Morgunblaðið - 16.08.1992, Blaðsíða 4

4 FRÉTTIR/YFIRLIT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. ÁGÚST 1992
ERLEIMT
INNLENT
Horfur á
almennu at-
vinnuleysi
Atvinnuleysisdagar á landinu
öllu voru skráðir 81 þúsund í
júlímánuði eða 44 þúsund fleiri
en á sama tíma í fyrra. Fjöldi
atvinnuleysisdaga í júlí svarar til
þess að 3.700 manns hafí að
meðaltali verið á atvinnuleysis-
skrá í mánuðinum. Jafngildir það
2,7% af áætluðum mannafla á
vinnumarkaði samkvæmt spá
Þjóðhagsstofnunar. Um er að
ræða mesta skráð atvinnuleysi á
landinu í júlí til þessa. Ásmundur
Stefánsson, forseti Alþýðusam-
bands íslands, segir að Islending-
ar standi frammi fyrir almennu
atvinnuleysi í fyrsta skipti í lang-
an tíma.
Færri í Háskólann
Sveinbjörn Björnsson, há-
skólarektor, telur að nýnemum
við Háskólann fækki um
250-300 skólárið 1992-1993.
Þýðir samdrátturinn að nýnemar
verða um 1.700 í stað 2.000 í
fyrravetui-.
Ákvörðun um umsóknir 125
nýnema, sem sóttu of seint um
skólavist, verður tekin 20. ágúst.
Ávöxtunarkrafa húsbréfa
hækkar
Ávöxtunarkrafa húsbréfa hef-
ur hækkað úr 7,15% í 7,80% á
tveimur mánuðum. Forsvars-
menn verðbréfafyrirtækjanna
telja að orsökina megi rekja til
sumarleyfa. Þá hefur ávöxtunar-
krafa spariskírteina á eftirmark-
aði hækkað úr 6,90% í vor í 7,08%
og birgðir Seðlabanka íslands af
spariskírteinum hafa aukist.
Kjaradómur sendir reikning
Dómendur kjaradóms hafa
sent fláimálaráðuneytinu reikn-
ing fyrir störf sín við undirbúning
og uppkvaðningu úrskurða um
laun presta og æðstu embættis-
manna. Reikningurinn hljóðar
upp á 770 þúsund krónur til
handa hveijum hinna fímm dóm-
enda, auk ritara dómsins, sam-
tals 4.620.000 kr. Þeir þiggja
einnig fasta mánaðarlega þóknun
fyrir að sitja í dómnum.
Tilboð í byggingu á
Gazasvæðinu
Verktakasambandi íslands
hefur borist erindi frá breska
ráðgjafafyrirtækinu Architects
Co-Partnership þar sem óskað
er eftir þátttöku íslenskra bygg-
ingarverktaka í forvali vegna
byggingar sjúkrahúss á Gaza-
svæðinu, hernumdu svæði ísra-
elsmanna. Tvö til þijú íslensk
fyrirtæki hafa sýnt tilboðinu
áhuga.
Samið við fóstrur um
ábataskiptakerfi
Reykjavíkurborg hefur samið
við fóstrur, sem starfa á leikskól-
um borgarinnar, um að taka upp
ábataskiptakerfí sem hafí í för
með sér að leikskólrýmum fjölgi
um 150 á leikskólum borgarinn-
ar.
Gert er ráð fyrir að rúmlega
2.000 böm verði á biðlista eftir
leikskóla hjá Dagvist barna eftir
1. september, þar af eru rúmlega
1.150 2ja ára og um 850 börn
einstæðra foreldra og náms-
manna sem bíða eftir heilsdags-
vistun.
ERLENT
Serbnesk skriðdrekasveit í Bos-
níu
• •
Oryggisráð
SÞ heimilar
hemaðar-
íhiutun
Öryggisráð Sameinuðu þjóð-
anna samþykkti á fímmtudag að
heimila hernaðaríhlutun í Bos-
níu-Herzegóvínu ef nauðsyn
krefur, til að tryggja að hægt
verði að koma hjálpargögnum til
nauðstaddra íbúa landsins. Mik-
ill stuðningur var við tillögu um
heimildina og greiddu fulltrúar
tólf ríkja af fimmtán, sem eiga
sæti í ráðinu, atkvæði með henni.
