Morgunblaðið - 12.12.1992, Síða 28

28
MORGUNlíLAÐIÐ I^UQARDAGUR: 12. DBSEMBER 1992
Markaðs- og umhverfismál
á ferðamálaráðstefnu 1992
eftirBirnu G.
Bjarnleifsdóttur
í flestum meiriháttar atvinnu-
greinum eru reglulega haldnar ráð-
stefnur eða þing til að ræða málin
og brjóta þau til mergjar. Dagana
29.-30. október sl. var haldin ferða-
málaráðstefna í Stykkishólmi. í
stuttu ávarpi sagði Halldór Blön-
dal, ferðamálaráðherra, að hinn
sanni maður ferðaþjónustunnar
tvinni saman markaðs- og umhverf-
ismál. Hann sagði að stefna bæri
að því að tvöfalda þann fjölda ferða-
manna sem kemur til íslands fram
til aldamóta. Það táknar að erlend-
um ferðamönnum myndi fjölga úr
150.000 í 300.000. Áður hefur
Kristín Halldórsdóttir, formaður
Ferðamálaráðs, og.fleira frammá-
fólki íslenskrar ferðaþjónustu lýst
því yfir í fjölmiðlum að stefnt væri
að þvi að ijölga störfum í ferðaþjón-
ustunni hér á landi um 2000 næsta
áratug.
Þórður Friðjónsson, forstjóri
Þjóðhagsstofnunar, flutti fram-
söguerindi um ferðaþjónustu og
þjóðarbúskap. Það sem m.a. vakti
athygli var að hann sagði að hér á
landi væri 4.821 starf við ferðaþjón-
ustu, ef miðað væri við handbók
OECD um þjóðhagsreikningaupp-
gjör í ferðaþjónustu. Þar virðist
miðað við annan stuðul en tjóð-
hagsstofnun notaði árið 1985 þegar
þáverandi forstjóri stofnunarinnar,
Jón Sigurðsson, flutti erindi á ferða-
málaráðstefnu í Vestmannaeyjum.
Þá voru ársverk í ferðaþjónustu
talin vera um 3.500.
Ráðstefnugestir voru ekki alls
kostar ánægðir með þá útkomu sem
Þjóðhagsstofnun hefur fengið, enda
hafa forsvarsmenn ferðaþjónustu-
fyrirtækja talað um að ársverkin
væru 6.000. Þetta sýnir okkur að
enn, á því herrans ári 1992, eru
sérfræðingar ekki komnir að niður-
stöðu um það hvemig skilgreina
eigi ferðaþjónustu sem atvinnu-
grein hér á landi. Til fróðleiks er
hér gerður samanburður á útreikn-
ingum Þjóðhagsstofnunar árið 1985
og 1992.
Skilgreining Þjóðhagsstofnunar
á ferðaþjónustu:xxx
Störf: 1985
Gististaðir 100%
Veitingastaðir 50%
Flugsamgöngur 100%
Ferðaskrifstofur 100%
Langferðabílar og 50%
strætisv.
Önnur starfsemi 25%
v/fólksflutn.
Samgöngur á landi
Samgöngur á sjó
Menning og afþrey-
ing
Á ferðamálaráðstefnunni í
Stykkishólmi voru kynntar tillögur
að stefnumörkun Ferðamálaráðs í
markaðsmálum annars vegar og í
umhverfismálum hins vegar. Var
áætlað að vinna í 6 starfshópum
til að ræða þessi tvö meginmál ís-
lenskrar ferðaþjónustu og var ætl-
unin að 3 hópar ræddu hvorn mála-
flokk. Þeir voru hins vegar miklu
fleiri sem höfðu áhuga á að ræða
markaðsmálin (landkynninguna) og
fylltu þeir 4 hópa, en áhugafólk um
umhverfismál fyllti aðeins 2 hópa.
