Morgunblaðið - 07.02.1993, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. FEBRÚAR 1993
8(>f?t RAÍIHiJy''! B'UUAUU/HUB IiklA.ii'l/ JOIIOIV.

AF SPJÖLDUM GLÆPASÖGUNNAR/William Burke og William Hare eru meðal alræmdustu
___íbúa Edinborgar fyrr og síðar. Þeir myrtu tugi manna og seldu líkin til krufningar_
ÖRLÖG FÓRNARLAMBANNA
BIÐU LÍKRÆNINGJANS
„ENGINN núlifandi maður minnist þess að réttarhöld
hafi valdið svo almennum áhuga og svo djúpstæðum
óhugnaði.“ Þessi ummæli er að finna í dagblaðinu The
Edinburgh Observerfrá aðfangadegi árið 1828. Málið sem
vitnað er til varð frægt um gjörvallt Bretland og í því
koma við sögu tveir af alræmdustu íbúum Edinborgar
fyrr og síðar, William Burke og William Hare. Meðal
þess sem þeim var gefið að sök var að hafa selt lík til
krufninga. Þó voru glæpir af því tagi ekki nýmæli í Edin-
borg. Allt frá 1738 þekktust dæmi þess að nýlátið fólk
væri í kyrrþey fjarlægt úr hinstu hvílu og selt líffærafræð-
ingum, sem með aðstoð nemenda sinna, skáru og brutu
fyrrum samborgara sína til mergjar í nafni vísindanna.
Kannski var það einmitt þess vegna að líffærafræði fleygði
fram í Iæknaskóla Edinborgar í upphafi 19. aldar.
Allt að 500 manns - ekki
aðeins nemar heldur einnig
læknar, lögfræðingar,
listamenn og skáld - sóttu fyrir-
lestra í líffærafræði hjá skurðlækn-
um á borð við dr. Robert Knox.
Árlega fékk hver læknaskóli til
krufningar lík eins glæpamanns
sem tekinn hafði verið af lífi fyrir
syndir sínar. Þetta var í engu sam-
ræmi við eftirspurnina og því varð
í Edinborg frjór jarðvegur fyrir lík-
ræningja.
Um dimmar nætur, þegar tungls-
ljóss naut ekki við, vissu borgarbú-
ar að skuggalegir menn voru á ferð
í kirkjugörðunum. Stundum glitti í
þá skjótast milli legsteinanna, leit-
andi fyrir sér hvar væri hægt að
komast í feitt. Oft voru þetta lækna-
nemar að reyna að tryggja að kenn-
ararnir yrðu ekki uppiskroppa með
kennslugögn.
Sneru á varðmennina
Svo mikill var viðbjóður almenn-
ings á þessu atferli að við marga
kirkjugarða voru reistir háir turnar.
Enn má sjá í Edinborg gamla
kirkjugarða, umlukta varðturnum,
háum varnarmúrum og rimlahlið-
um. Þeir eru frá þeim tíma þegar
standa þurfti vörð um að nýgreftr-
aðir yrðu ekki líkræningjum að
bráð.
William Burke og William Hare
sáu við þessum ráðstöfunum. Þeir
gerðu sér að fómarlömbum flökku-
konur og stafkarla sem enginn
saknaði. Þetta fólk hændu þeir
nafnarnir til sín, drápu það og seldu
læknaskólunum líkin. Til þessa
dags veit enginn fyrir víst hve
marga þeir myrtu en á sínum tíma
var talið að fórnarlömbin væru 13
til 30 talsins.
Réttarhöldin hófust 17. desember
1828, á miðvikudegi. Áhorfendur
troðfylltu réttarsalinn og komust
færri að en vildu. Þó voru sönnunar-
gögn af svo skornum skammti að
ákæruvaldið neyddist til að tak-
marka málsóknina við eitt morð-
anna. William Burke og lagskona
hans, Helen McDougal, voru ákærð
fyrir að hafa myrt gamla írska
flökkukonu, frú Docherty að nafni.
William Hare og kona hans vom
ekki dregin fyrir dóm.
