Morgunblaðið - 21.01.1993, Blaðsíða 13

MOKGIJNBIJVDI}) KIMMTUOAGUK 21,. JANÚAK 1993
2113
Bókmenntagagnrýni — tján-
ingarform eða fræðigrein
eftir Erling R.
Erlingsson
Hvert ár í nóvember og desember-
mánuði fyllast blöðin af ritdómum
sem er æskilegt þar sem flestar
bækur koma út á þessu tímabili og
mikilvægt er að sem flestar bækur
fái umsögn, bæði fyrir hinn almenna
bókakaupanda og útgáfufyrirtækin.
Af þessu leiðir að ekki verður hjá
því komist að misjafnir dómar birtist
um misjafnar bækur. Þetta er eðli-
legt, því vissulega koma margar slak-
ar bækur út ár hvert.
Ætlun mín hér er ekki sú að
mæla gegn því að ritdómarar dæmi
bækur lélegar þegar við á eða að
þeir hafi persónulegar skoðanir, held-
ur sú að þeir dæmi bækur án rökst-
uðnings og án dæma um þá galla
sem þeir telja sig finna á bókunum.
Sá ritdómur sem ég ætla að taka
sem dæmi, er ritdómur um Svartan
tangó eftir Régine Deforges sem kom
út hjá ísafold fyrir jólin. Þessi dómur
er ekki harðari eða neikvæðari en
gengur og gerist, en þau vinnubrögð
sem virðast hafa verið viðhöfð, eru
ekki óalgeng hjá þeim sem skrifa
um bækur í dagblöð fyrir jól ár hvert.
Ritdómandinn byijar á að segja
frá málaferlum vegna Stúlkunnar á
bláa hjólinu og síðan hefst hann
handa við að geta um efni bókarinn-
ar svo sem eðlilegt er. Þráðurin er
rakinn að miklu leyti, en samt skrif-
ar ritdómandinn: „Ekki er rétt að
rekja þráðinn..." Gott og vel, en það
er nú samt það sem hann hefur gert
og notað meira en helming dómsins
til að gera.
Næst tekur ritdómandinn þýðing-
una fyrir. Hann skrifar: „Aftur á
móti er þýðingin hreint afleit, í fyrsta
lagi fer aldrei úr huga aðmaður er
að lesa þýdda bók. Orðfæri þýðanda
er fátæklegt, orðalag óeðlilegt og
setningaskipan og orðaröð stundum
beinlinis röng. Þegar til Argentínu
kemur og allir fara að tala spönsku
eða þýsku er þýðingin sett neðan-
máls sem er heldur kauðalegt.“ Til
rökstuðnings þessu kemur ekki eitt
einasta dæmi. Ritdómandi alhæfir
hér um orðfæri þýðanda og hæfni
til að skrifa íslensku en án rökstuðn-
ings og án dæma. Þar fyrir utan
gagnrýnir hann neðanmálsgreinar,
en það er nú einu sinni þannig að
Deforges skrifar bækur sínar á þenn-
an hátt og því verður ekki breytt í
þýðingu.
Þessi ritdómur er að mínu viti
dæmi um það versta sem er að finna
hjá íslenskum ritdómurum. Mér dett-
ur helst í hug að skrifað hafi verið
á tölvu og dómurinn ekki lesinn í
heild eftir að samningu lauk. Dómur-
inn ber þess vitni að ritdómandinn
hefur ekki verið nægjanlega vel und-
irbúinn undir þennan dóm og auk
þess að hann skorti þá fræðilegu
undirstöðu sem þörf er á þegar bæk-
ur eru dæmdar. Það má auðvitað
reyna að afsaka þetta með því að
segja að tíminn hafi verið naumur
og að það sé útgefendum til góðs
að bækur séu dæmdar, en það ber
að hafa í huga að margir ritdómend-
ur eru reyndir blaðamenn og um-
ræddur er einn af þeim, en ekki einn
af þeim „leikmönnum11 sem Morgun-
blaðið fær sér til aðstoðar um jól.
Umræddur ritdómandi er ein af fáum
ritdómendum sem skrifa um bækur
allt árið, og það gerir málið ennþá
alvarlegra því þeir sem skrifa um
bækur allt árið hljóta að eiga að
vera fyrirmyndir þeirra sem einungis
hafa þetta að atvinnu stuttan tíma
ár hvert.
Það hlýtur að vera krafa allra sem
vinna við bókaútgáfu að Morg-
unblaðið, sem er sá vettvangur þar
sem langflestir ritdómar birtast, geri
þær lágmarkskröfur til „gagnrýn-
enda“ sinna að þeir viðhafi fagleg
vinnubrögð og láti ekki tilfinningar
eingöngu stjórna því hvort bækur fái
góða eða lélega dóma.
íslendingar telja sig vera mikla
bókaþjóð. Hér eru gefnar út fleiri
bækur og fleiri titlar á hvern íbúa
en annars staðar í heiminum, en
sannleikurinn er sá að gagnrýni hér
er á mjög lágu stigi ef miðað er við
önnur lönd í heiminum, til dæmis
nágrannalöndin. Að sjálfsögðu eru
gagnrýnendur annars staðar misgóð-
ir eins og eðlilegt er, en gagnrýni
er þar fræðigrein og ekki tjáningar-
form eins og hún hefur þróast í að
vera á íslandi.