Ríki Vestur-Evrópusambandsins
hafa lýst yfír því að þau hyggi
ekki á beina hernaðaríhlutun í
Bosníu en eru hlynnt takmörkuð-
um hernaðaraðgerðum til að
tryggja að hjálpargögn komist
til nauðstaddra. Alþjóðaráð
Rauða krossins hafa sakað
Serba, múslima og Króata um
að stunda „þjóðernishreinsanir"
með einum eða öðrum hætti. í
vikunni skoðuðu eftirlitsmenn
ráðsins nokkrar fangabúðir
Serba í Bosníu og fengu vilyrði
fyrir því að þeim yrði heimilað
að skoða allar slíkar búðir.
Bush velur James Baker til
að stjórna
kosningabaráttunni
George Bush
Bandaríkjaforseti skipaði á
fímmtudag James Baker
utanríkisráðherra
skrifstofustjóra Hvíta hússins og
yfírstjómanda baráttu sinnar
fyrir forsetakosningarnar, sem
verða í nóvember. Vonast
forsetinn til að Baker muni
takast að snúa vörn í sókn í
baráttunni en demókratinn Bill
Clinton, keppinautur Bush um
forsetaembættið, hefur 26% for-
skot samkvæmt nýjustu
skoðanakönnunum.
Hungursneyð í Sómalíu
Hálf fímmta milljón manns
líður nú skort af völdum
borgarastríðs eða
hungursneyðar í Sómalíu og er
ástandið í landinu sagt
ólýsanlegt. Á miðvikudag náðist
samkomulag um að Sameinuðu
þjóðirnar tækju að sér að tryggja
flutninga á matvælum og
hjálpargögnum fyrir nauðstadda
til landsins og innan þess.
Bush fellst á lánaábyrgðir
George Bush
Bandaríkjaforseti lýsti yfir því á
þriðjudag að hann myndi fara
þess á leit við Bandaríkjaþing
að það samþykkti allt að tíu
milljarða dala lánaábyrgðir til
handa ísraelum. Þeir fóru fram
á lánveitingamar í fyrra til að
geta staðið straum af kostnaði
vegna mikils innflutnings
gyðinga frá Sovétríkjunum
fyrrverandi. Bandaríkjamenn
synjuðu þá beiðninni vegna
stefnu þáverandi ríkisstjórnar
ísr'aels í landnámi gyðinga á
hernumdum svæðum araba.
James Baker stjórnar kosningabaráttu repúblikana:
Kraftaverkamaðurinn
sem tryggði Bush sigur
LÉTTIR, bjartsýni, fögnuður, öll eiga þessi orð við þegar lýsa
skal þeim tilfinningum sem bærðust í hugum dyggra repúblikana
þegar George Bush Bandaríkjaforseti skýrði frá því á fimmtudag
að James A. Baker III. utanríkisráðherra myndi taka við stöðu
skrifstofustjóra í Hvíta húsinu 23. ágúst. Baker mun stjórna kosn-
ingabaráttu forsetans en skoðanakannanir hafa gefið til kynna að
Bill Clinton, frambjóðandi demókrata, sé kominn með slíkt forskot
að úrslitin séu allt að því ráðin. Repúblikanar voru fram á síðustu
daga „hnipin þjóð í vanda,“ vonleysið var farið að jaðra við sjálfs-
pyntingu. Hvernig getur mannabreyting valdið slíkum umskiptum
á baráttuandanum? Trúi menn á kraftaverk í stjórnmálum eru tíð-
indin nógu mikilvæg til að útskýra vongleðina og jafnframt er ljóst
þegar ferill Bakers er kannaður að hann er enginn meðalmaður.
Andstæðingar Bakers eru ófáir en athygli vakti að nokkrir af
helstu leiðtogum demókrata hældu ráðherranum á hvert reipi fyr-
ir frammistöðuna í utanríkisráðuneytinu. Meðal þeirra var Clai-
borne Pell, öldungardeildarþingmaður og formaður utanríkismála-
nefndar þingdeildarinnar. Hann sagði að Baker hefði „staðið sig
afburða vel sem utanríkisráðherra" og þess vegna væru það mi-
stök að láta hann skipta um starf, það væri „andstætt þjóðarhags-
munum“.
