Morgunblaðið - 07.03.1993, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. MARZ 1993
11
öðru lagi að fleiri seljendur myndu
tryggja samkeppni um verð og þjón-
ustu. Verðsamkeppnin myndi koma
fram í lausasölulyfjunum, sem eru
um 10% af lyfjamarkaðnum, og í
afsláttum frá hámarksverði lyfseðils-
lyfjanna. Þeir fullyrtu að hér ríkti
umboðsmannakerfi sem keypti inn
lyf á hæsta verði í Evrópu. Með EES
yrðu breytingar í milliríkjaverslun
sem opnuðu leið fram hjá umboðs-
mönnunum í Danmörku. Þeir sögðu
að eftir því sem fleiri apótek væru
í virkri samkeppni á markaðnum
ykist þrýstingurinn á hagkvæmari
innkaup. Sögðu þeir að sú takmark-
aða samkeppni sem tekist hefði að
koma á í lyfjadreifíngu hér á landi
að undanfömu hefði leitt til verulegs
spamaðar. Einar sagði að hingað til
hefði það ekki verið litið hým auga
ef apótek gæfu afslátt og hugsanlegt
væri að apótekin myndu taka sig
saman um að halda uppi verðinu en
á því yrði þá að taka samkvæmt
samkeppnislögum.
Í áliti nefndar heilbrigðisráðherra
sem undirbjó samningu lyfsölufrum-
varpsins kemur fram að hún telur
ráðlegast að koma fyrst á hlutfalls-
greiðslum fyrir lyf ef stjórnvöld vilji
koma á frelsi í lyfjadreifingu. Fýrst
þegar breyttu endurgreiðslukerfi hafi
verið komið á sé tímabært að rýmka
reglur um lyfsöluleyfi þannig að
frelsi til að stofna apótek aukist.
Meðan verið sé að komast að því
hvort samkeppni muni eiga sér stað
geti verið ráðlegt að hafa hámarks-
verð á lyfjum, þannig að fyrirtæki
hafí tækifæri til að keppa innan þess
ramma sem hámarksverðið veitir.
Verði sú raunin að samkeppni verði
næg til að halda niðri lyfjaverðinu
opnist möguleikar til að létta opin-
berum afskiptum af smásöluverði
lyrfja, hvort sem það væri með því
að afnema hámarksverðið eða með
því að heimila lyfsölum að ákveða
afgreiðslugjald upp á eigin spýtur
fyrir hveija lyfjaávísun.
Því kerfi hefur nú verið komið á
að sjúklingar greiða hlutfall lyfja-
verðsins en á greiðslum þeirra er
bæði lágmark og hámark.
Hentar lyfjamarkaðurinn fyrir
samkeppni?
Apótekarar leggja áherslu á sér-
stöðu lyfjamarkaðarins í málflutningi
sínum. Segja að hann fylgi ekki þeim
lögmálum, sem gilda í hefðbundinni
rekstrarhagfræði um samspil neyt-
enda og markaðar. Eru þeir með
þessu meðal annars að vísa til þess
að læknirinn ákveði hvaða lyf skuli
keypt og ríkið borgi mestan hluta
kostnaðarins en neytandinn hafi
þama lítil áhrif á.
Formaður apótekarafélagsins
sagði að það væri skilyrði fyrir sam-
keppni í smásölu lyfja að sjúklingur-
inn vissi hvað lyfín kostuðu og því
þyrfti að koma því á að sjúklingarn-
ir greiddu ákveðið hlutfall af lyfja-
verðinu áður en opnað yrði fyrir
aukna samkeppni. Þá fullyrti hann
að ekki hefði tekist að sýna fram á
það að samkeppni lækkaði lyfjaverð.
I'járfestingar í nýjum apótekum
myndu fremur auka dreifíngarkostn-
aðinn en minnka hann.
Jón Sæmundur sagði að flárfest-
ingar í fyrirtækjum hefðu ekki endi-
lega áhrif á verð vörunnar, ekki
hækkaði verð á vörum þó alltaf væri
verið að opna nýjar verslanir. Ráðu-
neytismennirnir viðurkenndu að hver
vömmarkaður hefði sín sérstöku lög-
mál, lyfjamarkaðurinn ekki síður en
aðrir. Bentu þeir á að sérstaða hans
fælist einkum í því að salan í lyfseð-
ilsskyldum lyfjum réðist af fjölda
sjúklinga en ekki fjölda apóteka.
Hins vegar giltu markaðslögmálin í
lausasölulyfjunum. Þeir sögðu þó að
þetta gerði markaðinn ekki svo sér-
stakan að að það útilokaði hagnýt-
ingu kosta samkeppninnar á honum.
