Morgunblaðið - 16.08.1992, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. ÁGÚST 1992
11
Tekjur sveitarfélaga miða í engu
að biörgunaraðgerðum fyrirtækja
- segir Þóróur Skúlason, framkvæmdasljóri Sambands islenskra sveitarfélaga
„SVEITARFÉLÖGIN hafa á undanförnum misserum setið undir
miklum þrýstingi í þá veru að koma fjárhagslega til aðstoðar
sjávarútvegsfyrirtælyum í erfiðleikum þeirra. Sveitarstjórnar-
menn hafa látið undan þessum þrýstingi, m.a. til þess að tryggja
áframhaldandi atvinnu heima fyrir. Það er réttlætingin. Sveitarfé-
lögin eru alls ekki lögskyld til þess að standa í atvinnurekstri.
Þeirra lögbundnu verkefni eru af allt öðrum toga. Og auðvitað
eru menn hræddir um að aukin þátttaka sveitarfélaganna í fyrir-
tækjarekstri verði til þess að draga úr getu þeirra til þess að
sinna sínum lögskyldu verkefnum, enda er niðurstaðan sú að þau
sveitarfélög sem hafa orðið að taka þátt í atvinnurekstrinum eru
miklu skuldugri en hin,“ segir Þórður Skúlason, framkvæmda-
stjóri Sambands íslenskra sveitarfélaga.
“órður segir að tekjur sveitarfé-
laga miði í engu að því að þau séu
í björgunaraðgerðum heima fyrir
gagnvart atvinnulífinu. Eina leið-
in væri aukin lántaka og þar með
aukin skuldsetning sveitarfélag-
anna. Takmörk væru á skattaá-
lögum og þau takmörk væru mis-
mikil eftir sveitarfélögum hvað
varðar útsvar, aðstöðugjöld og
fasteignaskatta. „Reyndar má
segja að ekkert sveitarfélag full-
nýti sína tekjustofna eins og er.
Mörg hver fullnýta útsvarsheim-
iidina, en álagningaheimildir að-
stöðugjalda og fasteignaskatta
eru víða ekki fullnýttar."
Ákaflega misjafnt er hvernig
þessi atvinnuþátttaka sveitarfé-
laganna hefur gengið fyrir sig. í
sumum tilvikum er hún gríðarlega
mikil miðað við rekstrarumfang
og árstekjur sveitarfélaganna.
Sums staðar er um að ræða bein
fjárframlög. Annars staðar er um
það að ræða að sveitarfélögin taka
lán, sem þau síðan endurlána fyr-
irtækjunum og í þriðja lagi gang-
ast þau í ábyrgðir fyrir fýrirtæk-
in. Þá hefur það aukist að lána-
stofnanir setji það sem skilyrði
fyrir lánafyrirgreiðslu að sveitar-
félög veiti fjárhagsaðstoð um leið
með einum eða öðrum hætti.
Fimm miiyarðar
á fimm árum
Á síðustu fímm árum, 1987-
1991, hafa sveitarfélög í landinu
lagt fyrirtækjum til yfir fimm
milljarða króna á núvirði í formi
hlutabréfakaupa, lána, niðurfell-
ingar gjalda, beinna framlaga og
ábyrgða, mest til sjávarútvegsins,
samkvæmt upplýsingum sem
Samband íslenskra sveitarfélaga
hefur safnað. Samdráttur í þor-
skafla á næstu árum getur því
strax á næsta ári haft stórkostleg
áhrif á hag sveitarfélaga og farið
illa með marga bæjarsjóði. Ríflega
helmingur er í formi ábyrgða, en
reynslan hefur sýnt að stóran
hluta þeirra skulda sem sveitarfé-
lögin hafa ábyrgst fyrir atvinnu-
fyrirtækin hafa sveitarfélög fyrr
eða seinna þurft að greiða. Át-
hygli vekur að frá árinu 1988
aukast framlög til atvinnulífsins
mjög verulega. Þá var einmitt
mikil kreppa í íslensku atvinnulífi
og gripið til þess ráðs að stofna
Atvinnutryggingarsjóð og Hluta-
fjársjóð til að reisa atvinnulífið
við. i tengslum við þær aðgerðir
voru sveitarfélöginjafnframt knú-
in til mikillar fjárhagslegi'ar þátt-
töku í atvinnulífinu og síðan hefur
Þóróur Skúlason
sú þátttaka sveitarfélaganna farið
vaxandi.
