Morgunblaðið - 08.11.1992, Page 6

6 FRETTIR/INNLENT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. NÓVEMBER 1992
AF INNLENDUM
VETTVANGI
ÓMAR FRIÐRIKSSON
Heildarskuldir sjávarútvegsins komnar í 92,3 milljarða króna
Skuldirnar hækkuðu um
milljarð kr. á 3 mánuðum
við stöðuna 30. september og hafa
þær lækkað um 600 milljónir króna
frá 30. júní sl.
/
Veðhæfni rýrnar
Heiidareignir sjávarútvegsins
voru bókfærðar um 133 milljarðar
kr. í árslok 1990 og 135 milljarðar
í lok síðasta árs. Um seinustu ára-
mót var húftryggingamat fiski-
skipa lækkað um 3,5 milljarða kr.
eða úr 60,7 millj. í 67,2 millj. Ný§-
árfestingar ( skipaflotanum eru
taldar nema rúmlega 5 milljörðum
á árinu en að teknu tilliti til 4,7%
afskrifta áætlar hagfræðideild
Seðlabankans að eignastaða sjáv-
arútvegsins á
þessu ári sé
134-135 millj-
arðar kr.
Veðhæfni
kvótans rým-
ar um sömu
krónutölu og
kvótaskerð-
HEILDARSKULDIR sjávarútvegsins í dag nema 92,3 millj-
örðum króna samkvæmt nýrri samantekt hagfræðideildar
Seðlabanka íslands en uppgjörið miðast við 30. september
sl. Hafa skuldirnar hækkað um rúmlega einn milljarð króna
frá 30. júní sl. þrátt fyrir 2,7 milljarða kr. greiðslur inni-
stæða úr Verðjöfnunarsjóði sjávarútvegsins í sumar. Skuld-
ir sjávarútvegsins við innlánsstofnanir nema 39,6 milljörð-
um, skuldir við fjárfestingarlánasjóði nema 23,8 milljörð-
um, skuldir við Atvinnutryggingasjóð 7,2 milljörðum og
samtals nema heildarskuldir sjávarútvegsins við lánakerfið
73,1 milljarði kr. Áætlað er að skuldir sjávarútvegsfyrir-
tækja utan lánakerfisins, þ.e. viðskiptaskuldir, nemi 19,2
milljörðum.
Af heildarskuldum sjávarútvegs-
ins eru um 52 milljarðar í erlendri
mynt. Af heildarskuldum sjávarút-
vegsins við bankakerfíð og fjárfest-
ingarlánasjóði eru rúmlega 70%
lána gengistryggð og tæplega 20%
verðtryggð lán. Ef koma á afkomu
greinarinnar í núllstöðu með lækk-
un gengis þyrfti að lágmarki um
20% gengisfellingu sem myndi
hækka höfuðstól lánanna um 12-14
milljarða í það minnsta.
Á gjaldþrotabraut
Jón Baldvin Hannibalsson ut-
anríkisráðherra hélt því fram á
aðalfundi LÍÚ á dögunum að 20
milljarðar af skuldum sjávarút-
vegsins væru í raun tapað fé, sem
á endanum myndi lenda á skatt-
borgurum landsins, þar sem skuld-
irnar lægju fyrst og fremst hjá rík-
isstyrktum fjárfestingarlánasjóð-
um og ríkisbönkum. Þorsteinn
Pálsson sjávarútvegsráðherra
sagði í ræðu á sama fundi að ætla
mætti að fyrirtæki með fímmtung
eða fjórðung umsvifa í sjávarút-
vegi, sem eiga í mestum erfíðleik-
um, skulduðu 25 til 30 milljarða
króna og að vafalítið tapaðist mik-
ill hluti þeirra.
Hagfræðingar sem talað var við
voru ekki á einu máli um þetta og
sagði Þórður Friðjónsson, forstjóri
Þjóðhagsstofnunar, mjög erfítt að
komast að vafalausri niðurstöðu
um fjölda fyrirtækja sem væru í
raun gjaldþrota. Þetta veltur á
endanum á mati lánastofnana á
veðum og eignastöðu fyrirtækj-
anna, rekstrarhorfum og hvort
ákveðið verður að halda áfram að
fíármagna fyrirtæki enda þótt þau
séu á heljarþröm.
