Morgunblaðið - 19.05.1994, Blaðsíða 26

MORGUNBLAÐIÐ
26 FIMMTUDAGUR 19. MAÍ 1994
AÐSENDAR GREINAR
Helga Sigiirðssyni, virtum
vísindamanni, svarað
I MORGUNBLAðlNU 17. maí birt-
ist grein sem bar heitið Skaðaðu
ekki bömin okkar, opið bréf til Guð-
rúnar Helgadóttur bamabókahöf-
undar, alþingismanns og fyrrverandi
forseta sameinaðs Alþingis. Hefði
þetta dæmalausa bréf ekki verið frá
virtum vísindamanni, hefði ég litið á
það sem lið í yfirstandandi kosninga-
baráttu og ekki svaravert. En vegna
efnis bréfsins og stöðu bréfritara get
ég ekki leyft mér slíkt og hlýt því
að virða hann svars.
Það skal sagt strax, að síst af öllu
hef ég lagt mig eftir að skaða ís-
lensk böm í störfum mínum. Og með
ámóta óvísindalegum rökum og dós-
entinn notar máli sínu til stuðnings
leyfi ég mér að fullyrða að ég hafi
heldur verið bömum landsins - og
fleiri landa - til ofurlítils gagns og
gleði en ógagns. Ég harma það því
ef sonur dósentsins, sem að sögn
horfði á nokkurra mínútna samtal í
sjónvarpi með föður sínum hefur
haft af því varanlegan skaða. Það
verður að vera von mín að dósentinn
hafi þá þjálfun í kennslu, að hann
hafi komið vitinu fyrir bamið, svo
að drengurinn „haldi“ ekki lengur
„með Guðrúnu".
Ég hef alltaf talið að eðli allrar
kennslu og vísinda sé leit að þekk-
ingu, leit að sannleikanum. En flest
í grein dósentsins er því miður ósatt,
og því hlýt ég að gera við það athuga-
semd. Hann ber mér á brýn að vera
TALSMAÐUR reykinga á sama hátt
og einhver „Marlborokúreki" sem
auglýsti tóbak, en hann tekur fram
að sá hafi látist um aldur fram af
völdum tóbaksreykinga. Um kúrek-
ann veit ég ekkert annað en að hann
virðist hafa orðið betri auglýsing
gegn reykingum en fyrir þær, úr því
að hann var svo huggulegur að deyja
„af völdum reykinga", en hitt veit
ég að ég hef sjálf aldrei talað fyrir
eða auglýst tóbak. Ég
hef t.d. gætt þess vand-
lega að vera ALDREI
með sígarettu í nám-
unda við myndavél til
þess að „auglýsa" ekki
tóbak, enda ekkert
hreykin af þessum ósið
mínum. Og af því að
dósentinn minnist á þá
Jón Odd og Jón Bjarna
muna menn ef til vill
eftir baráttu mömmu
þeirra fyrir því að hætta
að reykja. Tóbak ber
reyndar sjaldan fyrir í
bókum mínum og er þá
síður en svo aðlaðandi
fyrirbæri. Og til þess
að ljúka þessum mjög svo persónu-
lega hluta svars míns get ég upplýst
dósentinn um að ég hef lagt að böm-
unum mínum fjórum að byrja aldrei
að reykja með ágætum árangri. Mér
dettur hins vegar ekki í hug að vera
svo óvísindaleg í hugsun að hreykja
mér af því, að fæðingarþyngd þeirra
var í óþægilegra lagi mikil, þau fengu
aldrei eymabólgu og hefur reyndar
varla orðið misdægurt í lífinu og
greind þeirra verður að teljast í betra
lagi, þrátt fyrir þennan leiða sið
móður þeirra. Fyrir það þakkar mað-
ur bara guði sínum.
