Morgunblaðið - 05.12.1993, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1993
31
Hús dauðans kallaðist sá staður
þar sem yfirheyrslur og réttarhöld
Gestapo-lögreglunnar fóru fram.
Þetta hús, sem er númer 11, er stað-
sett úti í homi í Auschwitz-búðunum
og þar var sannkallað fangelsi fang-
elsisins. í kjallaranum em einangr-
unarklefar og fjöldinn allur af tækj-
um og tólum til pyntinga. Þegar
kvölda tók og kyrrð komst á búðim-
ar, mátti heyra kvalaóp þeirra sem
yfírmönnum staðarins datt í hug að
pína til að játa á sig einhvern glæp.
Ein aðferðin var að láta fjóra menn
standa saman í klefa sem var tæpur
fermetri að flatarmáli. Þar vom
þeir látnir dúsa svo dögum skipti í
niðamyrkri án þess að geta beygt
sig í hnjánum. Ef slík dvöl dugði
ekki til að buga menn, var bmgðið
á það ráð að binda hendur þeirra
saman fyrir aftan' bak og hengja
þá upp. Þeir sem játuðu vora leidd-
ir út í lokaðan garð þar sem þeim
var stillt upp við aftökuvegg og
þeir skotnir. Talið er að um 400.000
manns hafí verið drepnir á þennan
hátt, eða tæplega 300 manns á dag
alian þann tíma sem búðirnar voru
starfræktar.
Skammt frá húsi dauðans er lík-
brennslan sem var í gangi allan
sólarhringinn og hafði ekki undan.
Þegar nýjum föngum voru kynntar
reglur staðarins gekk SS-foringi um
fyrir framan þá og þmmaði yfír
þeim að þeir væm komnir á stað
þar sem eini möguleikinn á að sleppa
væri um reykháf líkbrennslunnar.
Snemma árið 1941 var fjöldi
fanga í Auschwitz orðinn of mikill.
Þar voru um 20.000 manns þegar
mest var, en hundmð þúsunda vom
í lokuðum gyðingahverfum víðs veg-
ar um Evrópu. Yfirmenn nasista
ákváðu því að auka afkastagetu
útrýmingarbúðanna og byggðu
Birkenau og Monowice. Birkenau
er 175 hektarar að stærð og þar
vom að jafnaði um 100.000 manns
í rúmlega þijú hundmð timburhús-
um. Til hagræðingar lögðu Þjóðveij-
ar afleggjara á aðalbrautarteina
landshlutans og inn um hlið Birken-
au-fangabúðanna. Þannig var hægt
að fiytja fjölda fólks hingað án mik-
illar fyrirhafnar.
Þegar gengið er inn eftir teinun-
um er freistandi að reyna að gera
sér í hugarlund hvemig hér var
umhorfs fyrir fimmtíu árum. Við
bregðum okkur inn í huga ungs lest-
arstjóra sem hingað kemur með fólk
illa á sig komið eftir margra daga
ferðalag í lokuðum gripavögnum.
Lestarstjórinn ungi þarf ekki að
vera ákafur fasisti eða kynþáttahat-
ari. Hann gæti hafa tekið að sér
að aka þessari lest í þeirri trú að
hann væri að þjóna föðurlandinu.
Hann gæti verið sannfærður, á
sama hátt og farþegarnir, að hann
væri að flytja þá til fýrirheitna.
landsins, þar sem betur færi um þá.
Vissulega var hann meðvitaður um
þá aðskilnaðarstefnu sem stjórnar-
menn þjóðarinnar aðhylltust og
hann gat jafnvel verið orðinn smit-
aður af þeirri hugmynd að gyðingar
gætu ekki þrifíst innan um annað
fólk. En hann var ekki grimmur að
upplagi. Hann trúði, eins og fjöl-
margir landar hans, að þjóðarflutn-
ingar gyðinga væm álitlegur kostur
fyrir þá sjálfa jafnt sem aðra.