Þröstur Ólafsson, annar tveggja
formanna nefndar um endurskoðun
fiskveiðistefnunnar, sagði að tap-
aðar skuldir fyrirtækja sem haldið
væri gangandi, þrátt fyrir að þau
væru í raun komin í þrot, næmu
svipaðri upphæð og fram kom í
máli Jóns Baldvins. Þjóðhagsstofn-
un skilaði nefndinni skýrslu um
skulda- og greiðslustöðu sjávarút-
vegsfyrirtækja í febrúar sl. þar sem
m.a. kom fram að 59% fyrirtækja
væru á gjaldþrotabraut og ættu
vart fyrir afborgunum lána og
vöxtum. Þótt afborgunartími lang-
tímalána fyrirtækja yrði lengdur
úr um 6 árum í 8,5 ár ættu um
45% fyrirtækjanna við áframhald-
andi greiðsluerfiðleika að etja.
í nýrri úttekt hagdeildar ASÍ á
uppgjöri Þjóðhagsstofnunar á af-
komu sjávarútvegsins á árinu 1991
segir að á þvf ári hafi fyrirtæki
með tæplega 60% af veltunni í sjáv-
Heildarskuldir sjávarútvegsins
1988-92 912
88,0 míl|ar8ar króna
5 milljarðar í ný fiskiskip
47,3 milljarðar af erlendum
skuldum sjávarútvegsins eru við
innlánsstofnanir og fjárfestingar-
lánasjóði, gengistryggð lán At-
vinnutryggingasjóðs nema 2,4
milljörðum og endurlán ríkisins
nema á annan milljarð króna. Ekki
liggja fyrir upplýsingar um í hvaða
myntum erlend lán sjávarútvegsins
eru en til samanburðar má benda
á að um helmingur heildarskulda
þjóðarbúsins erlendis eru í banda-
25,2 milljarðar hjá
Landsbankanum
Skuldir sjávarútvegsins við
banka og sparisjóði námu 39,6
milljörðum króna 30. september sl.
Þar af námu innlend lán 19 millj-
örðum en endurlán erlendra lána
20,6 milljörðum.
Landsbank-
Eiginfjárhlutfall sjávarútvegsfyrirtækja
iunar fyrir 1991
Hslirilld: Hagfraðideild Seílabankans, Þjóðhagsstofnun og Hagdeild ASl
Elgið fé af eígnum ads Fjöldi fyrir- tekja Eigið fé af eignum alls Hlutfall af eignum Hagnaður eðatap aftekjum
<-20% 21 -54,2% 3,9% -12,9%
-20--10% 13 -13,1% 8,2% -9,1%
-10- 0% 15 -2,9% 11,9% -7,4%
0-10% 22 4,5% 13,0% -9,4%
10-20% 26 14,0% 19,0% -3,8%
20-30% 14 25,3% 13,7% 1,4%
30 - 40% 21 35,0% 11,5% 1,9%
40 - 50% 12 44,6% 14,3% 1,6%
> 50% 20 61,8% 4,4% 3,4%
Samtals: 164 16,3% 100% -3,1%
arútvegi verið rekin með tapi sem
nam að meðaltali 8,7% af tekjum.
Skuldastaða þeirra sé mjög slæm
og eigið fé nánast uppurið í árslok.
„ ... fjórðungur fyrirtækjanna
sem var með um 15% af framleiðsl-
unni var þegar á árinu 1991 rekinn
með 19% tapi. Skuldir þessara fyr-
irtækja voru tæplega 50% hærri
en tekjur þeirra og eigið fé alger-
lega uppurið. Gera má ráð fyrir
að næsti fímmtungur fyrirtælg-
anna sem á síðasta ári var rekinn
með 8% tapi að meðaltali og var í
svipaðri skulda- og eiginfjárstöðu,
lendi einnig í verulegum vandræð-
um. Samtals skulduðu þessi fyrir-
tæki (en þau eru 45% af fjölda
fyrirtækja með um 35% af velt-
unni) 25 milljarða kr. í árslok
1991,“ segir ( skýrslu hagdeildar
ASÍ.
