Morgunblaðið - 07.02.1993, Síða 8

-

MÖRSUNHbTOIET MANNLÍFSSTRAUMKRI 7. 'FEBRÖAKigÖS
UMHVERriSMÁL//Ví//að beita vísindum við skógrœkt?
Rannsóknastöðin að Mógilsá
SKÓGRÆKT telst vísindagrein eins og aðrir þættir er lúta að ræktun
lands. Grundvöllurinn er því byggður á visindalegum rannsóknum þar
sem sérmenntað starfsfólk heldur um stjórnvölinn. Þetta gildir ekki
síður hér á íslandi en í öðrum löndum og því fremur að skógrækt í
víðtækustu merkingu er tiltölulega ný grein hér á landi. Upphaf is-
lenskrar skógræktar telst um síðustu aldamót þegar fyrst voru sett lög
um skógrækt.
Þótt margt megi læra um þau mál af nágrannaþjóðum okkar og
jafnvel líka þjóðum sem fjarlægari eru, þá eru aðstæður svo sérstakar
hér að þær eiga varla nokkurn sinn líka. Oft er það því svo að gera
þarf ýtarlegar og tímafrekar rannsóknir á því hvemig tegundum og
kvæmum farnast við íslensk skilyrði svo tryggja megi ömggan árang-
ur. Það er sama regla og gildir gagnvart allri skógrækt hvar sem er
í heiminum.
Rannsóknarstöð skógræktar á
íslandi er að Mógilsá í Kolla-
firði og er að stofni til gjöf frá frænd-
þjóð okkar í Noregi. Þangað leitar
fagfólk og almenningur eftir upplýs-
ingum og leiðbein-
ingum, þar eru tek-
in fyrir langtíma-
verkefni, þar er
nýjungum komið á
framfæri og þróun
fylgt eftir. Þegar
skógrækt á íslandi
vex fiskur um
hrygg, eins og allt
eftir Huldu
Valtýsdóttur
bendir til að muni gerast á næstu
árum og áratugum,
mun sú grein skógrækt-
ar sem telst nytjaskóg-
rækt skjóta stoðum
undir íslenskt efna-
hagslíf rétt eins og ger-
ist hjá nágrannaþjóðum
okkar. En landgræðslu-
skógur mun bæta
ásjónu landsins, hefta
gróðureyðingu, vera til
skjóls og prýði um leið
og hann ber vott um
umhyggju íslendinga
fyrir landi sínu.
Rannsóknarstöðin að
Mógilsá gegnir mikil-
vægu hlutverki á þeim
vettvangi. Innra starf
vegur þar að sjálfsögðu
þyngst. En tengsl stöðvarinnar út í
þjóðfélagið eru ekki síður mikilvæg.
Nýlega barst hér inn á borð bækling-
ur með upplýsingum um verkefni
rannsóknarstöðvarinnar árið 1992.
Þar kemur í ljós að starfsemin er
afar fjölþætt og vel skipulögð og ber
starfsfólki gott vitni. Sömuleiðis
gætir vaxandi skilnings stjómvalda
á mikilvægi slíks rannsóknarstarfs
á flölmörgum sviðum skógræktar.
Ef til vill er erfitt fyrir ókunnuga
að gera sér grein fyrir í hveiju þessi
fjölbreytni felst en þessi litii bækl-
ingur gefur þó allgott yfirlit og skiln-
ing á því starfi sem þarna fer fram.
Það er freistandi að gefa hér smá
sýnishom af nokkrum þáttum með
upptalningu á kaflaheitum: Fræ og
fræöflun, kvæma og tegundarann-
sóknir (11 verkefni), trjákynbætur
(6 verkefni), verkefni sem tengjast
tijátegundum frá Alaska (5 verk-
efni), tijásöfn (arboreta), Síberíu-
efniviður, vaxtamælingar, meindýr
í skógum, rannsóknir á ræktunarað-
ferðum, viðjuakrar og skjólbelti,
birki og landgræðsluskógar, svepp-
arætur og erfðafræði. Þessir þættir
era síðan skilgreindir, gerð grein
fyrir markmiðum, hvað framkvæmd-
um líði, fjármögnun o.fl.
Auk hinna séríslensku verkefna
hefur stöðin á Mógilsá samstarf við
rannsóknaraðila á sama sviði á
Norðurlöndum og víðar, t.d. í
Kanada.