Fram kemur í samantektinni
að sveitarfélög á Vesturlandi og
á Vestfjörðum hafa veitt mesta
aðstoð, en þar munar mest um
Ólafsvík og Bolungarvík sem lagt
hafa gífurlega fjármuni í útgerð
og fiskvinnslu, sérstaklega á síð-
ustu tveimur árum. Árið 1991
lagði Ólafsvík t.d. fram aðstoð til
atvinnulífsins er nam 200% af
öllum skatttekjum þess það árið
og á sama tíma lagði Bolungarvík
fram aðstoð er nam 79% af skatt-
tekjum.
Af ársreikningum sveitarfélag-
anna má ráða að afkoma sveitar-
félaganna á síðasta ári er lakari
en á árinu 1990 og enn mun hún
versna á árinu 1992 hjá þeim
sveitarfélögum sem enn eru með
framfærslu atvinnulífsins á sínum
herðum, segir í niðurstöðunum.
„Nýlega hafa einstök sveitarfélög
tekið ákvarðanir um milljónatuga
fjárframlög til atvinnulífsins, sem
í raun er langt umfram ijárhags-
lega getu þeirra. Niðurstaðan er
sú að þau sveitarfélög er mest fé
hafa lagt til atvinnumála að und-
anförnu eru nú svo skuldug að
svigrúm þeirra til ijárútláta vegna
frekari ráðstafana í atvinnumál-
um er ekkert. Það er mikill
ábyrgðarhluti og raunar ófært að
vísa þeim vanda sem nú er við
að fást í atvinnumálum yfír á
sveitarfélögin," segir ennfremur.
Auðvitað hljóta sveitarstjórna-
menn að vera tvístígandi í málum
sem þessum, ekki síst þegar von
er á enn frekari samdrætti í veið-
um og vinnslu sjávarfangs, að
sögn Þórðar. „En sveitarstjóma-
menn telja sig vera að veija hags-
muni íbúanna, sérstaklega í at-
vinnulegu tilliti. Það er örugglega
það sjónarmið sem ræður þegar
menn ráðast í fjárútlát af þessu
tagi. Ekki má gleyma því að í
samdrætti minnka tekjur sveitar-
félaganna enda skapast þeirra
tekjur fyrst og fremst af atvinnu-
þátttöku einstaklinganna svo og
af fyrirtækjarekstri. Og í sam-
drætti eiga sveitarfélögin jafn-
framt erfiðara með að koma til
móts við óskir atvinnulífsins.“
Framlög og ábyrgðir sveitarfélaga vegna atvinnurekstrar 1987-1991
2000-
millj.kr.
1500
1000
Skipting eftir
atvinnugreinum
Á verðlagi ársins 1991
150----------------
þús.kr. á hvern íbúa
125----------------
100-
Framlög
og ábyrgðir
samtals 1987-91
M.v. íbúa þeirra kaupstaöa sem
aðstoö veita atvinnufyrirtækjum
75-
— Ábyrgðir
— Framlög
50-
25-
1000-í---------77.--------7T-------
miiij.kr. Framlog og abyrgðir
kaupstaða
800- ------------------------ “*
Á verðlagi
ársins1991
Útgerð F'sk- iðnaður Verslun/ Annað Atvinnu-
vinnsla Þjónusta þr. félög
Reykja- Reykja- Vestur- Vest- Norður- Norður- Austur- Suður-
vik nes land firðir landV. landE. land land
1987 1988 1989 1990 1991
sett fyrirtæki til þess að reyna að
ná fram hagræðingu, sem gæti snú-
ið þessari þróun við. „Gallinn er
bara sá að í fæstum tilvikum rétta
þessar ráðstafanir fyrirtækin nægi-
Íega vel af þannig að þau geti
áhyggjulaust endurskipulagt sig og
tryggt rekstur sinn í nánustu fram-
tíð,“ segir Magnús Gunnarsson, for-
maður SamstarfsnSfndar atvinnu-
rekenda í sjávarútvegi.
