtrustu
varkárni við meðhöndlun svo ekki verði af stórslys í ríki
náttúrunnar. Hins vegar hefur lítill gaumur verið gefinn að
þeirri mengun sem verður af vinnslu hvers kyns málmgrýt-
is sem fæst við námugröft, bræðslu þess og vinnslu. Þar er
við flókinn og viðamikinn málaflokk að fást sem getur haft
áhrif á efnahag og afkomu víða um heim en veldur nú slík-
um umhverfisspjöllum að aðrar iðngreinar komast þar varla
í hálfkvisti. I allri umræðunni um umhverfisvernd er engu
líkara en þessi þáttur hafi gleymst eða sé einhvers konar
feimnismál. Þá sjaldan hann ber á góma á vettvangi þjóð-
málaumræðu snúast umræðurnar í fyrsta lagi um að sem
betur fer séu nægar birgðir enn að hafa úr iðrum jarðar —
að vísu aðallega í löndum fátæku þjóðanna því iðnríkin eru
langt komin með sínar birgðir — og í öðru lagi um hvernig
auka megi framleiðsluna.
Eiginleikar skóga lyrir mismunandi markmið
^Markmið Forsendur Verndarskógur/ landgræðslu- skógur Nytjaskógur viðarframleiðsla Útivistarskógur Skjólbelti
Viðar- vöxtur Skiptir engu máli Krafa um lágmark 3 m3/ha/ári ílotu 70-120 ára. Skiptir litlu máli Krafa um hraðan æskuvöxt.
Hæð trjánna Skiptir engu máli. Lágvaxið kjarr jafngagnlegt og hávaxinn skógur. Skiptir miklu máli. 15 m í lotu lágmark 4-5 m duga vel, því hærri, því betra 5 m nauðsynleg lágmarkshæð. Best sem hæst.
Lögun trjánna Skiptir engu máli Krafa um þráðbeinan bol fyrir borðvið. Æskilegt að hafa bogin kræklóttog bein tré í blöndu. Beinvaxin tré verða hærri. Æskilegri.
Fjöldi tegunda á Islandi 10auk víðitegunda Allt að 10, en 5 megintegundir. Blanda saman 2-3 tegundum. Bns margar og geta þrifist. Kannski 30-40. Allt að 10.
Einkenni Næajusemi á -jarweg - lofthita - logn Fáar tegundir. Einhæfni, til- breytingarleysi. Margar ólíkar tegundir. Allt í graut. Spennandi, óvænt. Skipulögð óregla. Stðluð lögun.
etta kemur fram í sérriti
náttúruvemdarsamtak-
anna Worldwateh Institute um
þessi mál og fmnst höfundi mál
til komið að staldrað sé við, því
breyta þurfi
grundvallarfor-
sendum og
vinnsluaðferð-
um á öllum stig-
um. Hingað til
hafi umhverfis-
sjónarmið alls
ekki verið tekin
með í reikning-
inn. Höfundurinn, John E. Yo-
ung, er einn af ritstjómm hinnar
merku árbókar þessara samtaka.
Hann er fyrstur til að skoða þessi
mál á heimsvísu og tölur sem
hann nefnir í tengslum við þau
em vissulega hrollvekjandi. Tök-
um nokkur dæmi:
Arlega era grafin úr jörðu 28
milljarðar tonna af jarðefnum
vegna námavinnslunnar, sem
hlaðast upp við námuopin. Þar
af em 2,7 milljarðar tonna af
úrgangsefnum sem em hættuleg
umhverfinu. Sorp og úrgangur
frá stórborgum og þéttbýli um
víða veröld kemst ekki í hálf-
kvisti við þetta að magni til. Þá
er þáttur málmbræðslunnar ótal-
inn. Frá henni er spúð sex millj-
ónum tonna af brennisteinstvíildi
(S02) út í andrúmsloftið. Þar er
um að ræða eitraða Iofttegund
sem er ein meginorsök súra
regnsins.
Höfundur varpar fram þeirri
spurningu hvort lífríki jarðar
þoli þessa mengun til frambúðar.
