Morgunblaðið - 07.02.1993, Blaðsíða 10

íg««í yAmmm x wsm<3HJHHOé «í«Aj®(4iia5?*OM
MOÍIGUXBLAÐID SUNNUDAGUR 7. FEBRÚAR 1993

JÓHANN TRYGGVASON hóf tónlistarferíl sinn sem
organisti í sveitakirkjum norður í landi, en hefur nú starfað
sem tónlistarkennari í London í næstum hálfa öld
Egwmþöríína
og riljann til að bera
eftir Einar S. Arnalds
VIÐ Jóhann Tryggvason höfum mælt
okkur mót á Lækjartorgi. Hann langaði
að skoða sig um í bænum. Ég kom held-
ur of snemma svo ég settist á vegg-
hleðslu við torgið og virti fyrir mér
mannlífið. Þetta var rétt eftir hádegi á
föstudegi síðla í desember, í svartasta
skammdeginu, en vegfarendur önnum
kafnir við að búa sig undir hátíð ljóssins
sem í vændum var.
Mér var hugsað til
þess hve margt
hafði breyst frá
því Jóhann fór
utan til náms í
London haustið
1945 þar sem
hann ílentist og hefur búið síðan.
Þá voru íbúar Reykjavíkur ekki nema
liðlega 45 þúsund, Sjómannaskólinn
var þá á austurmörkum meginbyggð-
arinnar og enn hafði höfuðstaðurinn
ýmis einkenni smábæja.
í þann mund sé ég hvar Jóhann
kemur norður Lækjargötuna, gengur
hratt, fremur lágvaxinn, þéttur á
velli en kvikur í hreyfingum og fjör-
legur — eins og ungur maður þrátt
fyrir að vera orðinn hálfáttræður.
Hann kemur strax auga á mig og
kastar á mig kveðju þegar hann
nálgast.
,,Sæll, búinn að bíða lengi?“
Eg kvað nei við því.
„Það er skrítið,“ segir Jóhann og
það vottar fyrir glettnislegu brosi á
svipbrigðaríku andlitinu, „að ganga
svona Lækjargötuna án þess að
mæta sálu sem maður þekkir, áður
fyrr þekkti maður annan hvern
mann.“
Eftir rúmlega 47 ára búsetu í fjar-
lægri stórborg vottar ekki fyrir er-
lendum hreim í málfari hans, tungu-
takið rammíslenskt og norðlenskt að
auki.
Að gönguferðinni um miðbæinn
lokinni ókum við heim til mín, því
ætlunin var að Jóhann segði mér
undan og ofan af lífshlaupi sínu.
Þegar við vorum búnir að koma okk-
ur vel fyrir í stofunni heima hjá mér
hurfum við um stund aftur í tímann
og minningar Jóhanns frá æskudög-
um hrönnuðust upp. Síðan rakti hann
lífsferil sinn í stuttu máli.
„Ég er fæddur að Ytra-Hvarfi í
Svarfaðardal, Eyjafjarðarsýslu, árið
1916. Þar var þá torfbær, ágætur á
þeirra tíma mælikvarða og vel við
haldið. Ekki löngu áður en ég fór
að heiman var núverandi íbúðarhús
reist þar og ég tók þátt í að reisa
það. Ég ólst upp við öll venjuleg
sveitastörf. Við vorum auðvitað fá-
tæk, það voru flestir á þessum tíma,
en við höfðum alltaf nóg að bíta og
brenna. Það var vilji foreldra minna
að ég tæki við búinu með tíð og tíma,
Jóhann ásamt
einu af barna-
börnum sínum,
Klöru Jóhönnu.
en það hefur farið á annan veg.
Já, og ef til vill hafa tildrögin ver-
ið þau að á heimilinu var harmóníum.
Það var einradda og ekki nema fjór-
ar áttundir. Hljóðfæraeign var ann-
ars fremur fátíð í þá daga. Nokkrum
árum seinna keypti faðir minn tals-
vert burðugra orgel.
Ég hef líklega ekki verið nema 5
ára gamall þegar fyrra 'nljóðfærið
kom en ég man mjög greinilega eft-
ir því. Ég fór undir eins að fíkta í
því, og mér er minnisstætt hvað mér
fannst það furðulegt að heyra þessi
hljóð. Þá var ekkert útvarp og ég
hafði aldrei heyrt neina tónlist, nema
ef vera kynni í kirkju. Ég lærði á
hljóðfærið að mestu leyti af sjálfum
mér. Pabbi gat lesið G-lykilinn og
kenndi mér það og kom mér þannig
á sporið við að lesa nótur. Ég fékk
enga haldgóða tilsögn fyrr en ég var
svona fjórtán ára, en þá fór ég til
Jakobs bróður míns, sem þá vann
sem skrifstofumaður á Akureyri, og
hann kenndi mér í einar þrjár vikur.
