Morgunblaðið - 24.10.1993, Blaðsíða 10

MORGÚNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. OKTÓBER 1993
eftir Pál Þórhallsson
Á FJÖLFÖRNUM áningarstað í höfuðborginni standa kassarn-
ir fimm upp við vegg. Tindrandi skjáir freista og gefa fyrir-
heit um auðfenginn gróða. Um níuleytið birtast spilafélagarn-
ir eftir að hafa skroppið frá í kvöldmat. Þeir taka einbeittir
til starfa, fara fimum höndum um skjáinn, horfa á gæfuhjól-
ið snúast, spá og spekúlera, nú hlýtur sá stóri að koma því
lukkan hefur verið svo fráhverf upp á síðkastið. Öðru hveiju
bregður einn sér frá, spígsporar um gólfið, kaupir sér skaf-
miða úr sjálfsala eða skiptir ávísun hjá afgreiðslustúlkunni.
Félagarnir hafa gætur á aðskotafólki sem kann lítt til verka.
Um leið og kassi er orðinn heitur er hinum ókunnuga stugg-
að burt og liprir fingur renna seðli i rifu, nú kemur sá stóri.
En kassinn lætur ekki segjast, klukkan er orðinn ellefu, félag-
arnir halda heim, það gengur betur á morgun.
fgreiðslustúlkan hefur séð
margt um dagana. „Það er
svakalegt ástand á þessu
fólki,“ segir hún. Tíu til
fimmtán manns stunda kass-
ana reglulega. Aðrir mæta stíft um
skeið en sjást svo ekki í langan tíma
og eru þá e.t.v. að reyna fyrir sér
annars staðar. Sumir eru ellilífeyris-
þegar og hafa nógan tíma en leigubíl-
stjórar taka líka gjaman spil á milli
túra. Eitt á fólkið sameiginlegt, það
hættir ekki fyrr en handbært fé er
uppurið. Það fer aldrei með pening
heim. Einn fastagesturinn fer
kannski með fimmtíu þúsund yfir
helgi.
Spilafíkn hefur ekkert verið rann-
sökuð hér á Iandi en ef marka má
erlendar kannanir á útbreiðslu ættu
um tvö þúsund manns að vera haldn-
ir spilaáráttu hérlendis. Sumir hafa
tapað öllu sínu og leita sér aðstoðar.
Meðferð er torveld m.a. vegna þess
hve áreitin eru víða sem minna á
alla þá kosti sem bjóðast þeim sem
vilja hætta fé sínu í von um vinning.
Einn af kassakörlunum hefur nú
hafið undirskriftasöfnun gegn spila-
kassavæðingu landsins.
Byrjadi meó
•ikallakössunum
Spilakassamir í landinu eru rúm-
lega fjögur hundruð. Þeir eru reknir
af Rauða krossi íslands (RKÍ) í sam-
vinnu við Samtök _ áhugafólks um
áfengisvandann (SÁÁ), Landsbjörg
og Slysavamarfélag Islands. Kass-
amir eru bæði á vínveitingastöðum
og í sjoppum. Kassamir eru finn-
skrar og bandarískrar gerðar og
hermt er að hver þeirra kosti allt að
eina milljón hingað kominn. Vinning-
ar geta hæstir orðið 2.000 kr. í sjopp-
um en 8.000 kr. á vínveitingahúsum.
Vafasamt er hve miklar ályktanir er
hægt að draga af þessum upphæðum
því rennslið í gegnum hverja vél er
mikið og menn geta verið fljótir að
tapa miklu eða vinna mikið. Þess
má geta að vinningshlutfall er
80-90%. RKÍ fékk fyrst leyfi fyrir
spilakössum, svokölluðum tíkalla-
kössum, árið 1972. Síðan þá hefur
hagur samtakanna vænkast mjög en
mesta tekjuaukningin hefur orðið á
allra síðustu árum. Embættismenn í
dómsmálaráðuneytinu, sem fer með
happdrættismál, viðurkenna að menn
hafa teygt sig eins langt og hægt
var til að leyfa Rauða krossinum að
reka kassana þótt lagagrundvöllur
væri óskýr. Það vekur einnig athygli
að samkvæmt leyfisbréfum vegna
spilakassana má eingöngu nota mynt
í þá. Sumir taka hins vegar við seðl-
um, allt uppi í þúsundkalla. Ólafur
W. Stefánsson hjá dómsmálaráðu-
neytinu segir að ekki sé ljóst hvernig

tekið yrði á þessu ef á reyndi en fram
hafi komið er samstarfsaðilar Rauða
krossins bættust í hópinn að kassam-
ir gætu tekið við seðlum. Æ fleiri
hafa rennt hýru auga til spilakass-
anna sem fjáröflunartækis og urðu
RKÍ-menn að semja við ofangreinda
aðila um samvinnu m.a. sökum þrýst-
ings frá dómsmálaráðuneytinu.