Halldór Blöndal, ferðamálaráð-
herra, hafði í ávarpi sínu við upp-
haf ráðstefnunnar sagt það skoðun
sína að ekki ætti að keppa að meiri
fjárfestingu í gisti- og veitingaað-
stöðu heldur þyrfti að huga að
meiri afþreyingu og nýtingu á því
sem til er. I plaggi sem Ferðamála-
ráð lagði fram um stefnumótun
ráðsins í markaðsmálum til ársins
2000 er m.a. lögð áhersla á að
auka framleiðni og arðsemi í ferða-
þjónustu sérstaklega með betri nýt-
ingu fjárfestinga á heilsársgrunni.
Sem töluleg markmið var nefnt að
fjölgun erlendra ferðamanna verði
6% á ári fram til aldamóta og gjald-
eyristekjur aukist um 6% á ári til
sama tíma. Fjölgun starfa til alda-
móta verði 2200. Með því fengi
fjórði hver nýr aðili á vinnumark-
aðnum vinnu við ferðaþjónustu. í
1992
100%
30%
80%
100%
50%
2%
10%
plagginu var ekki bent á leiðir til
að ná þessu markmiði.
Vinnuhópamir fjórir skiluðu einu
sameiginlegu áliti þar sem lítið er
komið inn á ofangreind markmið í
stefnumótuninni. I viðræðum sín á
milli voru ráðstefnugestir heldur
vantrúaðir á að þessar tölur væru
raunhæfar, en þær vom ekki rædd-
ar í hópunum. Vinnuhópamir
ræddu málin vítt og breitt og í áliti
þeirra em ýmis gamalkunnug slag-
orð eins og að auka skilning ríkis-
valdsins á mikilvægi ferðaþjón-
ustunnar, auka nýtingu utan há-
annatíma, breyta myndavali í kynn-
ingarbæklingum, auka starfsemi
Ferðamálaráðs erlendis o.fl.
í plaggi Ferðamálaráðs um
markmið ráðsins í umhverfísmálum
segir m.a. að við allt skipulag ferða-
mála og rekstur ferðaþjónustu verði
að líta á það sem grundvallaratriði
að íslensk náttúra og umhverfí bíði
ekki tjón af. Bent var á leiðir til
að ná því markmiði. M.a. er mælt
með svokallaðri grænni ferða-
mennsku og að aðilar í ferðaþjón-
ustu verði hvattir til að sveigja
rekstur sinn til umhverfisvænni
vegar. Einnig að landkynning og
markaðssetning taki mið af því
hvað landið þolir á áningarstöðum
og umferðarleiðum á hverjum tíma.
Með ferðamálalögunum árið
1876 var Ferðamálaráði í fýrsta
sinn ætluð ákveðin fjárveiting, þ.e.
ákveðinn hluti af skilum Fríhafnar-
innar í Keflavík. Voru ráðinu falin
ákveðin verkefni, s.s. landkynning
og frumkvæði um fegrun umhverfís
og snyrtilega umgengni á viðkomu-
og dvalarstöðum ferðafólks. Eins
og þeir vita sem fýlgst hafa með
ferðamálum hefur Ferðamálaráð
yfírleitt fengið tæplega helming af
þeirri fjárveitingu sem því hefur
borið skv. lögunum og allt niður í
aðeins 20%. Þess vegna hefur það
verið vandaverk að ákveða til hvaða
verkefna ætti að verja þeim litlu
peningum sem fengist hafa.
Því er ekki að leyna að togstreita
hefur verið milli þessara tveggja
málaflokka innan ráðsins og hefur
„Að ferðamálaráðstefn-
unni lokinni er mála-
flokkurinn sem kallast
umhverfismál í starf-
semi Ferðamálaráðs í
sömu klípunni og áður,
nema til komi stóraukin
fjárveiting.“
aðeins litlum hluta verið varið til
beinnar uppbyggingar á ferða-
mannastöðum eða allt frá 2% upp
í 16% af ráðstöfunarfé ráðsins á
hveiju ári. Ferðamálaráð hefur
einnig á allra síðustu árum aukið
starfsemi sína með þátttöku í
rekstri Upplýsingamiðstöðvar í
Reykjavík, framlögum til ferða-
málasamtaka f dreifbýlinu, sölu-
skrifstofu í Japan og nú síðast
stofnunar ráðstefnuskrifstofu.