Ný samantekt Þjóðhagsstofn-
unar um dreifingu eiginfjárhlutfalls
164 sjávarútvegsfyrirtækja í sér-
stöku úrtaki fyrir árið 1991 leiðir
í ljós að stór hluti fyrirtækja eða
tæplega þriðjungur voru með nei-
kvæða eiginflárstöðu og voru sam-
tímis rekin með tapi, sem nam að
meðaltali tæplega 10% af tekjum
þeirra (sjá töflu). Hlutfall eigin fjár
21 fyrirtækis var að meðaltali nei-
kvætt um 54,2% af heildareignum
og þau rekin með um 13% tapi að
jafnaði. Ásgeir Daníelsson hag-
fræðingur hjá Þjóðhagsstofnun
bendir á að hjá fyrirtækjum sem
eiga lítið eigið fé og bera miklar
skuldir séu vaxtagreiðslur mjög
stór kostnaðarliður sem leiði til.
mun verri afkomu. Sum fyrirtækj-
anna hafí einnig verið í taprekstri
ár eftir ár og þannig gengið á eign-
ríkjadölum, 30% íþýskum mörkum,
10% japansk jen, 6% svissneskir
frankar og 1,6% í pundum.
Heildarskuldir sjávarútvegsins
námu 89,6 milljörðum um seinustu
áramót. Talið er að skuldastaðan
hafi hríðversnað á fyrstu mánuðum
ársins en sl. vor var ákveðið með
lögum að greiða út innistæður sjáv-
arútvegsfyrirtækja í Verðjöfnunar-
sjóði til draga úr skuldum við
banka, sjóði, sveitarfélög og við-
skiptaaðila. Einnig tóku stjómvöld
ákvörðun um að lengja lán At-
vinnutryggingasjóðs og fella niður
afborganir í tvö ár og lengja láns-
tímann að sama skapi. Þá varð
Fiskveiðasjóður við tilmælum sjáv-
arútvegsráðuneytisins um skuld-
breytingar fyrirtækja í tengslum
við hagræðingaraðgerðir.
30. júní sl. hafði höfuðstóll
skulda sjávarútvegsins hækkað í
91,2 milljarða og 30. september
voru skuldimar komnar í 92,3 millj-
arða en þá var lokið greiðslum úr
Verðjöfnunarsjóði. Að sögn Helga
Ólafssonar hjá hagfræðideild
Seðlabankans er ekki orðið Ijóst
hversu stór hluti þessara greiðslna
fór til að greiða niður skuldir en
hagdeild Alþýðusambandsins gerir
ráð fyrir að heildarskuldir sjávarút-
vegsins verði komnar í 95 milljarða
kr. um næstu áramót og hafa þær
þá hækkað um á sjötta milljarð kr.
frá áramótum. Þá verður að taka
með í reikninginn mikla fjárfest-
ingu í frystiskipum á árinu en
áætlað er að hún nemi um fímm
milljörðum króna á árinu. Þjóð-
hagsstofnun áætlar í þjóðhagsspá
sinni hartnær 60% aukningu §ár-
festingar útgerðarfyrirtækja, að-
allega vegna kaupa frystiskipa.
inn hefur 65-70% af lánaviðskipt-
um sjávarútvegsfyrirtækja við innl-
ánsstofnanir og þar með talið eru
mest öll afurðalánaviðskipti sjávar-
útvegsins í landinu. Heildarupphæð
útlána bankans til sjávarútvegsins
nemur 25,2 milljörðum króna.
Hlutfall innlendra lána bankans er
24% eða um 6 milljarðar króna en
76% eru erlend endurlán og gengis-
bundin afurðalán. Hlutdeild ann-
arra banka er mun minni. íslands-
banki er talinn með um 15% lána,
Búnaðarbanki rúmlega 10% og
sparisjóðirnir minna.
23,8 milljarðar af skuldum sjáv-
arútvegsins eru við fjárfestingar-
lánasjóði. Samkvæmt yfírliti Seðla-
bankans yfír skuldastöðuna 30.
júní námu skuldir við Fiskveiðasjóð
15 milljörðum en talið er að inn (
þá tölu vanti hluta af endurlánum
sjóðsins. í árslok 1991 átti Fisk-
veiðasjóður 21 milljarð kr. í úti-
standandi lánum, þar af voru 16,7
milljarðar í fískiskipum en 3,9 millj-
arðar fasteignalán.