James Baker er 62 ára gamall
lögfræðingur af auðugum og
valdamiklum ættum í heimaríki
sínu, Texas, þar sem hann kynnt-
ist Bush á sjötta áratugnum. Þeir
hafa verið nánir vinir í þijá ára-
tugi. Árið 1980 sóttist Bush eftir
tilnefningu sem forsetaframbjóð-
andi repúblikana en dró sig í hlé
er ljóst var að Ronald Reagan
væri á sigurbraut, sennilega fyrir
tilmæli Bakers er stjórnaði baráttu
Bush. Bush varð varaforsetaefni
flokksins þótt hann hefði dregið
óspart dár að efnahagsmálastefnu
Reagans og hægrisinnuðu hug-
sjónamannanna frá Kalifomíu sem
vildu hægribyltingu, sjálfa mark-
aðshyggjuna til öndvegis. Bush
sagði Reagan boða „vúdú-galdra-
lausnir" í efnahagsmálum en
studdi síðan forsetann dyggilega í
öllum efnum þau átta ár sem hann
gegndi varaforsetaembættinu.
Flestir af æðstu embættismönn-
um Reagans voru af ysta hægri-
væng og fullir eldmóðs en hug-
sjónamennirnir urðu ekki allsráð-
andi í Hvíta húsinu. Auk Bush, sem
talinn hafði verið hófsamur og með
báða fætur á jörðunni, má ekki
gleyma að Baker varð skrifstofu-
stjóri Reagans. Embættið er oft
talið hið næst-valdamesta í Banda-
ríkjunum og svarar í mörgu til
stöðu forsætisráðherra í Evrópu-
löndum. Þessu embætti gegndi
Baker frá upphafi Reagan-tímans
til 1985 er hann
ans. Hann er þó sagður munu taka
að sér verkefni á næstunni, m.a.
ætlar hann að lesa yfir ræðu sem
Bush flytur er hann tekur við til-
nefningu repúblikana eftir helgina.
Leitað að veikleika
Baker og aðstoðarmenn hans
munu varla tvínóna við að leggja
til atlögu þar sem Clinton er veik-
astur. Nefna má sem dæmi að
Clinton hefur orðið uppvís að því
að hafa notað góð sambönd til að
losna við að gegna herþjónustu í
Víetnam, hann vildi heldur stunda
laganám við Yaleháskóla. Clinton
sakar nú Bush um að vera ekki
nógu skeleggur í ýmsum alþjóða-
málefnum, hamrar á því að forset-
inn hafí klúðrað Persaflóastríðinu.
Sá hinn sami Clinton vill einnig
George Bush og James Baker
Sagt er að Baker hafi verið afar tregur að taka að sér nýja starfið,
hann hafi fremur viljað halda áfram að vinna ótruflaður að friðarviðræð-
um ísraela og araba. Þar að auki hafí honum litist illa á horfur Bush
í forsetakosningunum en látið fom vinabönd ráða gerðum sínum.
tók við fyár-
málaráðuneyt-
inu þar sem
hann ríkti til
1988. Tilnefn-
ing Bakers kom
mörgum á óvart, búist hafði verið
því að tryggur vinur og skoðana-
bróðir forsetans frá Kaliforníu,
Edwin Meese, myndi hreppa hnoss-
ið. Baker var aftur á móti maður-
inn sem skipulagði prófkjörsbar-
áttu Jerry Fords 1976 er Reagan
varð að láta í minni pokann.