Líklega hafa þó fæstir gert sér
grein fyrir hve mikið kas^sarnir gefa
af sér fyrr en síðustu daga eftir að
stríð Happdrættis Háskóla íslands
(HHÍ) og RKÍ varð opinbert. Á síð-
asta ári var ágóði af kössunum 399
milljónir og þar af runnu 299 milljón-
ir til RKÍ. Tæknimaður hjá RKÍ seg-
ir að íslenski markaðurinn ætti að
bera 1.000-1.200 kassa miðað við
það sem gerist erlendis. Fjölgunin á
kössunum hefur verið ör undanfarin
ár enda er þessi fjárfesting mjög fljót
að skila sér. Sjoppu- og veitingahúsa-
eigendur eru líka mjög fúsir til að
setja upp kassa. Þeir fá 15% í sinn
hlut sem getur verið ærin búbót.
Einn viðmælandi Morgunblaðsins
velti því fyrir sér hvort ríkið skatt-
legði þessar greiðslur og hvort það
væri gerlegt vegna þess að hlutur
RKÍ er skattfijáls.
Rauðakrossmenn segja að hlutur
húsnæðiseigenda sé hvergi lægri en
hér á landi og þetta hlutfall myndi
hækka ef kæmi til samkeppni á spila-
kassamarkaðnum og minna fé renna
til góðra málefna. Einkaleyfi RKÍ og
samstarfsaðila til reksturs spilakassa
hérlendis er einmitt gífurleg auðlind.
Kassamir eru orðnir gróðavænleg-
asta happatækið hérlendis og hvar-
vetna í heiminum er því spáð að
Grætt á spila-
ástríóunni i þágu
góós málstaóar
Einkaleyfi á
markaónum er
sannkölluó gull-
náma
Óvíóa heffur ríkió
jaffn litil afskipti
af happdrættis-
markaónum og
hérlendis
framtíðin liggi í þeim a.m.k. fram
að aldamótum. Þetta er aðalfjáröfl-
unarleið RKÍ og vaxtarmöguleikamir
hafa virst miklir í framtíðinni ef ekki
kæmi til samkeppni. Þetta skýrir lík-
lega hve viðbrögð RKÍ-manna vom
snörp er horfur voru á að einokun-
innþ yrði aflétt með því að hleypa
HHÍ inn á markaðinn með Gullnám-
una svokölluðu.
„Umræda um siðferói i
f járöflun mun magnast"
Sá uggur sem var í RKÍ og sam-
starfsmönnum vegna fyrirætlana
HHÍ kemur vel fram í minnispunkt-
um hinna fyrmefndu frá 5. október
sl.: „Það er bjargföst skoðun RKÍ
og samstarfsaðila að sú leið sem HHÍ
vill fara sé mjög varasöm af ýmsum
ástæðum. Óttast er að almennings-
álitið í landinu snúist gegn öllum
rekstraraðilum verði farið af stað
með þeim hamagangi sem fyrirsjáan-
legur er. Spilafíkn og umræða um
siðferði í fjáröflun mun magnast og
hætta er á að opinberar umræður á
Alþingi og víðar muni skaða málstað
félaganna." Viðbrögðin við þeim tíð-
indum að ráðherra ætlaði að veita
HHÍ leyfi fyrir spilakössunum voru
líka harkaleg. Var hann sakaður um
grófa og siðlausa aðför að helstu
tekjuöflun samtakanna. „Fjölgun
spilakassa og rekstur spilavíta með
þessum hætti er óæskileg í íslensku
samfélagi og mun hafa neikvæðar
félagslegar afleiðingar," segir í yfír-
lýsingu 16. október.