Eflaust hafa því mnnið á hann
tvær grímur þegar hann sá víggirt
hliðið á Birkenau-búðunum fram-
undan. Þýskir varðmenn gengu
meðfram háum girðingunum með
stóra varðhunda sér við hlið og köld
haustrigningin gerði göngulag
þeirra þunglamalegt. Nokkrir þeirra
höfðu vaktaskipti við félaga sína,
sem stóðu uppi í háum timburtum-
um skimandi vökulum augum yfir
búðirnar.
Ungi maðurinn hægði á lestinni
og fann til óhugnaðar þegar hann
leið í gegnum hliðið undir stóra
varðturninum. Fyrir innan vora enn
fleiri hermenn á varðbergi. Beggja
vegna teinanna vom lágreist hús
sem minntu hann helst á hesthúsin
á býlunum heima í Þýskalandi.
Hann fylgdist agndofa með þegar
hópur af homðum mönnum í fanga-
klæðum birtist fyrir hornið á einu
húsinu. Þeir gengu í einfaldri röð
með keðju fasta um ökkla, en her-
menn ráku á eftir þeim með hunda
sér til aðstoðar.
Ryðgaður gaddavírinn umhverfis
Lestarstjórinn hrökk við þegar
Gestapo-foringi í síðum leðurfrakka
tók að veifa honum og hrópa á hann.
Hann hafði ekki tekið eftir því að
lestin hafði staðnæmst og greip nú
óstyrkri hendi í stjómtækin svo hún
kipptist áfram. Við teinana skammt
undan var nokkur fjöldi hermanna
saman kominn. Hann stöðvaði lest-
ina og hermennirnir röðuðu sér við
fyrsta vagninn. í augnablik varð
hljótt svo heyra mátti' barnsgrátur
úr einum vagnanna og kunnuglegan
nið þegar rigningin buldi á þaki stýr-
ishússins. Skammt framundan sá
ungi lestarstjórinn hvar brautartein-
arnir enduðu. Þar voru tvö stór og
reisuleg steinhús sitthvommegin við
teinana. Þau voru svartmáluð og
úr háum reykháfnum liðaðist hvítur
reykur.
Þegar hann leit út um hliðar-
gluggann á hermennina var búið
að stilla farþegunum upp í raðir og
maður í læknaslopp gekk á milli og
hlustaði bak þeirra og glennti upp
augu þeirra og rýndi í þau. Er hann
hafði skoðað alla, var hópnum skipt.
Veikburða fólki, bömum og gamal-
mennum var bent á að fara aftur
upp í vagninn, en hermenn fylgdu
hinum í burtu. Fólk æpti örvænting-
arfullt þegar það sá að verið var
að slíta það frá ástvinum sínum og
reyndi að-bijótast um, en slíkt dugði
skammt, því við ofurefli var að etja.
Eftir að hersveitin hafði gengið
á alla vagnana á þennan hátt, kom
Gestapo-foringinn upp f stýrishúsið.
Lestarstjórinn var náfölur og spurði
varfæmislega hvert aka ætti fólk-
inu. Gestapo-foringinn brosti vina-
lega til hans og sagði honum að þau
Auschwitz-búðirnar ber ekki lengur þann háspennta straum sem forðum ógnaði föngunum.
í Auschwitz fengu
börn engu skárri með-
ferð en fullorðnir. Þau
voru látin vinna hörð-
um höndum, en þoldu
slíka meðferð að von-
um illa og dóu því
mörg hver úr næring-
arskorti eða sjúkdóm-
um.
væra veik og þyrftu því að komast
í bað og hrein föt í baðhúsunum
skammt undan. Við þetta léttist
brúnin á lestarstjóranum og þegar
farþegarnir höfðu stigið úr lestinni
við baðhúsin og Gestapo-foringinn
hafði frætt hann um kosti slíkra
vinnubúða sem hýstu fólk tímabund-
ið þangað til framtíðardvalarstaður
þeirra var fundinn, ók hann lestinni
í burtu, jafn sannfærður og fyrr um
ágæti þeirrar stefnu sem stjómend-
ur föðurlandsins fylgdu.