Þeir sögðust viðurkenna að ekki
væri verið að gefa lyfsöluna fijálsa,
ýmsar takmarkanir yrðu þar á, með-
al annars um verðlagningu og aug-
lýsingu vömnnar. Hins vegar væri
verið að auka fijálsræðið til mikilla
muna.
Þeir sögðu einnig að ýmsir mögu-
leikar væm á því að auka vitund
sjúklingsins um það hvaða lyf ætti
að kaupa. í sumum tegundum lyíja
væru valmöguleikar og þar væri
markaðurinn svipaður öðrum vöm-
markaði. Þá bentu þeir á að sjúkling-
MT
Lyfsölur á Islandi
Siglufjörður
Suðureyri
Músavik
Vopnafjórður
Hólmavik
Biönduós
Sauðár-
krókur
Seýðisfjórður
(í eigu Lyfsólusjóðs)
Egilsstaðir« •
' — _ Neskaup-
y Eskifjörður— ®staður
Akureyri
(Stjörnuapótek
er í eigu KEA)
Hvamms-
tangi
Stykkishólmur-
Ólafsvik
Faskrúðsfjörður
j , ^ Laugarás
★ Selfóss (í eigu KÁ)
•Hella
Kirkjubæjar-
klaustur
•keflavík
Grirtdavik
Höfuðborgarsvæðið
•••••★
• ••••
• ••••
• ••••
Tuttugu lyfsölur apótekara eru á
höfuðborgarsvæðinu og ein að
auki i eigu Háskóla íslands
^Stöðvar-
- fjörður
Vestmannaeyjar
Lyfsalan er í eigu:
• -Apótekara
■ Læknis
▲ Sveitarfélags
★ Annarra
Fjárstreymi vegna lyfja
á smásöluverði 1991
„Gríslía reynslan “
SMÁSALA lyfja er hvergi fijáls í Evrópu, segir í minnispunktum Apó-
tekarafélagsins. „Víðast hvar eru ákvæði um fólksfjölda að baki hverri
lyfjabúð, fjarlægð milli þeirra, sama verð innan sama ríkis o.s.frv."
Ipunktunum er meðal annars tekið dæmi af Grikklandi en þar hafi ríkt
einmitt það kerfl sem lagt er til að tekið verði upp hér á landi:
„í Grikklandi vom til skamms tíma reglur, sem heimiiuðu öllum lyfjafræð-
ingum þar í landi að setja á stofn apótek. Afleiðingamar urðu þær að apó-
tekunum fjölgaði á 25 árum úr 1.400 í 7.500. Þetta olli miklum vandræðum
í lyfsölumálum Grikkja og nú hafa þeir sett lög þar sem eru ákvæði um
lágmarksfjölda íbúa að baki hveiju apóteki, og einnig reglur um fjarlægð
milli þeirra. Vegna þessarar stöðu fékk Grikkland, eitt landa EB, aðlögunar-
frest til ársins 1997, hvað varðar heimildir lyfjafræðinga frá öðmm EB-lönd-
um til að setja upp apótek í Grikklandi."
arnir greiddu verulegan hlut í lyfja-
verðinu.
í umsögn fjárlagaskrifstofu fjár-
málaráðuneytisins um lyfjafrum-
varpið kemur fram það álit að ætla
megi að aukin samkeppni í lyfjasölu
skili sér í lægra lyfjaverði og minni
kostnaði neytenda við að nálgast lyf.
Á móti komi að aukið aðgengi að
lyfjum muni að líkindum auka lyfja-
neyslu. Telur skrifstofan að frum-
varpið muni að líkindum lækka lyíja-
kostnað ríkisins og telur helst að
vænta árangurs í innflutningsverði
og innkaupum sjúkrastofnana.
Ymsir hafa ritað um hugmyndir
um aukið frelsi í lyfjasölu. Meðal
þeirra er Brynjólfur I. Sigurðsson,
prófessor í viðskiptafræði og formað-
ur nefndarinnar sem undirbjó samn-
ingu frumvarpsins. Nemandi hans,
Hrannar Erlingsson, tók smásölu á
lyfum á íslandi fyrir í lokaritgerð
sinni við yiðskipta- og hagfræðideild
Háskóla íslands síðastliðið vor. Hans
niðurstaða var ótvíræð en önnur en
prófessorsins. Aukið frelsi í smásölu
lyfja væri við núverandi aðstæður
afar óæskilegt. Því til rökstuðnings
nefndi hann ýmsa þætti, eins og til
dæmis aukinn kostnað, hættu á auk-
inni lyfjaneyslu og mismunun milli
landsbyggðarfólks og höfuðborg-
arbúa.
