Morgunblaðið - 07.03.1993, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. MARZ 1993
—
Fyrir 150 árum var Alþingi íslendinga endurreist í Reykjavík og
merkum áfanga náð í þjóðfrelsisbaráttu íslendinga
Þjóðfundurinn 1851. Málverk eftir Gunnlaug Blöndal. Jón Sigurðsson (standandi til að fyrirmælum. Fyrir miðju við borðið situr fundarstjórinn Páll Melsted amtmaður,
hægri) varð þjóðardýrlingur, J.D. Trampe stiftamtmaður (til vinstri) galt þess að fara sem hlaut ávítur þótt hann hefði bjargað Jóni inn á þjóðfundinn.
eftir Elínu Pólmodóttur/ myndir úr bókinni „Endurreisn Alþingis og Þjóðfundurinn"
Á MORGUN, 8. mars, eru
liðin 150 ár frá því að lög
voru gefin út um að endur-
reisa Alþingi, eftir að það
hafði legið niðri í 43 ár. Var
þá merkum áfanga náð í
þjóðfrelsisbaráttu íslend-
inga. Fyrstu kosningarnar
fóru fram 1844, en þing
kom fyrst saman 1. júlí
1845. Þessara tímamóta er
nú minnst með ýmsu móti.
Þess verður minnst á AI-
þingi, opnuð hefur verið
sýning í Jónshúsi í Kaup-
mannahöfn, helguð Jóni
Sigurðssyni og Ingibjörgu
konu hans, og Sögufélagið
gefur út mikið verk eftir
dr. Aðalgeir Kristjánsson
skjalavörð, er nefnist End-
urreisn Alþingis og Þjóð-
fundurinn. Fyrri hlutinn
fjallar um það sem gerðist
fram til 1848 en síðari hlut-
inn um þjóðfundinn 1851
og afleiðingar hans. Þetta
er 460 blaðsíðna bók, prýdd
litmyndum, gefin út af
Sögufélaginu með styrk frá
Alþingi. Hefur Aðalgeir
verið að vinna að þessu
verki á undanförnum árum.
Kristján VIII Danakonungur var ólíkur fyrir-
rennurum sínum og bar af þeim.
Jón Sigurðsson varð á þjóðfundinum ókrýndur
foringi í sjálfstæðisbaráttunni.
Reylgavík um 1855. Handan Tjamarinnar blasir við Lærði skólinn, þar sem þingið sat og
þjóðfundurinn var haldinn. Vatnslitaður tréskurður eftir Carl Baagoe.
Ha^^inghaldi á Þingvöllum við
Öxará lauk 1798, en hafði
verið þar óslitið frá því að
Alþingi var stofnað 930. Lögréttu-
húsið var í niðumíðslu og næstu tvö
ár kom Lögrétta saman í Hólavallar-
skóla í Reykjavík. En sumarið 1800
hætti það alfarið störfum með tilskip-
un konungs. í stað Alþingis kom
landsyfírréttur, æðsti dómstóll lands-
ins, og sat í Reykjavík.
I samtali við blaðamann Mbl. telur
Aðalgeir að landsyfírrétturinn hafí
verið til bóta fyrir dómskerfi lands-
ins. Engu að síður söknuðu margir
þingsins. Magnús Stephensen hafði
verið helsti hvatamaður þess að
leggja það niður og meðan hann var
helsti valdamaður á íslandi var ekki
mikið um þetta rætt. En eftir júlíbylt-
inguna í Frakklandi verða uppi há-
værar kröfur um að komið verði á
stéttarþingum í Danmörku. Friðrik
6. þijóskaðist við en áleit samt rétt
að verða við þessum kröfum með því
að efna til fjögurra þinga í ríkinu.
Islendingar sóttu þing í Hróarskeldu.
Það kom brátt á daginn að þátttaka
íslands í stéttaþinginu í Hróarskeldu
var bæði kostnaðarsöm og árangur-
slítil. Því gerðist það sumarið 1837
að samin var bænarskrá til konungs
um að stofna til sérstaks þings í land-
inu sjálfu. Frumkvöðlar að henni
voru Páll Melsteð síðar amtmaður,
Þórður Sveinbjömsson dómstjóri og
Bjami Thorarensen amtmaður, sem
var öflugur liðsmaður þeirra. Ekki
vildu stjómvöld stíga það skref að
stofna til þings á íslandi eins og um
var beðið. í stað þess var sú ákvörð-
un tekin að kalla saman fund þar til
kjörinna embættismanna til að vera
til ráðuneytis um íslensk þjóðmál.
Þessir fundir urðu aldrei nema tveir,
1839 og 1841.
Um aðdraganda og gang málsins,
sem leiddi til endurreisnar Alþingis,
segir Aðalgeir m.a.: „Friðrik VI
Danakonungur andaðist 3. desember
1839. Við fráfall hans losnuðu úr
læðingi öfl í þjóðfélaginu, sem væntu