Það er því engin tilviljun að
Ferðamálaráð skuli leggja fram
stefnumótun til aldamóta í mark-
aðsmálum annars vegar og um-
hverfísmálum hins vegar, þeim
tveim málaflokkum sem hafa togast
á um þá peninga sem tíl skiptanna
hafa verið. Það hefði því mátt halda
að markaðssinnað ráðsfólk hefði
gripið tækifærið og losað sig við
þá ábyrgð sem ráðið hefur vegna
fegrunar umhverfís á ferðamanna-
stöðum og þann kostnað sem því
fylgir.
Ferðamálaráð hefur af veikum
mætti sinnt þeim skyldum að hiúa
að ferðamannastöðum. Auk þess
að hafa til þess lítið fé er það verk
geysilega erfitt og flókið í fram-
kvæmd. Sífellt vaknar sú spuming:
Hver ber ábyrgð á ferðamannastöð-
unum? Hver á að borga kostnað við
að leggja göngustfga sem ekkert
gefa af sér? Eða salemi? Eða koma
upp leiða- og staðarmerkingum?
Er það landeigandinn sem þar ber
ábyrgð? (Stundum býr hann tugi
km í burtu og hefur engar tekjur
af fossinum sínum eða gilinu.) Er
það sveitarfélagið? (Það hefur í
fæstum tílfellum tekjur af staðn-
um.) Er það einhver stofnun í
Reykjavík? Ef svo, er það þá Nátt-
úruvemdarráð eða er það Ferða-
málaráð? Eins og staðan er í dag
sér Náttúruvemdarráð um þjóð-
garðana tvo, Skaftafell og Jökuls-
árgljúfur. En hver á að annast önn-
ur friðuð svæði? Og hver á að ann-
ast svæði sem ekki em friðuð?
Það er ekki nóg að leggja göngu-
stíg eða koma upp salemi, ruslaföt-
um eða tjaldsvæði. Einhver þarf að
sjá um rekstur, viðgerðir, reglulega
sorphirðu og annað eftirlit. Það er
heldur ekki sama hvemig göngu-
stígar eru lagðir eða hvemig tjald-
svæði er skipulagt. Til þess þarf
kunnáttufólk sem gætir þess að
allar framkvæmdir, smáar og stór-
ar, falli að umhverfínu eða eyðilegg-
ist ekki í næstu vetrarveðrum eða
vorleysingum. Slíkt kunnáttufólk
er ekki á hveiju strái og varast ber
að koma upp skrautvirkjum sem
em í hrópandi mótsögn við náttúr-
una í kring.
í plaggi Ferðamálaráðs sem lagt
var fram á ferðamálaráðstefnunni
í Stykkishólmi var stungið upp á
að koma skipulagi á þessi mál og
færa yfimmsjónina undir einn hatt,
þ.e. umhverfisráðuneytið. Því til
ráðgjafar yrði samráðsnefnd sem í
sætu fulltrúar frá eftirtöldum aðil-
um: Ferðam'álaráði, Náttúmvemd-
arráði, Hollustuvemd ríkisins,
Skipulagsstjóm ríkisins, Vegagerð
ríkisins, Ferðamálasamtökum ís-
lands og Sambandi ísl. sveitarfé-
laga.
Umhverfishópamir tveir skiluðu
einnig einu sameiginlegu áliti. Þeir
höfnuðu einfaldlega þessari samein-
ingarhugmynd að flytja yfimmsjón-
ina tíl umhverfísráðuneytis, en
komu ekki með tillögur um hvemig
ráða eigi þessum málum í framtíð-
inni, þ.e. hver eigi að sjá um hina
ýmsu ferðamannastaði. Einnig
lagði hópurinn áherslu á að auknu
fjármagni verði varið til umhverfís-
mála, sérstaklega með tillití til þess
að Ferðamálaráð setur sér það
markmið fram til ársins 2000 að
tvöfalda þann fjölda ferðamanna
sem kemur til landsins.