Rauðakrossmenn viðurkenna samt
fúslega núna að þeirra eigin gulln-
áma hafi sín skúmaskot. Eitt er það
að ágóðinn kemur að einhveiju leyti
úr vasa tiltölulega fámenns hóps
veiklundaðra spilafíkla. Annað er það
hversu böm og unglingar hafa átt
greiðan aðgang að kössunum. Sam-
kvæmt því sem fram kemur í skýrslu
sem gerð var fyrir dómsmálaráðu-
neytið á síðasta ári er hvarvetna er-
lendis gengið ríkt eftir því að börn
og unglingar noti spilakassana ekki
og eru ströng viðurlög við brotum
þeirra sem bera ábyrgð á kössunum.
I Bandaríkjunum eru spilakassar yf-
irleitt ekki leyfðir nema á stöðum
þar sem einungis fullorðnum er heim-
ill aðgangur að sögn Pauls Dworins
ritstjóra Gaming & Wagering Busi-
ness sem blaðamaður ræddi við sím-
leiðis. Undantekning er þó í Las
Vegas þar sem kassarnir eru víðar.
Alls staðar er þó 18 ára aldurstak-
mark. Þeir sem fara öðru hveiju í
sjoppur hér á landi vita að lítið er
fylgst með því hvort börn undir sext-
án ára spili í kössunum eins og áletr-
un á þeim og leyfisbréf dómsmála-
ráðuneytisins kveður á um. Að sögn
embættismanns í dómsmálaráðu-
neytinu hefur lögregla ekki sinnt
þessu eftirliti eins og kveðið er á um
í leyfísbréfum.
Misbrestur á eftirliti
Starfsmenn RKÍ segja að ef kvart-
að hefur verið yfir eftirlitsskorti t.d.
af hálfu foreldra þá hafi eigendur
staðanna verið áminntir en ekki
munu vera dæmi um að kassar séu
innkallaðir af þessum sökum. „Við
förum fram á það við eigendur stað-
anna að eftirliti sé sinnt. En það er
alltaf einhver misbrestur á að því sé
nægilega framfylgt,“ segir Sigrún
Árnadóttir, framkvæmdastjóri RKÍ.
Þessa dagana er verið að senda eig-
endum staðanna bréf þar sem minnt
er á ofangreindar reglur. Sigrún seg-
ir að RKI sé með hugmyndir um að
þeir aðilar sem hafa tekjur af happ-
drætti, lottói og spilakössum taki
höndum saman til að hjálpa þeim sem
ánetjast spilafíkn. Meðferðarfulltrú-
ar verði þá sendir á námskeið til
útlanda í því skyni.
En af hveiju heldur RKÍ þessari
ijáröflun áfram þrátt fyrir skugga-
hliðarnar? „Þetta er kannski rétt eins
og að það er ekki hætt að selja áfengi
þótt einhveijir verði áfengissjúkling-
ar,“ segir Sigrún. Fylgifiskar spila-
kassanna eru að vissu leyti í and-
stöðu við uppbyggingarstarf RKÍ
innanlands en siðferðisvandinn er
kannski enn augljósari hjá SÁÁ sem
hefur tekjur af spilakössunum sem
m.a. er varið til að meðhöndla spilaf-
íkla! Ef fjáröflunin hefur sannanlega
neikvæð félagsleg áhrif dregur það
auðvitað úr heildargildi starfsins fyr-
ir þjóðfélagið. SÁÁ-menn hafa svar-
að því til að víða standi menn frammi
fyrir siðferðilegum vandamálum.
Þýðir það svar að samtökin gætu
hugsað sér að reka knæpur í fjáröfl-
unarskyni?
En má ekki segja um líknar- og
góðgerðarfélögin að jafngott sé að
féð sem spilafíklamir eyði fari í gott
málefni? Það væri líklega nokkuð til
í því ef eyðslan og félagslegi skaðinn
sem henni fylgir væri föst stærð.