Það sem lestarstjórinn ungi vissi
ekki, var að húsin tvö við endann á
brautarteinunum í Birkenau vom
ekki baðhús og að reykurinn stafaði
ekki af því að verið var að hita
baðvatn. Húsin tvö vora líkbrennsl-
ur. Þau vora hönnuð af verkfræð-
ingum til' hámarksafkasta. Fólkið
sem leitt var úr lestinni stóð einnig
í þeirri trú að það væri á leiðinni í
bað. Þess vegna tíndi það möglunar-
laust af sér hvetja spjör í búnings-
klefum í kjallaranum. Ogþess vegna
og gasgrímuklæddir hermenn hóf-
ust handa við að flytja líkin upp til
brennslu. Á meðan gasið virkaði,
höfðu þeir tekið saman eigur fómar-
lambanna og sent þær í birgða-
geymslur. Nú var hvert einasta lík
lagt á borð þar sem skartgripir vom
hirtir af þeim og gulltennur dregnar
úr. Að því búnu vom líkin brennd.
Þegar morðin vom sem flest höfðu
líkbrennslurnar ekki undan og því
var bragðið á það ráð að henda lík-
unum á opinn bálköst. Milljónir
manna vom myrtar á þennan hátt
og var ösku þeirra ýmist hellt í
mýrarpytti í nágrenninu eða hún
notuð til uppfyllingar á bökkum
árinnar Vistula sem rennur þar
skammt frá.
Sú tilfinning er ólýsanleg sem
vaknar við heimsókn í útrýmingar-
búðimar í Auschwitz. Þegar staðið
er á bökkum Vistula-árinnar, eða
upp við vegg dauðans í Auschwitz,
spyr maður um eðli mannskepnunn-
ar. Hvemig verður slík grimmd til?
Ef hún er geðveiki, hvernig getur
hún hrifíð allan þennan fjölda af
fólki með sér? Slíkum spumingum
verður eflaust seint svarað, en nú
á dögum þegar kynþáttahatur bloss-
ar upp á nýjan leik um alla Evrópu
er gagnlegt að hafa í huga það sem
stendur ritað á vegg í minjasafninu
í Auschwitz: „Sá sem gefur ekki
gaum að sögunni, er dæmdur til að
lifa hana aftur.“
Höfundur er heimspekinemi.
Heimildir:
Gögn pólska ríkisinitijasafnsins í Auschwitz-
Birkenau.
Gilbert, Martin: Auschwitz and the Allies. Lond-
on 1981.
Hermenn stóðu vakt allan sólar-
hringinn í vaktskýlum og fylgd-
ust með hverri hreyfingu.
fór fólkið nakið í hundraðatali inn
í stóran sal, þar sem sturtuhausar
héngu neðan úr loftinu, og beið þar
rólegt þangað til lokar opnuðust í
loftinu og gífurlegu magni af eiturg-
asinu silikon-B var dælt inn til
þeirra.
Eftir 15-20 mínútur voru allir í
salnum látnir. Loftop vom opnuð
Sýning sunnudag
kl. 13-17
NÝJ A R
SENDINGAR
Sýningarafsláttur
15% stgr.
FAXAFENIVIÐ SUÐURLANDSBRAUT
686999
■ _ ■■ . -, ■ ■ " .
-N u.tl 'A«l i S,- , . A. ’ !, y-i ! i <V TTj| ,i,'| |E S ITRi
'C. .... -L - — ^ -U ----------------------------------- y .-C- -..w — |
OPIÐIDAG
SUNMJDAG KL. 2-5
Nýjar húsgagnasendingar,
leðursófasett og homsófasett og
hornsófar frá Ítalíu, áklæðasófasett
og stakir sófar frá Ameríku og
Danmörku.
Verið velkomin.
Valhúsgöpn
Ármúla 8, símar 812275 og 685357.