í þessari ályktun endurspeglast
sú staðreynd að enda þótt markaðs-
sinnar í Ferðamálaráði hafi ekki
treyst sér til að mæla með meiri
íjárveitingum til aðhlynningar á
ferðamannastöðum en raun ber
vitni undanfarin ár, vilja þeir ekki
missa málið úr höndum Ferðamála-
Þórir S. Gröndal skrifar frá Flórída
Enginn kann öðrum mat að kjósa
Margir íslendingar taka eftir
því, þegar þeir koma til Ameríku,
að hér er mikið af fólki, sem er
í góðum holdum. Það er náttúr-
lega kurteisislega sagt; því finnst
eflasut sjálfu, að það sé í vondum
holdum. í það minnsta er stað-
reyndin sú, að alltof stór hluti
þjóðarinnar étur of mikið, stofnar
heilsunni í hættu með því að hlaða
utan á sig of miklu spiki.
Allar mögulegar skýringar eru
gefnar á þessu fyrirbæri. Bent er
á, að matföng séu ódýrari en í
öðrum löndum og að hér sé mikið
af góðum mat. Stór hluti hinna
of þungu eru sagðir éta mat, sem
sé raunverulega óhollur fyrir
kroppinn og afskræmi hann þar
að auki. Margt fólk er sagt borða
mat til þess að vinna upp á móti
einhveiju tómi eða angri í sálarlíf-
inu, svo sem taugastrekkingi, ást-
leysi, lífsleiða o.s.frv.
Vegna offitufýrirbærisins er
einatt stór hluti þjóðarinnar í
megrun. Það er stór iðnaður hér
að hjálpa fólkinu til að megra sig,
og er það féflett rækilega af
mörgum þeim fyrirtækjum, sem
þá iðju stunda. Fjöldinn allur
megrar sig á eigin vegum og not-
ar til þess ýmsar aðferðir. Og
Ameríkaninn er ekkert feiminn
við að tala um megrunaráform
sín við hvern sem er, jafnvel
bráðókunnuga. Árangur næst all-
oft við að losna við aukakílóin,
en því miður virðast þau oft og
tíðum fínna sér stað á skrokknum.
Margir karlar léttast, þegar
þeir hætta að fá sér neðan í því.
Einhver gárunginn sagði, að það
stafaði af því, að þeir væru svo
leiðinlegir í sífelldu edrústandi,
að þeir hefðu ekki matarlyst.
Annar leyfði sér að efast um það,
að bindindi framkallaði megrun.
„Hvernig getur maður þyngst,
þegar maður fær sér einn lauflétt-
an?“ spurði hann.
Þá er það blessað reykingafólk-
ið, sem hefir það svo ósköp erfítt
nú á dögum. Það er eitthvað ann-
að en í gamla daga, þegar það
var fínt að reykja, og enginn var
maður með mönnum nema hann
púaði grimmt. Margt af þessu
fólki, sem er af veikum mætti að
reyna að hætta að reykja, kvartar
yfir því, að það bæti á sig pund-
um, því nú hafí það betri matar-
lyst. Þessa tylliástæðu notar það
svo til þess að geta byijað aftur
að púa, „bara vegna þess, að ég
var farinn að þyngjast svo mikið“.
„Sagt er, að ástin geti framkall-
að megrun. Ég þekki mann einn
hér, sem kominn er yfír fímm-
tugt, og var búinn að safna sér
myndarlegri ístru. hann fór í
haust að hjaðna að framan, hægt
og sígandi, og á tveimur mánuð-
um var ístran ekki svipur hjá sjón
og maðurinn leit miklu betur út
en áður. Hvað olli þessu? Það kom
í ljós, að maðurinn hafði orðið
ástfangin af stúlku, sem auðveld-
lega gæti verið dóttir hans, því
hún er 25 árum yngri en hann.
Ekki veit ég um það, hvort eigin-
kona hans er búin að finna út,
hvaða megrunaraðferð maður.
hennar notar, og _ég veit ekki,
hvernig þetta fer. Ég mun fylgj-
ast með ístrunni.