Hann vill að gerðar verði raun-
hæfar áætlanir um að draga úr
námagreftri og málmvinnslu en
leggja þeim mun meiri áherslu á
endumýtingu þeirra málma sem
þegar era fyrir hendi. Það sé
hægt sé til þess vilji. Auðugu
iðnríkin hafa þó varla sýnt
nokkra tilburði í þá átt. Hins
vegar hafa þau umbunað iðn-
greininni með skattfríðindum og
niðurgreiðslum. í Bandaríkjun-
um hefur styrkur til greinarinnar
numið fímm milljörðum dala síð-
asta áratug. í stað þessara fríð-
inda eigi að herða kröfur á þessi
fyrirtæki að því er varðar um-
hverfísþætti og krefíast aukinn-
ar áherslu á endurvinnslu. Jafn-
framt skuli framleiðslunni gert
skylt að varan verði endingar-
betri.
Málmverðið á heimsmarkað-
inum er óeðlilega lágt, en vera-
Iegt verðfall varð um 1980. Hin
auðugu iðnríki stunda nú aðal-
lega námugröft og vinnslu í lönd-
um vanþróuðu þjóðanna þar sem
nægar birgðir era enn í jörð. Þar
eru líka varla nokkrar kröfur um
umhverfisvernd, sem kemur
þeim vel. Þessar fátæku þjóðir
sem eiga þessi verðmæti í jörð
heima hjá sér bera þó lítið úr
býtum. I Zambíu t.d. var kopar-
útflutningur 86% af útflutnings-
tekjum landsins árið 1980. Árið
1989 voru skuldir ríkisins 1,4
sinnum hærri en tekjur af þjóðar-
framleiðslunni.
Við þessa framleiðslu er aldrei
tekinn með í reikninginn sá
kostnaður sem til fellur vegna
eyðingar skóga í nágrenni
vinnslusvæðisins eða jarðveg-
seyðingar, mengunar andrúms-
loftsins eða mengunar í ám og
vötnum né heldur lífskjaraskerð-
ingar innfæddra sem voru svo
ólánssamir að eiga búsetu á
námasvæðinu.
Iðnríkin hafa staðið illa að
þessum málum í sínu heima-
landi, segir höfundur, en það er
þó ekkert samanborið við hvern-
ig þau standa að verki hjá van-
þróuðu þjóðunum. Þaðan kemur
þó æ hærra hlutfall þeirra málma
sem era nú á heimsmarkaðinum.
Iðnríkin þurfa mest á þessum
vamingi að halda. Því ber þeim
að bæta öll umhverfisspjöll sem
námavinnslan hefur valdið meðal
fátæku þjóðanna. Nær sé að
skattleggja þessa vinnslu en
greiða hana niður. Tekjurnar
sem af því fást á að nota til að
bæta fyrir spjöllin. Herða verði
kröfur um vinnsluaðferðir og
taka upp nýjar, bæði við náma-
gröft og málmbræðslu. Til að svo
megi verða er nauðsynlegt að
breyta forsendum nýtingarinnar
og sníða hagkerfí um víða veröld
að þeim. Fullnýting og endur-
vinnsla málma eigi að sitja í fyr-
irrúmi svo málmvinnsla miðist
aðeins að litlum hluta við ný-
vinnslu.
Nú örlar sem betur fer á við-
'leitni í þessa átt. í Þýskalandi
er verið að vinna að nýrri lög-
gjöf um að fyrirtæki skuli bera
ábyrgð á framleiðslu sinni til
enda „Iífdaga" hennar, og vaka
yfír því að hún valdi ekki um-
hverfisspjöllum. Þá er og víða í
Evrópu farið að framleiða bif-
reiðahluti með tilliti til endur-
vinnslu. Það hljóta að vera spor
í rétta átt en breytir ekki þeirri
staðreynd að þessi mál verða að
koma í dagsljósið. Þau eiga ekki
að vera einkamál auðugra iðn-
fyrirtækja frekar en önnur mál
sem snerta lífríki jarðar.
eftir Huldu
Valtýsdóttur
STOFNLÁNADEILD
LANDBÚNAÐARINS
Laugavegi 120, 105 Reykjavík
Umsóknir um lán vegna framkvæmda á árinu 1993
þurfa að berast Stofnlánadeild landbúnaðarins fyr-
ir 15. september næstkomandi.
Umsókn skal fylgja teikning og nákvæm lýsing á
framkvæmdinni, þar sem meðal annars er tilgreind
stærð og byggingarefni.
Ennfremur skal fylgja umsögn héraðsráðunautar
og veðbókarvottorð. Þá skal fylgja umsókn bú-
rekstraráætlun til 5 ára og koma þarf fram hverjir
væntanlegir fjármögnunarmöguleikar umsækjanda
eru.