Vegna landgræðsluskógaverkefn-
isins sem hófst hér árið 1990 og
mun standa að minnsta kosti til alda-
móta, era rannsóknaratriði á vegum
Mógilsár í 5 liðum. Þar er t.d. íjallað
um fræframleiðslu og frædreifingu
birkis, undirbúning fyrir gróðursetn-
ingu í lítið gróinn mel, eftirlit með
gróðursetningu, frosthreyfingar og
áhrif þeirra á afkomu plantna. I
sérstakri úttekt er gerð grein fyrir
skipulögðum rannsóknum á hagnýt-
ingu sjálfgræðslu landgræðslu-
skóga, en komið hefur í ljós að út-
breiðsla birkis á gróðursnauðu landi
getur margfaldast á örfáum áratug-
um með sjálfgræðslu, þannig að
draga má mjög úr kostnaði og mögu-
legt verður að klæða mun stærra
svæði birkiskógi en ella. Rannsóknir
á þessu sviði standa nú yfir. Þá kem-
ur og í Ijós að birki er að vinna sér
sess sem landgræðslutegund, sem
getur numið land á gróðurlitlum
svæðum en víðitegundir, lerki og
elri virðast sömuleiðis heppilegar
tegundir til uppgræðslu.
Rannsóknarstöðin hefur einnig
tekið upp samstarf við rannsóknar-
stofnanir í Noregi, Danmörku og á
Bretlandi um rannsóknir á sitkalús
sem er skæðasta
meindýrið í ís-
lenskum skógum.
A Mógilsá eru
hættusvæði könn-
uð að því er varðar
þessa lús, kannað
er hvemig eigi að
beita náttúraleg-
um óvinum hennar
og tilraunir eru
gerðar með rækt-
un lúsfælinna
kvæma.
Hér era aðeins
nefnd rannsóknar-
verkefni sem era á
dagskrá stöðvar-
innar nú. Þá eru
auðvitað ótaldar
þær rannsóknir sem þegar hafa bor-
ið góðan árangur og eflt íslenska
skógrækt, enda sjást þess merki víða
land. Þótt hljótt sé yfírleitt um það
merka starf sem að baki liggur, er
ekki úr vegi að minna á hið fom-
kveðna: Vísindin efla alla dáð — þar
með talinn grandvöllurinn: vísinda-
legar rannsóknir.
Efni annarrar stjörnu hrapar inn að svartholi, en er jafnframt á hring-
ferð. Rauði liturinn er aðeins til að gefa hugmynd um geislunina.
TÆKNlÆr tilvera svartholanna
endanlega staðfest?
SVARTHOL
Tilvera svartholanna í himingeimnum hefur verið skoðunarefni í nokkra
áratugi. Svarthol er upphaflega efni sem hefur orðið svo samþjappað,
að eiginleiki þess til að fylla út í rúmið verður að engu. Það fyllir út
í nákvæmlega ekki neitt. Rúmmál þess er sem punkts í stærðfræðinni.
Það er núll ms. Þó er það rými sem þess gætir miklu stærra. Eftir
massanum sem hvarf inn í það fer stærð þess rúms sem það hefur al-
ræðisvald á, og hleypir engu út úr, hvorki ljósi né venjulegu efni.
Þá mætti halda að ógerlegt sé
að ganga úr skugga um tilveru
svartholanna. Ekki er þó svo. Aðeins
er um að ræða nokkurra kílómetra
vegalengd, sem alræðisvaldið nær
til. Utan þessarar
ijarlægðar er aflið
sterkt, en ekki svo
að ljós komist ekki
frá því. Efni sem
hrapar ofan í þetta
ginnungagap get-
ur komið frá sér
boðum á leiðinni.
Einmitt vegna
hrapsins sendir það
frá sér boð, þ.e. geislun. Rafagnir
eftir Egil
Egilsson
sem herða á sér senda frá sér geisl-
un. Efni sem fellur inn að ósýndar-
mörkum hefur einnig hitnað svo
mikið, að það verður til röntgengeisl-
un frá því.
Eru þau til?
Afstæðiskenning Einsteins sagði
fyrir um þau að nokkra leyti. Svart-
holin hafa komið upp á fleiri en einn
veg í hinum ýmsu alheimslíkönum
sem hafa verið í þróun fram eftir
öldinni, líkaninu um stóra spreng-
inguna o.fl. Alllangur tími hefur lið-
ið þannig að menn hafa verið vera-
lega sannfærðir um það eftir fræði-
legum leiðum, að þau fyrirfinndust,
SIÐFRÆDI///vab erNarkissos?