Okkur dósentinn greinir ekkert á
um, að reykingar séu leiður siður,
heldur greinii; okkur á um aðferðir
til að hafa áhrif á að úr reykingum
dragi. Og þar hef ég talið óskynsam-
lega að farið, bæði af hálfu stjórn-
valda og læknastéttarinnar. í stað
yfirvegaðrar upplýsingastarfsemi
hefur verið vaðið að reykingafólki
með hroka hinna réttlátu, því verið
úthýst eins og stórglajpamönnum
með stuðningi svo ótrúlega heimsku-
legra laga, að lengi má leita eftir
öðmm eins samsetningi, og það tób-
aksvamafrumvarp sem
lagt var fram á ný-
afstöðnu þingi er enn
vitlausara en hin fyrri.
Vel má vera að við þing-
menn séum fávist fólk,
eins og dósentinn gefur
í skyn, en svo mikið vit-
um við, að lög sem ekki
er sátt um hafa litla
þýðingu. Til allrar laga-
setningar þarf þvi að
vanda með hag ALLRA
landsmanna í huga,
ekki síst þegar um er
að ræða viðkvæm mál
sem varða líf og velferð
manna.
Það kann að hafa
verið gáleysi í umræddu samtali að
tala um að reykingafólk geti verið
skemmtilegt. Ég tel þó að lífsgleði
og hamingja sé mikilvægur þáttur í
heilsu manna, og kúgun er engum
til góðs. Allar tilraunir til að hafa
jákvæð áhrif á fólk verða að gerast
með natni og umhyggju, ekki með
tillitsleysi og bægslagangi. Þetta
ættu læknar að vita öðrum betur.
Og það er kúgun að skipa fólki sem
um árabil hefur reykt, áreiðanlega
án þess að gera sér grein fyrir því
í upphafi að það gæti verið skað-
legt, að hætta reykingum hér og nú
og vísa því út af vinnustöðum og
undir húsgafla eigi það erfitt með
hætta. Það ER nefnilega erfitt að
hætta að reykja, skrambi erfitt. Telji
þessir postular „reyklausra vinnu-
staða“ að það sé æskilegt heilsu
góðra starfsmanna um árabil að vera
nú skyndilega flokkaðir sem óæski-
legri hluti starfsmanna er það að
mínu mati rangt. Þar greinir okkur
dósentinn á. Það er fáránlegt að
gera góðum starfsmanni ólíft á
vinnustað vegna þess að reykir. Ég
get hins vegar stutt það heils hugar
Þær miskunnarlausu
aðgerðir sem víða hefur
verið gripið til gegn
reykingum eru ekki
hollar né réttlátar, segir
Guðrún Helgadóttir,
offorsið og þvermóðsk-
an snýst uppí andhverfu
sína.
að enginn sé neyddur til að sitja í
reyk gegn vilja sínum, og því hlýtur
að mega finna reykingamönnum stað
þar sem þeir ekki angra aðra með
reyk.
Þær miskunnarlausu aðgerðir sem
víða hafur verið gripið til gegn reyk-
ingum eru ekki hollar né réttar vilji
menn að dregið sé úr tóbaksnotkun.
Menn bregðast gjaman við slíku of-
forsi með þvermóðsku og áróðurinn
snýst upp í andhverfu sína. Jafnsjálf-
sagt og það er að taka tillit til ann-
arra þegar reykingar eru annars
vegar, er það ofbeldi að skipa öðm
fólki að hætta að reykja. Það verða
menn að gera að eigin vilja. Hvort
ég reyki sjálf eða ekki kemur þeim
skoðunum mínum ekkert við, þær
væm hinar sömu þó að ég væri alsak-
laus af því. Og hámark ofbeldisins
er sú meðferð á sjúklingum á
Landsspítalanum, sem ég varð sjálf
vitni að og ég minntist á í umræddu
samtali, þar sem hinn sterki svo
sannarlega beitti hinn allra veikasta
valdi sínu. Þar var deyjandi sjúklingi
meinað að kveikja sér i sígarettu á
Guðrún Helgadóttir
Mun Halldór taka á verð-
tryggingarvandanum?