„Þetta segir okkur það að sjávar-
útvegsfyrirtækin hafa ekki nægar
tekjur til þess að standa undir sínum
skuldum," segir Guðmundur
Malmquist. „Og arðsemi eigin fjár
er ekkert sérstaklega mikil, jafnvel
þó fyrirtækin hafi töluvert mikið
eigið fé. Greinin í heild þarf meiri
afrakstur. Útflutningsatvinnuvegir
okkar eiga mjög undir högg að
sækja, líklega vegna þess að gengið
er of hátt skráð. Eg geri mér auðvit-
að grein fyrir því hvaða áhrif geng-
isfellingar hafa. Þær eru fljótar að
skila sér inn í verðbólgu og annað
því um líkt, en tekjur greinarinnar
myndu óneitanlega aukast við geng-
isfellingu. Verðjöfnunarsjóðurinn
kemur til með að létta verulega á
vanskilum sjávarútvegsins, en við
skulum ekki gleyma því að skuldirn-
ar eru miklar,“ segir Guðmundur.
Gjaldþrotaleið
Magnús Gunnarsson segist vera
ósammála þeim, sem vilja fara
gjaldþrotaleið til hagræðingar í
sjávarútveginum. „Dæmin sanna að
gjaldþrotaléiðin, eins og hún hefur
verið farin, skapar ekkert hagræði
í sjávarútveginum. Ég vil ekki sjá
fyrirtækin verða gjaldþrota upp á
það að þeim verði haldið áfram í
rekstri. Þessi gjaldþrotaleið, sem
menn hafa verið að boða, gengur
ekki upp ef lánastofnanir og sveitar-
félög koma til bjargar, og er til
þess eins að lengja í hengingar-
ólinni. Það verður að eiga sér stað
raunveruleg hagræðing. Það að
fjármálastofnanir afskrifi lítið eða
ekkert af skuldum eftir gjaldþrot
og selji fyrirtækin síðan strax aftur
í hendur nýjum aðilum, sem síðan
sprengja upp markaðinn, hvort sem
um er að ræða vinnumarkað eða
hráefnismarkað fyrir þeim sem fyr-
ir eru, leysir ekkert af þeim vanda-
málum, sem við erum að glíma við,“
segir Magnús.
„Við höfum nýleg dæmi þess að
fiskvinnslufyrirtæki hafa orðið
gjaldþrota. Sjóður eða banki eignast
þessi fyrirtæki og það er jú venjan
og verkefni þessara aðila er að korna
fyrirtækjunum í rekstur á ný eða
selja þau aftur til nýrra aðila,“ seg-
ir Guðmundur Malmquist. „Oftast
eru þau seld á mun lægra verði en
það myndi kosta að byggja nýtt.
Og þá er nýr aðili í fiskvinnslu jafn-
vel kominn í betri aðstöðu en sá við
hliðina sem alltaf hefur staðið við
sínar skuldbindingar. Sá lendir í
gjaldþrotameðferð alls að ósekju.
Þetta er auðvitað ekki réttlátt, en
svona er þetta bara í mörgum grein-
um, ekki bara í fiskvinnslunni. Við
gætum sjálfsagt rekið mörg álíka
dæmi í verslunarrekstri hér á höfuð-
borgarsvæðinu.
Neyðin kennir
mönnunum
Ég leyfí mér að segja að ef ein-
hver fjármálastofnun hefur tekið
þátt í hagræðingu, þá sé það fyrst
og fremst Byggðastofnun sem það
hefur gert. Þegar verið er að úrelda
skip og færa kvóta yfir á önnur og
nýrri, þá er það oftast Byggðastofn-
un sem gerir það mögulegt. Sú
stofnun tekur þá áhættu, sem til
þarf við að færa lán yfir. Fiskveiða-
sjóður hefur lögbundinn fyrsta veð-
rétt í skipunum. Hann fylgist grannt
með því að kvóti sé ekki færður af
skipum án þess að skuld við Fisk-
veiðasjóð sé þá lækkuð um leið ef
þörf er talin á. Byggðastofnun hefur
alls ekki verið sú stofnun, sem
hindrað hefur hagræðingu í sjávar-
útvegi. Það er miklu frekar á hinn
veginn. Byggðastofnun hefur beitt
sér fyrir hagræðingu víðs vegar um
land og tekið þátt í að vinna með
aðilum heima fyrir að sameiningu
fyrirtækja. Ég nefni sem dæmi sam-
einingu Glettings í Þorlákshöfn og
Hraðfrystihúss Stokkseyrar. Og
sameiningu sjávarútvegsfyrirtækja
á Stöðvarfírði og Breiðdalsvík. Þá
átti sér stað mikil hagræðing í
Skagafirði ekki alls fyrir löngu þeg-
ar Fiskiðjan á Sauðárkróki keypti
frystihúsið á Hofsósi. Byggðastofn-
un hefur komið til á öllum þessum
stöðum. Hún hefur þorað að treysta
áætlunum og reikningum með því
að lána eða færa lán á milii veða.