Klókur í valdabaráttunni
Baker vann sig í álit hjá Reagan
og ekki síður væntanlegri forseta-
frú, Nancy Reagan, með því að
gefa ráð sem reyndust vel í kosn-
ingabaráttunni. Enginn hefur
nokkurn tíma efast um að Baker
sé laus við of miklar hugsjónagrill-
ur, hann er maður hinna „prak-
tísku“ lausna og dyggustu stuðn-
ingsmenn Reagans voru ávallt
nokkuð á varðbergi gagnvart hon-
um. Baker naut sín vel í valdabar-
áttunni sem ávallt er landlæg í
Hvíta húsinu. Hann er sagður hafa
fylgt nokkrum meginreglum til að
treysta völd sín og áhrif. í fyrsta
lagi, að hann fengi undantekninga-
laust vitneskju um öll þau mál sem
borin værfi undir forsetann og
einnigþær ákvarðanir sem Reagan
tæki. I öðru lagi, að tryggja sér
örugga málsvara í nánasta vina-
hópi Reagans frá upphafi sem var
nauðsynlegt vegna fortíðar Ba-
kers. I þriðja lagi, að klófesta und-
antekningalaust mesta hæfileika-
fólk sem völ var á til starfa fyrir
embættið að því tilskildu að fólkið
sýndi fulla holl-
BAKSVIÐ
efiir Kristján Jónsson
ustu. I fjórða
lagi, að tryggja
sér góð sam-
bönd á þingi og
hjá fjölmiðlum
og loks í
fímmta lagi, að láta hraustlega til
sín taka strax frá upphafi.
Sagt hefur verið um Baker, sem
oft stundar veiðar á villtum kalk-
únum í Texas, að hann njóti stjóm-
málavafsturs af sömu ástæðum.
Við veiðarnar þarf fyrst óg fremst
að vera vel undirbúinn, launsátrið
þarf að vera á heppilegum stað,
veiðimaðurinn að vera þolinmóður,
stöðugt á varðbergi, rétt tímasetn-
ing er grundvallaratriði en mestu
skipta þó eldsnögg viðbrögð þegar
þörf krefur.
Andstæðingar Bush árið 1988
sögðu að repúblikanar hefðu unnið
kosningarnar með því að beita rógi
og hvers kyns dylgjum gegn Mic-
hael Dukakis. Ekki fer milli mála
að barátta repúblikana var svæsn-
ari en oftast áður, lögð var áhersla
á að sverta andstæðinginn en ein-
hvern veginn tókst sjálfum liðs-
stjóranum, Baker, að sleppa með
mannorðið nokkurn veginn
óskaddað. Nánustu samstarfs-
mönnum hans, þeim Lee Atwater,
sem nú er látinn, og Roger Ailes,
var fremur kennt um óhroðann.
Ailes hefur að þessu sinni verið
fjarri góðu gamni og borið við
skipulagsleysi í herbúðum forset-
að ungir menn úr fátækrahverfum
stórborganna verði sendir til að
beijast og falla fyrir skæruliðum
Serba í Bosníu, svo að reynt sé
að ímynda sér hvernig kosningavél
Bush muni orða hlutina.
Baker og hans menn munu
benda á feril demókrata í skatta-
málum. Þótt Clinton hafí reynt að
þvo bruðlstimpilinn af flokknum
er auðvelt að rify'a upp hveijir hafi
yfírleitt verið málsvarar aukinnar
skattlagningar undanfarin ár.
Bush varð reyndar að svíkja frægt
loforð um engar skattahækkanir.
En forysta repúblikana treystir því
að almenningur, sem í Bandaríkj-
unum er millistéttin, telji á endan-
um að Bush sé í þessum efnum
sá skárri af tveim vondum kostum.
Margir vonsviknir repúblikanar
segja hreint út að ferill Bush und-
anfarin fjögur ár sé ekki þannig
að hann eigi í raun skilið að sigra.
Þar að auki virðist forsetanum
fyrirmunað að setja fram skýra
áætlun um það hvert beri að stefna
næstu fjögur ár. Blaðagreinar um
Bush eru oftast í anda minningar-
greina en hafa ber í huga að blaða-
menn eru yfirleitt hlynntari dem-
ókrötum. Bush hefur á undanförn-
um mánuðum elst svo mjög í útliti
að árin 68, sem hann hefur á bak-
inu, eru öllum ljós, hann virkar
þreyttur og ráðþrota. Baker á því
erfitt starf fyrir höndum, hann
þarf bæði að telja kjósendum hug-
hvarf og beijast við háværa fjöl-
miðla. Það sem getur orðið honum
til bjargar er ótti millistéttarinnar
við skattaáþján og breytingar,
einnig andstaða fjölmargra kjós-
enda við ýmsa róttæka þrýstihópa
í demókrataflokknum.