Ólíklegt illmenni
Þau höfðu keypt sér frelsi með
því að ganga til liðs við ákæruvald-
ið og bera vitni gegn samverkafólki
sínu. William Hare er svo lýst að
hann var tæplega meðalmaður á
hæð, þrekvaxinn og rauðbirkinn á
hár og skegg. Hann bar það engan
veginn með sér að vera illmenni,
að sögn blaðamanns Edinburgh
Observer. Sá var viðstaddur réttar-
höldin og sagði um manninn að
andlitsdrættirnir væru hörkulegir
og blikið í stálgráum djúpstæðum
L
augunum allt annað en aðlaðandi.
Sami blaðamaður sagði að Helen
McDougal væri grannvaxin og bein-
asmá og yfir henni væri „þessi
venjulegi svipur örbirgðar og eymd-
ar sem jafnan er af fólki úr hennar
lágu stétt“. Samt væri hún ekki
gersneydd kvenlegum þokka.
Saga frú Docherty var rakin fýr-
ir réttinum. Hún var nýlega komin
til Edinborgar frá írlandi. Burke
hitti hana í verslun og vingaðist við
hana. Verslunarmaður bar að hafa
heyrt Burke bjóða henni til morgun-
verðar á gististað
sem hann rak. Þá
þegar virðist sem
hann hafi verið stað-
ráðinn í að drepa
konuna því þennan
sama dag bað Burke
gesti sína tvo, herra
og frú Grey, að finna
sér annan dvalarstað
um sinn. Hann
kvaðst sjálfur skyldu
greiða kostnaðinn
sem af þessu hlytist.
Grey-hjónin sneru
aftur næsta morgun
og frúin, sem var
full grunsemda, fór
að spyijast fyrir um
frú Docherty. Hún
lagði ekki trúnað á
það svar að frú Doc-
herty hefði verið
varpað á dyr fýrir
ruddaskap. Þegar
Burke sagði henni
að koma ekki nærri
rúmfleti nokkru juk-
ust grunsemdir frú
Grey um allan helming og við fyrsta
tækifæri rótaði hún í fletinu og
fann þar gömlu konuna myrta. Frú
Grey sagði að þá hefði Burke ekki
verið heima en Helen McDougal
hafi lofað henni stórfé - 10 sterl-
ingspundum - fyrir að þegja. Mút-
umar freistuðu hins vegar ekki
Grey-hjónanna, sem létu iögregluna
vita skömmu síðar og urðu þannig
til þess að rannsókn málsins hófst.
Áttu að fá 13 pund
Annað lykilvitni í málinu var
David Paterson, aðstoðarmaður dr.
Knox. Hann sagðist hafa farið á
gistihúsið og hitt Burke að máli.
Burke hafi sagt að hann væri búinn
að útvega lækninum svolítið og
bent í átt að fletinu. Paterson sá
ekki líkið en skildi hvað átt var við.
Skömmu síðar heimsótti Burke
lækninn og daginn þann var
Paterson sagt að vinna til kvölds
því hann þyrfti að taka á móti
sendingu frá Burke og Hare.
Þeir félagar komu um síðir með
burðarmann með sér og sá rogaðist
með gamalt koffort upp stigana.
Koffortið hafði Burke keypt í
búðinni þar sem hann hafði vingast
við frú Docherty og nú notaði hann
það til að flytja lík hennar hinsta
spölinn; á skurðstofu dr. Knox.
Læknirinn hafði látið Paterson fá 5
sterlingspund til að greiða
þremenningunum upp í kaupverðið.
8 pundin sem á vantaði ætlaði hann
að greiða skömmu síðar.
Hneyksli
Paterson lauk sögu sinni í réttar-
salnum með því að segja að læknir-
inn hefði áður haft ýmislegt saman
að sælda við Hare og Burke. Þeir
hefðu margoft komið til hans með
lík. Paterson sagðist viss um að því
fólki hefði aldrei verið veitt greftrun
heldur drepið í þessu skyni.
William Hare og kona hans voru
einnig kvödd til vitnis, eins og fyrr
sagði. Bæði ásökuðu Burke, sögðu
að hann hefði kyrkt frú Docherty
einn og óstuddur. Mörgum þótti
ólíklegt að Hare væri jafnsaklaus
og hann vildi vera láta. Það að hjón-
in fengju að kaupa sig undan refs-
ingu með vitnisburði olli mikilli
hneykslan og einn veijandinn, hr.