Þannig hefur verið hægt að hag-
ræða með því að selja skip kvóta-
laus.
Jafnt og þétt er verið að vinna
að hagræðingu með því að taka
tvö, þtjú eða fjögur fyrirtæki fyrir
í einu. Það hefur t.d. margítrekað
verið reynt að ræða sameiningu
sjávarútvegsfyrirtækja í Grundar-
firði. Þar hefur ekki gengið saman
ennþá, en ég vonast til þess að
menn sjái það fljótlega að betra er
að sameinast heldur en að vera að
reka þar þtjú frystihús með mjög
litlu hráefni. Það er neyðin, sem
kennir mönnunum," segir Guð-
mundur.
Sjófrysting
„Það var ekki fyrr en á síðasta
ári að byijað var að hagræða í landi
og það er einmitt sá þáttur, sem
menn einblína á í dag. Vinnsian er
jú, eins og við vitum, að færast
meira út á sjó. Sjófrystingin virðist
hagkvæmari eins og er, kannski
vegna þess að ekki eru gerðar eins
miklar kröfur til allra hluta úti á
sjó eins og í landi. Þar á ég annars
vegar við samninga við sjómenn,
aðbúnað þeirra og vinnutíma og
hinsvegar starfsaðstöðu og vinn-
utíma landverkafólks.
Vinnsluleyfi
Er þá ekki nærtækast að stofna
til úreldingarsjóðs fiskvinnsluhúsa?
„Úreldingarstyrkir í fískvinnslunni
yrðu bara eitthvað sem yrði tekið
af greininni sjálfri. Öðruvísi gengi
það ekki, en það sýnist á margan
hátt mjög erfítt að koma þeim við
og ég sé ekki í fljótu bragði hvern-
ig það yrði í framkvæmd. Auk þess
er verið að tala um mjög háar fjár-
hæðir. Mjög mikil lán eru áhvílandi
á þessum húsum. Mörg hver eru
fullbúin og fullkomin frystihús, dýr
í byggingu, en með ónóg hráefni
og þar af leiðir að nýtingin er sára-
lítil í mörgum tilfellum. Væntanlega
yrði að byija á því að ákveða hveij-
ir hefðu vinnsluleyfí og hveijir ekki.
Jafnhliða þyrfti að úthluta ákveðn-
um vinnslukvótum á hvert hús, líkt
og veiðikvótum er úthlutað á hvert
skip. Þá yrði að meta hvert hús og
verðleggja og samkvæmt því leggja
á ákveðið gjald til þess að standa
straum af úreldingu annarra, sem
ekki væri þörf á. Þetta er meðal
þess sem fjallað er um í nefnd, sem
sett var á laggirnar til að móta sjáv-
arútvegsstefnuna," segir Guðmund-
ur.
Stólarnir
Hann segir að sú aðstoð, sem
Byggðastofnun hafi veitt viðvíkj-
andi hagræðingu og sameiningu
fyrirtækja, hafi verið fólgin í veit-
ingu lána til langs tíma svo hægt
væri að laga lausafjárstöðuna.
Sömuleiðis í ráðgjöf og aðstoð við
að ná fram lánalengingum þannig
að fyrirtækin hefðu efni á því að
sameinast því alltaf kostaði hagræð-
ingin eitthvað fyrst í stað. „Svo má
ekki gleyma öðrum fylgikvilla ha-
græðingar, sem reynist mönnum
gjarnan mjög sársaukafullur, en það
er fækkun stjórnunarstarfa og milli-
stjórnunarstarfa. Mönnum er sárt
um stólana sína í sjávarútveginum
sem og í öðrum greinum."