Hluti af námi í bókmenntafræði
er greining bókmennta og er þar
venjulega komið inn á bókmennta-
gagnrýni. Þetta er rökrétt þar sem
gagnrýni er sú bókmenntaumræða
sem almenningur sér og getur tekið
þátt í og þvi mikilvægt að vandað
sé til hennar í alla staði. Þar á ég
t.d. við að hún sé skrifuð á alþýðlegu
máli og sett fram á skiljanlegan hátt
en ekki síst að þau vinnubrögð sem
notuð eru séu fagmannleg og að
farið sé eftir einföldustu reglum hvað
varðar dæmi og rökstuðning.
Ef þeir gagnrýnendur sem Morg-
unblaðið hefur á sínum snærum hafa
ekki kunnáttu, hæfileika eða áhuga
til að uppfylla þær gæðakröfur sem
lesendur hljóta að mega gera, eru
til ótal bókmenntafræðingar sem
áreiðanlega myndu taka að sér bók-
menntagagnrýni og gera það af sam-
viskusemi og áhuga.
„Ætlun mín hér er ekki
sú að mæla gegn því að
ritdómarar dæmi bæk-
ur lélegar þegar við á
eða að þeir hafi per-
sónulegar skoðanir,
heldur sú að þeir dæmi
bækur án rökstuðnings
og án dæma um þá galla
sem þeir telja sig finna
á bókunum.“
Órökstuddar skoðanir og á tilfinn-
ingum byggðar eiga ekki heima í
ritdómum eða gagnrýni. Fyrir þess
háttar skrif er annar ritvöllur Morg-
unblaðsins hentugri, nefnilega Vel-
vakandi. Eg legg til að gagnrýnend-
ur líti í eigin barm og geri þær gæð-
akröfur til sjálfra sín sem þeir gera
til rithöfunda, þýðenda og bókaút-
gefenda en skrifi í Velvakanda að
öðrum kosti.
Höfundur er cand.mag. í
bókmenntasögu og útgáfustjóri
hjá ísafold.
Erling R. Erlingsson
Borgarblómið býður
til blómaveislu
sem hefst 21. janúar, daginn fyrir bóndadag.
Stórafsláttur á öllum vörum verslunarinnar.
Sýknuð þremur ár-
um eftir ákæru
SAKADÓMUR Reykjavíkur hefur sýknað 29 ára gamla konu af ákæru
um hlutdeild í máli því sem kallað var stóra kókaínmálið en það kom
upp á árinu 1989 og snerist um innflutning þriggja manna, einn
þeirra sambýlismaður konunnar, á einu kílói af kókaíni frá Banda-
ríkjunum. Sýknudómurinn var kveðinn upp þremur árum og þremur
mánuðum eftir að ákæra var gefin út og málið höfðað fyrir sakadómi
í ávana- og fíkniefnamálum.
Tilefnið er þáttaskil ífyrirtækinu. Tólfára verslunarrekstur er að baki,
nýr og spennandi starfsvettvangur er framundan*
Meira um það í blómaveislunni.
Pottablóm, afskorin blóm, pottahlífar, servíettur, kerti
og margt, margt fleira.
15. hver viðskiptavinur fær smágjöf.
Notaðu tækifærið ef þig vantar fallega gjöfá góðu verði
eða eitthvað fallegt fyrir heimilið.
Höfuðpaurinn landflótta
Ekki var aðhafst í málinu fyrr
en í nóvember 1992, er Pétri Guð-
geirssyni héraðsdómara var fengið
það til meðferðar. Sambýlismaður
konunnar var talinn höfuðpaur
kókaínmáls þessa og dæmdur af
Hæstarétti í 4 Vi árs fangelsi fyrir
sinn þátt í því en hann er nú land-
flótta og hefur ekki afplánað sína
refsingu.
Konunni var gefið að sök að
hafa fengið sambýlismanni sínum
666 Bandaríkjadali til kaupa á
kókaíni, vitandi að hann ásamt fleir-
um hugði á innflutning og dreifingu
á efninu. Einnig að hafa neytt kóka-
íns í nokkur skipti eftir að efnið
var flutt inn til landsins. í ákær-
unni segir að henni hafi verið ljóst
að efnið var flutt inn til landsins
og hluti þess seldur og einnig að
fé sem hún og sambýlismaður henn-
ar höfðu milli handa í lok árs 1988
og fram eftir ári 1989 hafði verið
aflað með sölu kókaíns.
Játaði neyslu en sök fyrnd
Konan neitaði að hafa vitað að
þeir Bandaríkjadollarar sem hún
afhenti sambýlismanni sínum hafi
verið ætlaðir til eiturlyfjakaupa og
taldi dómarinn ekkert fram komið
í málinu sem hnekkti þeirri neitun.
Þá játaði hún að hafa tvisvar
neytt kókaíns en sú sök var talin
fyrnd þar sem brotið varðaði ekki
þyngri refsingum en sektum.
* Starfsemi Borgarblómsins t Skipholtinu hættir um tnánaðamótin.
BO RGARB LOMIÐ
SKIPHOLTI 35 • 105 REYKJAVÍK • SÍMI: 32213
AUK k669-5