Sótt í læknamiðstöðvar
Apótekarar sjá þróunina þannig
fyrir sér, komist breytingarnar til
framkvæmda, að apótekum á höfuð-
borgarsvæðinu fjölgi mjög og þar
verði apótek „á hveiju homi“ en að
þeim fækki á sama tíma á lands-
byggðinni. Nú eru 43 apótek í land-
inu auk þess sem nokkrir læknar
hafa lyfsöluleyfi, þar af er 21 apótek
á höfuðborgarsvæðinu. Allir eru
Shipliu skoóanir iytjairæóinga
SKIPTAR skoðanir eru meðal lyíjafræðinga um
efni lyfjafrumvarpsins. Apótekarafélagið er á
móti því, Stéttarfélag lyfjafræðinga hefur haft
samvinnu við ráðuneytið um samningu þess en
Lyfjafræðingafélag Isíands, sem er blandað félag,
hefur ekki mótað afstöðu til þess. Innan beggja
síðarnefndu félaganna eru skoðanir nokkuð skipt-
ar um ágæti frumvarpsins.
Að sögn Hjörleifs Þórarinssonar, formanns Stéttar-
félags lyfjafræðinga, hafa ekki verið greidd at-
kvæði um frumvarpið í félaginu. Forysta félagsins
gekk hins vegar til samstarfs við heilbrigðisráðherra
um breytingarnar. Hjörleifur sagðiat ekki viija skera
úr um það hvort það fyrirkomulag sem frumvarpið
gerði ráð fyrir væri það besta sem völ væri á enda
hefðu félagsmenn mismunandi skoðanir á því. Hann
sagði þó að tekið væri tillit til megin sjónarmiða félags-
ins í frumvarpinu, það er að lyfjafræðingar geti valið
sér starfsvettvang, hvort heldur er sem atvinnurekend-
ur eða launþegar. Þá væri það gert að skiiyrði fyrir
rekstri lyíjabúðar að lyfjafræðingur væri þar starfandi.
Finnbogi Rútur Hálfdanarson, formaður LjóQafræð-
ingafélags íslands, sagði að félagið hefði ekki tekið
afstöðu til frumvarps heilbrigðisráðherra og vitað
væri um skiptar skoðanir innan þess. Aðspurður um
eigin afstöðu sagðist Finnbogi geta tekið undir ýmis
gagnrýnisatriði, meðal annars um opnun apóteka á
spítölunum á meðan verið væri að leggja LjTjaverslun
ríkisins niður. Þá sagði hann að sér litist illa á frelsi
til að stofna apótek. Sagðist ekki sjá að rekstrarkostn-
aður lækkaði við fjölgun apóteka, hann fremur ykist.
Kostnaður myndi aukast við birgðahald og aðstöðu
en um leið mætti búast við því að menn þyrftu að
spara í launaútgjöldum sem þýddi annaðhvort færri
störf eða lægri laun nema bæði kæmi til. Þá sagði
hann að búast mætti við verri þjónustu.
Erlendar apótekarakeðjur
Nokkrir lyfjafræðingur eru nú atvinnulausir og er
búist við að atvinnuleysi aukist verulega næstu tvö
ár þegar fjöldi nýútskrifaðra lyfjafræðinga kemur á
vinnumarkaðinn. Finnbogi sagðist ekki sjá að atvinnu-
tækifærum Qölgaði við skipulagsbreytinguna eins og
sumir lyfjafræðingar vonuðu. Hann sagðist telja það
falsvonir því störfum myndi fækka í núverandi apótek-
um á móti Og víða mætti búast við að apótekararnir
yrðu einir við störf. Loks sagði hann að opnuð væri
heimild fyrir aðra en lyfjafræðinga til að eiga lyfjabúð-
ir. Finnbogi Rútur sagði að vegna aðildar íslands að
Evrópska efnahagssvæðinu opnuðust möguleikar fyrir
erlendar apótekakeðjur og lyfjafræðinga að stofna hér
apótek. Sagði hann að þegar hefði borist fyrirspum
frá eriendum lyfjafræðingi um vinnu eða möguieika
á stofnun apóteks hér á landi.
Ekki hefur farið fram könnun á hug félagsmanna
f lyfjafræðingafélögunum til lyfjafrumvarpsins.
Kunngur maður segir að nýútskrifaðir lyfjafræðingar
og lyfjafræðingar í þjónustu ríkisins séu margir hlynnt-
ir frumvarpinu en þeir sem ynnu í apótekunum væru
frekar á móti því.
sammála um að apótekunum fjölgi á
höfuðborgarsvæðinu ef frumvarp
heilbrigðisráðherra nær fram að
ganga og að þeim fjölgi ekki á lands-
byggðinni nema á allra stærstu stöð-
unum. Ráðuneytismenn nefnamögu-
leika á tvöföldun á fjölda apóteka á
höfuðborgarsvæðinu en apótekarar
tala um tvö- til þreföldun og að hér
gætu orðið 60 apótek. Þá spá apótek-
ararnir því að apótekum fækki á
landsbyggðinni. Það fer einnig í
taugarnar á þeim að Lyfsölusjóður
verður áfram við lýði og þeir látnir
borga í hann, til þess að fjármagna
keppinautana, eins og einn þeirra
komst að orði.