SJALFSAST
eftir Gunnor
Hersvein
Narkissos er nafn á hátíðarlilju.
Narkissos er hugtak í sálfræði
Sigmunds Freuds yfir sjálfsást.
Englendingar nota nafnið sem
orð yfir menn, fulla aðdáunar á
sjálfum sér. Og sú skoðun er
meðal siðfræðinga að öll mann-
leg hegðun mótist af sjálfselsku.
Æði mörg hugtakanöfn vest-
rænna fræða eru sótt í
brunn goðsagna, oftast grískra eða
rómverskra. Narkissos eða sjálfs-
elskuhugtakið á einmitt rætur að
rekja til goðsagn-
ar. Ég hreifst af
sögunni í bók Ed-
ith Hamilton
„Mythology"
(Litle, Brown and
Company, Boston,
USA 1942) og lét
undan freisting-
unni að þýða hana
á íslensku. Mun hún vera eftir róm-
verska ljóðskáldið Óvíd (43 f.Kr. -
17. e.Kr.). Ég birti nú þýðinguna
og ætla að gera tilraun í næsta
pistli til að kryfja sjáflsástarhugtak-
ið. Siðfræðiglíman verður við eftir-
farandi fullyrðingu: „Allir menn eru
sjálfselskir í öllu sem þeir taka sér
fyrir hendur."
Narkissos og Ekkó
Fegurð hins unga sveins, Nark-
issosar, var svo heillandi að allar
stúlkur sem litu hann augum fyllt-
ust djúpri þrá til að gefast honum.
Hið grátlega var, að hann girntist
enga þeirra. Árangurslaust freist-
uðu þær að grípa athygli hans en
kaldbijósta slapp hann ætíð úr
brennandi atlotum augna þeirra.
Dísir, harmþrungnar af ást, vörð-
uðu hann engu. Jafnvel yndisþokki
Ekkóar hrærði ekki við honum.
Ekkó var eftirlæti Artemisar,
gyðju veiðiskapar, skóga, villidýra
og mánans, en örlög hennar vora
ráðin hjá Heru, konu æðsta guðsins
Seifs. Hera var þráfaldlega að
grennslast fyrir um bónda sinn.
Hún hafði hann sterklega grunaðan
um að leggja ást á einhveija dísina.
Hún sótti þær heim til að finna
hina seku. Ekkó lék á als oddi og
fljótiega gleymdi Hera erindi sínu.
Hugfangin hlustaði hún á glaðlega
rödd hinnar geislandi dísar. Aðrar
dísir notuðu tækifærið á meðan og
létu sig hverfa.
Þegar Hera uppgötvaði að þær
vora orðnar tvær einar gat hún
ekki komist að neinni annarri niður-
stöðu en að Seifur hefði dálæti á
Ekkó. Reiði hennar gaus upp og
dómurinn féll: Dísin mátti aldrei
framar beita tungu sinni nema til
að endurtaka það sem sagt var við
hana. „Ekkert áræði munt þú hafa
til að hefja samræður, en ávallt
geta mælt síðustu orðin.“
Þetta var harður dómur og
áhrifamáttur hans kom allur fram
þegar Ekkó slóst í hóp dísanna sem
þjáðust af ást til Narkissosar. Hún
gat fylgst með honum úr viðunandi
fjarlægð en hvernig átti hún að
geta náð ástum hins unga sveins
sem virti enga stúlku viðlits?
Einn góðan veðurdag mátti þó
ætla að tími hennar væri upprunn-
inn. Narkissos var í skóginum og
kallaði: „Er einhver héma?“ Ekkó
stóð hulin bak við tré og kallaði á
móti: „Héma! Hérna" Hann svar-
aði: „Komdu!" Einmitt orðið sem
Ekkó langaði til að segja. Glöð í
hjarta kallaði hún: „Komdu!“ og
steig fram milli tijánna með opinn
faðminn. En Narkissos sneri sér
einþykkur undan og sagði: „Nei,
ég mun deyja, áður en ég gef þér
3. februar
Honnun i havegum...
FAXAFENI 7 108 REYKJAVIK SIMI 91 687733