Hann er tónlistarmaður eins og ég.
Ég fikraði mig áfram við þetta
meira af vilja en mætti, má segja.
Ég man að þegar ég var fermdur
gaf Jakob mér nótur að öllum sónöt-
um Beethovens. Það fannst mér stór-
kostlegur fengur, en ekki var nú
beint þægilejgt að spila þær á
harmoníum. Eg reyndi það nú samt,
en þær fara miklu lengra en hljóm-
Morgunbiaðið/Kristinn
borðið náði, sérstaklega upp á við,
svo ég réð illa við þetta. Auk söng-
laga voru það aðallega kóralar, pre-
lódíur og þess háttar sem ég lék.
Þegar ég fór til Jakobs, eins og ég
nefndi áðan, spilaði ég á píanó, að
öðru leyti spilaði ég eingöngu á orgel-
ið heima á þessum árum.“
Hvenær fórstu svo að spila utan
heimilisins?
„Jakob bróðir minn var um skeið
organisti í dalnum og þegar hann fór
tók Gestur Hjörleifsson við. Svo fór
hann suður á námskeið og þá tók
ég við framkirkjunum, þ.e.a.s. á
Völlum, Tjöm og Urðum; síðar spil-
aði ég líka í Ufsakirkju (á Dalvík) og
í Hrísey. Þá var ég u.þ.b. sextán
ára. Ég hélt þeirri stöðu þar til ég
fór alfarinn úr sveitinni árið 1936,
þá tvítugur.
Ég byijaði strax á því að reyna
að koma á fót kirkjukór. Satt að
segja byijaði ég að reyna að stofna
kór, svona í einhverri mynd, talsvert
áður en ég tók við kirkjunum. Fólk
kom að Hvarfi víða að úr sveitinni
og við æfðum á kvöldin. Þessi kór
sem ég stofnaði í dalnum söng fyrir
mig í kirkjunum eftir því sem kórfé-
lagarnir gátu komið því við. Fólk
barðist í að mæta á æfíngar í alls
konar veðrum, sumir yfír ána, jafn-
vel við háskalegar kringumstæður.
Áhuginn var óbugandi. Eg á margar
yndislegar minningar frá þessum
dögum.
Gestur Hjörleifsson var með karla-
kór á Dalvik og ég tók við honum
um tíma. Þá réðst ég í það fyrirtæki
að halda konsert með báðum kórun-
um á Dalvík, í Ungmennafélagshús-
inu. Efnisskráin var ekki löng, u.þ.b.
klukkutímj. Þetta var nú heldur
djarft fyrirtæki. Þá var ég aðeins
sextán ára gamall. Ég man að ég
átti ekki nein sómasamleg föt. I
fyrstu ætlaði ég ekkert að hirða um
slíkt smáatriði, en Baldvin Jóhanns-
son kaupfélagsstjóri, frændi minn,
sagði: „Nei, þú getur ekki farið upp
á senu í þessu, ég lána þér bara föt.“
Svo ég var í sparifötum af kaupfé-
lagsstjóranum þegar ég stjórnaði og
þau pössuðu svona rétt sæmilega."
Og hvernig tókst þessi opinbera
frumraun þín með taktstokkinn?
„Tónleikarnir vöktu mikla eftir-
tekt, því slík skemmtun var fremur
sjaldgæf í þá daga. Og þeir tókust
held ég bærilega. Við fluttum ein-
göngu íslensk lög. Meðal áheyrenda
voru allmargir nemendur Mennta-
skólans á Akureyri, en á þessum
árum kom hópur þeirra á hveijum
vetri til að læra sund í Sundskálanum
í Svarfaðardal. Hann var tiltölulega
nýbyggður en engin slík aðstaða þá
á Ákureyri. íþróttakennarinn hét
Hermann Stefánsson, kraftalega
vaxinn maður og svipmikill persónu-
leiki. Hann var sjálfur raddmaður
góður, tenór, og söng bæði einsöng
og með karlakómum Geysi. Þegar
tónleikunum lauk kom Hermann upp
á svið og hélt lofræðu yfir áheyrend-
um. Þar hóf hann mig til skýjanna
fyrir þetta djarflega tiltæki. Eg hef
aldrei verið hár í loftinu, en ég skal
segja þér að á þeirri stundu fannst
mér ég vera smæstur á ævinni. Ég
stóð eins og hræddur fugl uppi á
senunni á meðan hann var að hrósa
mér. En eftir á var þetta mikil örvun
fyrir mig eins og þú getur ímyndað
þér.“
Hugðirðu þá á tónlistamám?
„Til þess voru engin fjárráð. Pen-
ingar væru heldur sjaldséðir í upp-
vexti mínum. Ég var um fermingu
þegar kreppan mikla skall á. Af og
til komst maður í byggingarvinnu
og vegavinnu, það voru nánast einu
launin sem maður fékk. Ég hafði