Búist er við að nýju apótekin verði
í nágrenni við læknamiðstöðvar á
höfuðborgarsvæðinu. Ráðuneytis-
mennimir sögðust telja að þjónustan
færðist nær læknamiðstöðvunum.
Menn settu upp nýja þjónustu þar
sem markaðurinn vildi hafa hana,
rétt eins og í annarri verslun. Þá
búast menn við að stórmarkaðirnir
muni sjá sér hag í að setja upp apó-
tek i tengslum við verslanir sínar.
Apótekararnir eru uggandi um sinn
hag fari þessi þróun af stað. „Okkar
var gert að kaupa apótekin þar sem
þau eru og gerðar hafa verið miklar
kröfur til aðstöðunnar. Við erum
ekki endilega á bestu stöðunum. Ef
samkeppni hefst yrði hún ójöfn vegna
staðsetningar apótekanna og mögu-
leika nýrra aðila til að ráða sjálfir
stærð eininganna," sagði Jón Björns-
son. Nefnt var dæmi um að lyfja-
fræðingur hefði haft húsnæði á leigu
í læknamiðstöð í heilt ár til þess að
geta opnað þar apótek þegar það
verður leyft og fleiri dæmi voru nefnd
um ásókn ungra lyfjafræðinga í hús-
næði hjá_ læknum.
Jón Ásbergsson, framkvæmda-
stjóri Hagkaups, sagði að stjómend-
ur fyrirtækisins hefðu ekki kynnt sér
nýja lyfjafrumvarpið og biðu rólegir
eftir afdrifum þess. „Við höfum þó
fullan hug á að selja lausasölulyf hér
í búðunum, á svipaðan hátt og þekk-
ist í Bandaríkjunum og Bretlandi,
ef það verður leyft. Hvort við munum
reka fullkomið apótek ef það yrði
gert að skilyrði er óákveðið. Ef sett
verða skilyrði um að hafa lyfjafræð-
ing í hverri búð myndi þessi starf-
semi einskorðast við stærri búðim-
ar,“ sagði Jón.
Apótekararnir nefna líka mögu-
leikaná á að stórir lyfjainnflytjendur
og læknar stofni apótek. Einar
Magnússon sagði að ekkert í lögun-
um bannaði félögum lækna að stofna
apótek, fullnægi það skilyrðum lag-
anna, en taldi að siðareglur lækna
takmörkuðu það. Hann sagði að bú-
ast mætti við því að þróunin snerist
við, apótekin fæm til læknanna en
læknarnir hættu að hópast í kringum
apótekin, eins og nú væri áberandi.
Hins vegar sagði Einar að samkvæmt
reglum EES mættu lyíjaheildsalar
ekki reka smásölu. Vekur það upp
spumingar um það hvort breytingar
þurfa að verða á skipulagi eða eign-
araðild stærstu lyfjasamsteypu
landsins. Þar hefur eigandi stórs
apóteks átt stóran hlut í stærstu inn-
flutnings- og framleiðslufyrirtækjum
lyfja, Pharmaco hf. og Delta hf., og
verið stjómarformaður þeirra, að
minnsta kosti til skamms tíma.
Lyfsöluieyfi hafa ekki eingöngu
verið bundin við nafn lyfjafræðinga.
Þannig eiga kaupfélögin á Akureyri
og Seifossi hvort sitt apótekið, Há-
skóli íslands á Reykjavíkurapótek,
sex sveitarfélög reka lyfsölur og
Lyfsölusjóður á apótekið á Seyðis-
firði.
Áukin lyfjaneysla?
Spurningar vakna um það hvort
aukið aðgengi að lyfjum auki lyfja-
neyslu. I nefndarálitinu sem lögin
eru byggð á og umsögn fjárlagaskrif-
stofunnar kemur fram það álit að
ætla verði að auknu frelsi í lyfjasölu
fylgi greiðari aðgangur að lyfjum,
sem að öðru jöfnu leiði til meiri
neyslu og hærri heildarkostnaðar.
„Ef apótek er á hveiju homl verður
aðgengið meira og neysla eykst.
Starfsfólk apótekanna er alið upp
við það að vera aðhaldssamt og
mönnum em alltaf boðnar minnstu
pakkningar þegar seld em lausasölu-
lyf. Hætt er við að þetta geti breyst,"
sagði Jón Björnsson apótekari. Einar
Magnússon sagðist ekki vera viss
SJÁ NÆSTU SÍÐU