Cockburn, gagnrýndi ákæruvaldið
harðlega fyrir að eiga samvinnu við
fólk af þeirra sauðahúsi. Samt sem
áður lýsti sækjandinn því yfir að
„sía“ mætti sannleikann út úr þeirra
framburði og William Hare lét ekki
á sér standa að bera efni í síuna.
Hann dæmdur, hún sýknuð
Hann vissi sem var að þegar rétt-
arhöldunum lyki yrði konu hans
sleppt og sjálfur fengi hann að fara
óáreittur úr landi. Fimmtán manna
kviðdómur var innan við klukku-
stund að komast að niðurstöðu í
málinu. William Burke var dæmdur
sekur um morðið á frú Docherty
en Helen McDougal var sýknuð
vegna skorts á sönnunargögnum.
Áður en dómararnir fjórir
greindu frá því hver refsing Burke
yrði dró einn þeirra, Meadowbank
lávarður, málið saman og benti á
hve kaldrifjaður og glæpsamlegur
ásetningur Burke hefði verið. Á
skammri stundu gekk hann úr
skugga um að gamla konan væri
nýkomin til borgarinnar og þekkti
engan.
Síðan ávann hann sér traust
hennar með marklausu hjali um að
veita henni vináttu. í raun og veru
vissi hann strax og hann heyrði
sögu frú Docherty að enn eitt fóm-
arlambið var fundið, enn eitt líkið
sem læknaskólinn vildi kaupa til
að kryfja. Engra spuminga yrði
spurt, enginn mundi sakna gömlu
konunnar, enginn stæði í vegi fyrir
því að Burke gæti snúið sér að því
að skipuleggja næsta morð.
Eitt ógeðfelldasta glæpamálið
Meadowbank lávarður sagðist
telja að allt þetta mál væri eitt-
hvert ógeðfelldasta illvirki sem
annálar glæpamála kynnu frá að
greina. Refsing sú sem William
Burke skyldi þola væri að hengjast
í hæsta gálga. „Búðu sálu þína
undir það að mæta innan skamms
fyrir hásæti almáttugs Drottins og
svara þar til saka fyrir þetta voða-
verk,“ vom síðustu orð dómaranna
til Williams Burke.
Dómsalurinn tæmdist og fréttirn-
ar bárust með örskotshraða til
mannfjöldans sem beið við dómhús-
ið. Innan skamms var sagan á allra
vörum, hvort heldur innan borgar-
innar eða utan. William Hare hafði
snúið á böðulinn. Hann flúði til
Englands og ekkert spurðist til
hans meir. Dr. Knox var aldrei
ákærður en ferill hans var að engu
orðinn og eftir þetta var honum
ekki vært í Edinborg fyrir almenn-
ingsálitinu.
Beinagrindin til sýnis
Það var aðeins William Burke
sem tók afleiðingum voðaverksins.
25 þúsund manns söfnuðust saman
í High Street til að fylgjast með
þegar hann var hengdur. Það var
kaldhæðni örlaganna að Meadow-
bank lávarður hafði mælt svo fyrir
að lík Burke skyldi gefið til krufn-
ingar. Þannig varð hann læknavís-
indunum að lokum að sama gagni
og fórnarlömb hans sjálfs.
Þótt afbrot Burke og Hare hafi
verið alræmd og illa þokkuð meðal
samtíðarmanna óraði fáa fyrir hve
lengi þau lifðu í skoskum munn-
mælum. Skosk böm læra enn vísu
um Burke og Hare og viðskipti
þeirra við dr. Knox. En ekki nóg
með það. Enn þann dag í dag hafa
sumir íbúar Edinborgar Burke fyrir
augunum daglega, svo er Meadow-
bank lávarði fyrir að þakka. Hann
gaf fyrirmæli um að beinagrind ill-
virkjans skyldi geymd í læknaskól-
anum þar sem dr. Knox starfaði
„svo að komandi kynslóðir muni
minnast voðaverka þinna“, eins og
dómarinn komst að orði þegar hann
kynnti Burke þessa ákvörðun.