Þá voru 5 milljarðar af skuldum
sjávarútvegsins í Byggðasjóði 30.
júní og um hálfur milljarður hjá
ríkisábyrgðasjóði. Skuldir við At-
vinnutryggingasjóð eru taldar
nema 7,2 milljörðum kr., eignale-
igulán nema um einum milljarði
og beinar lántökur einkaaðila er-
lendis 1,5 milljarði kr. Hagfræði-
deild Seðlabankans áætlar að heil-
arskuldir sjávarútvegsins við lána-
kerfið nemi þannig 73,1 milljarði
kr.
Loks er áætlað að 19,2 milljarð-
ar af skuldum sjávarútvegsins séu
utan lánakefísins, þ.e. einkum við-
skiptaskuldir s.s. við olíufélög,
tryggingafélög og fleiri aðila miðað
eigna- -
rýrn-
unar í
landi.
Fasteignaverð
lækkar og þar með
minni tryggingar fyrir lánum.
Ýmsir viðmælendur blaðsins
bentu á að bókfært verð sé yfir-
leitt nokkru Iægra en vátrygginga-
verðmæti eignanna en mestu máli
skipti að söluverðmæti eignanna
gæti svo verið allt annað og minna.
Asgeir Daníelsson sagði að búast
mætti við að aðeins brot af trygg-
ingaverðmæti eigna fengist á opn-
um markaði ef fyrirtæki færu á
hausinn og yrðu seld á uppboði.
Helst að kvótinn yrði einhvers virði
en þó mætti einnig efast um virði
hans þar sem dregið hefur úr kvó-
takaupum að undanförnu. Þröstur
Ólafsson sagði að almennt mætti
ætla að mjög lítið fengist fyrir fyr-
irtæki sem yrðu gjaldþrota nema
þá kvótann þegar um útgerð væri
að ræða en eignir fiskvinnslu gætu
oft talist nánast verðlausar.
Þá mun hrikta í stoðum
fjármálakerfisins
Samkvæmt upplýsingum mínum
komst Landsbankinn að þeirri nið-
urstöðu sl. vor að 6-7% útlána
bankans til sjávarútvegsins lægju
hjá fyrirtækjum sem væru komin
á heljarþröm og þeim hefði fjölgað
á síðustu mánuðum. Um seinustu
áramót námu töpuð útlán innláns-
stofnana 2,1 milljarði kr, en fram-
lög á afskriftasjóði hafa stóraukist.
í nýlegu yfírliti Hagtalna mánaðar-
ins kemur fram að sé útlánahætta
banka og sparisjóða rétt metin voru
um 5,7 miiljarða útlánatöp í vænd-
um um síðustu áramót. Þar vegur
versnandi afkoma sjávarútvegsins
efalaust þungt. Framlag á af-
skriftareikning Fiskveiðasjóðs nam
samtals tæplega 600 millj. kr. í lok
síðasta árs. Islandsbanki lagði 1
milljarð kr. í afskriftareikning á
fyrstu 8 mánuðum ársins og Bún-
aðarbankinn 360 millj. á sama tíma
og hefur hækkað um 880 millj. frá
áramótum.
Bankarnir búa sig þannig undir
veruleg töp á næstu mánuðum.
Hagdeild ÁSÍ telur að fyrirtæki
með rúmlega þriðjung veltunnar í
sjávarútvegi séu í bráðri hættu,
heildarskuldir þeirra nemi 30 millj-
örðum á sama tíma og eigið fé sé
talið innan við hálfur milljarður.
Við gjaldþrot megi reikna með að
lágmarkstap yrði yfír helmingur
skulda eða 15-20 milljarðar sem
mynþu falla á þjónustufyrirtæki,
banka, sveitarfélög og ríki. Þröstur
Ólafsson segir að ef ekki verði tek-
ið skipulega á þessum málum,
hvort sem skuldir sem myndu tap-
ast nemi 15, 20 eða 25 milljörðum,
muni hrikta mjög alvarlega í stoð-
um íslenska fjármálakerfísins.