Þeir, sem hyggjast sækja um lán til dráttarvéla-
kaupa á árinu 1993, þurfa að senda inn umsóknir
fyrir 31. desember nk.
Allareldri umsóknirfalla úrgildi 15. septembernk.
Það skal tekið fram, að það veitir engan
forgang til lána þó framkvæmdir séu hafnar
áður en lánsloforð frá deildinni liggur fyrir.
Sérstök athygli er vakin á því, að Stofnlánadeild
landbúnaðarins er óheimilt lögum samkvæmt að
fara á eftir öðrum veðhöfum en opinberum sjóðum.
Lántakendum er sérstaklega bent á að tryggja sér
veðleyfi vegna væntanlegrar lántöku frá lífeyrissjóð-
um öðrum en Lífeyrissjóði bænda og öðrum þeim
aðilum, sem eru með veð í viðkomandi jörð.
Umsóknareyðublöð fást hjá Stofnlánadeild land-
búnaðarins, útibúum Búnaðarbanka íslands og
búnaðarsamböndum.
STOFNLÁNADEILD LANDBÚNAÐARINS.
ÞJÓÐLÍFSÞANKAR/A??/'ab þyngja refsingar?
RÉTTLÆTISKENND
SEM LEWARUÓS
í sumar réðist maður inn til konu
á Akureyri og nauðgaði henni
með svívirðilegum hætti. Áður
hótaði hann að meiða böm henn-
ar ef hún Iéti ekki að vilja hans.
Þetta er mjög gróft afbrot og
konan á ugglaust eftir að stríða
við andlegar afleiðingar þess
lengi. Ekki er síður hræðilegt að
hugsa til þeirra misþyrminga sem
böm sæta, oft og tíðum frá hendi
sinna nánustu. Síðan umræða um
kynferðislegt ofbeldi gegn böm-
um opnaðist hafa dunið yfir frétt-
ir af slíkum afbrotum. Þá ber að
nefna hnífstungur og aðrar árás-
ir á vamarlaust fólk, þar sem
jafnvel em margir að verki gegn
einum. Þegar allt þetta er haft í
huga er erfítt að varast það að
hefndarlöngun komi upp í hug-
ann. Manni finnst það ekki nema
maklegt að þeir sem valda sak-
lausu fólki þvílíkum hörmungum
sæti þungum refsingum.
Almenningur í þessu landi undr-
ast það oft hve harðsvíraðir
misyndismenn fá létta dóma fyrir
afbrot eins og þau sem hér vora
að framan talin upp, meðan þeir
sem stela og
svíkja fá oftsinnis
mun þyngri dóma.
Þó vita það allir
menn að eignir er
hægt að bæta én
andlegt og líkam-
legt ofbeldi
gleymist aldrei.
Það grópast í
u
eftir Guðrúnu
Guðlaugsdóttur
huga fómarlambsins og veldur því
ævilöngu hugarangri og ótta. Jer-
emy Bentham setti fram þá kenn-
ingu að refsilög bæri ekki að setja
til þess að „menn fái réttláta refs-
ingu afbrota sinna, heldur til þess
að koma í veg fyrir þá hegðun sem
við köllum afbrot." Hvort sem litið
er til kenningar Benthams eða
hinnar frumstæðu hefndarlöngun-
ar sem grípur þá sem vitni verða
að svívirðilegri hegðun þá sýnist
mér að dómar fyrir ofbeldisafbrot
séu ekki í neinu samræmi við svo
hræðilegar misgjörðir gagnvart
öðru fólki. Ef litið er á málið út frá
hefndarlönguninni þá ættu dómar
fyrir gróft ofbeldi að vera það þung-
ir að misyndismennirnir fínni vera-
lega fyrir þeim. Fái að þjást eins
og fómarlömb þeirra. Sé hins vegar
litið á málið frá hinum miskunn-
sama og kannski skynsamlega sjón-
arhóli Benthams þá eru þessir dóm-
ar heldur ekki líklegir til þess að
koma í veg fyrir afbrot.
Eg hef heyrt að í sumum löndum
sé sú leið farin að láta þá sem
ekið hafa drakknir og valdið slysi
hjúkra fórnarlömbum umferðar-
slysa. Skóli reynslunnar er harður
og kennir fólki mun betur en allar
kennisetningar. Þurfi menn að
hjúkra lömuðu fóiki sem slasast
hefur fyrir tilverknað drukkinna