En burtséð frá öllu megrunar-
fárinu, eru matarvenjur Banda-
ríkjamanna oft og tíðum allfurðu-
legar. Á íslenskan mælikvarða
væru þeir upp til hópa taldir vera
hinir verstu gikkir. Það er til
dæmis orðið þannig, að varla er
hægt að bjóða til sín fólki í mat,
án þess að vita nokkum veginn
fyrirfram, hvað það getur eða vill
borða. Sama er svo að segja um
drykkjarvenjumar. Drekki það
áfengi eða vín, eru það bara viss-
ar tegundir, sem það getur látið
inn fyrir sínar varir. Og það er
eins með gosdrykki og öl; hver
einstaklingur neytir eingöngu
vissrar tegundar, og þá líklega
bæði kaffein- og sykurlausrar.
Kaffí drekkur hér enginn að kveldi
nema kaffeinlaust sé. í stað ijóma
er auðvitað notuð soyaolía, sem
kölluð er gerviijómi og gervisyk-
ur, vitanlega. Sykurmolar hafa
ekki sést í tíu ár.
Þrátt fyrir alla matvendnina,
hefur fólk, hér í henni Ameríku,
talað þessi reiðinnar feikn um
mat. Það talar um, hvað það hafi
borðað eða hvað það ætli að borða.
Ég hefí oft furðað mig á því, hve
ungt fólk hér virðist hafa gaman
af því að ræða um það, hvaða
réttir freisti þess mest og hvað
því þyki almennt gott að borða.
Ég man ekki eftir mörgum slíkum
umræðum á íslandi í dentíð.
Fólk hér er með alls kyns dillur
um það, hvaða réttir séu hollir eða
óhollir. Fjölmiðlamir hafa verið í
hávegum hafðir, og þá sér í lagi
sjónvarp, lengur en í mörgum
öðrum löndum. Læknar og vís-
indamenn hafa látið ljós sitt skína
í gegnum árin, og hrætt líftóruna
úr mannfólkinu. Svo eru þeir líka
sífellt að skipta um skoðun og
eymingja neytendur era í sífelld-
um vandræðum. Þeir vita ekki,
hvort hafragrauturinn er hollur í
ár eða kannske eitraður. Það
sama gildir auðvitað um fjölda
annarra fæðutegunda, sem vís-
indaheimurinn hefur tekið að sér
að rannsaka. En vissir hlutír blífa.
Þannig trúa flestir Ameríkanar
því, að þeyttur ijómi sé eins kon-
ar eitur, sem stífla muni margar
slagæðar líkamans á augabragði,
ef þeir leggi slíkt sér tíl munns.
Margir trúa einnig, að maður fái
ekki bara harðlífí af því að borða
súkkulaði, heldur höfuðverk líka.
Islendingar sem koma f fyrsta
sinn á veitingahús hér til þess að
fá sér kvöldverð, verða oft hvumsa
við, þegar gengilbeinan fer að
yfirheyra þá í sambandi við mat-
arvalið. Það er sko ekki nóg að
velja matinn af matseðlinum, því
þá fyrst byijar hún að romsa úr
sér öllum möguleikunum, og
ákvarðanir verður að taka á
stundinni. Hvað með hrásalatið?
Oft er boðið upp á tvær tíl þijár
tegundir og svo verður að velja
úr fimm til sex mismunandi dýfum
til að hafa út á það. Og hvemig
skal steikin matreidd? Hálfhrá,
meðalsteikt eða gegnumsteikt?
Bökuð kartafla, franskar eða
pönnusteiktar ineð lauk? Hvaða
grænmeti með steikinni? Baunir,
snittubaunir, mafs eða spergil?
Ég vona, að þið getið æft ykkur
áður en þið komið í heimsókn
hingað vestur.
Karlar hér hringja oft heim til
sín á eftirmiðdögum, og vilja þá
reyna að hafa áhrif á matseldina,
eða að minnsta kosti freista þess
að finna út, hvað konutetrið hafí
ákveðið að hafa í matinn. Um
daginn sagðist innheimtustjórinn
hjá okkur hafa hringt heim til
þess að spyija, hvað yrði til matar
það kveldið. „Við ætlum að borða
kínverskan mat,“ svaraði konan,
„og þú ætlar að renna við í Rauða
hananum og kaupa hann á leið-
inni heim!“