EINN MESTI vandi, sem steðjar
að íslensku þjóðfélagi og nýjum for-
manni Framsóknarflokksins, Hall-
dóri Ásgrímssyni, er gríðarlegt og
sívaxandi misræmi á lífsafkomu
þeirra sem náðu að fjárfesta áður
en gripið var til verðtryggingar fjár-
skuldbindinga árið 1979 og hinna,
sem ekki tókst það.
Enginn vafi er á, að grípa varð
til örþrifaráða til þess að kveða niður
verðbólguna. Hún hafði valdið gríð-
arlegri eignatilfærslu, offjárfestingu
og trúlega hefur fátt, þar með talin
Bretavinnan á stríðsámnum, lamað
viðskiptasiðferði óg fjármálatilfinn-
ingu þjóðarinnar eins mikið. Þegar
upp var staðið og eldar „verðbólgub-
álsins" slökktir, blasti eyðileggingin
við, — gríðarleg erlend lán, skuldum
vafið bankakerfi, ónýtt lífeyrissjóð-
skerfi og tómir sparifjárreikningar
eldra fólksins sem tæmdir höfðu ver-
ið í harðviðarinnréttingar. Hin hliðin
á þróuninni blasti einnig við og gerir
enn, gríðarleg uppbygging, bæði á
sviðum atvinnulífs og byggingariðn-
aðar og hvers konar framkvæmda
annarra, svo sem hin stórkostlega
uppbygging orkumannvirkja.
Vandamálið við þessa miklu þróun
og umskipti í þjóðfélaginu er, að
þeir sem nutu þessa ástands, höfðu
rífandi vinnu, byggðu yfir sig og búa
nú í skuldlausu eða skuldlitlu hús-
næði, sendu reikninginn vegna verð-
bólguáranna áfram.
Ábyrgð framsóknarmanna
Halldór Ásgrímsson veit, að
framsóknarmenn eins og fulltrúar
allra annarra stjórnmálaflokka
sem þá voru á Alþingi,
bám mikla ábyrgð þeg-
ar loksins var sótt fram
gegn verðbólgunni og
Olafslögin svonefndu
voru samþykkt. í þessu
máli, eins og öllum öðr-
um stórmálum þjóðar-
innar á undanförnum
áratugum, hefur Fram-
sóknarflokkurinn haft
mikil áhrif í samsteypu-
stjómum til hægri og
vinstri. Það var einnig
í stjómartíð Fram-
sóknarflokksins, að vísi-
tölubinding launa var
afnumin og hin mikla
skekkja milli lána og launa varð
að staðreynd. Það var einnig í
stjórnartíð Framsóknarflokksins,
að vextir og verðbætur náðu stjarn-
fræðilegum hæðum, að tími vaxta-
okursins rann upp. Og það var í
stjómartíð Framsóknarflokksins,
að afföll af nýjum húsnæðislánum
í húsbréfaformi gátu orðið allt að
27%.
Það var því í stjórnartíð Fram-
sóknarllokksins, að gripið var til
þess ráðs, að leggja gríðarlegar
vaxtabyrðar á þá sem eftir komu
til þess að rétta við galtóma líf-
eyrissjóði, bankakerfi, sem rambaði
á barmi gjaldþrots og hvers kyns
skattar vom hækkaðir, samfara
því, að dregið var úr skattafrá-
drætti af öllu tagi til þess að freista
þess að sýna betri stöðu ríkis-
sjóðs.
Það var líka í stjórnartíð Fram-
sóknarflokksins, að
tími gjaldþrotanna
rann upp. Fyrmm
endurskoðandi Sam-
bands íslenskra sam-
vinnufélaga hlýtur að
hugsa sitt.
Heimatilbúin
kreppa
Það var í stjórnart-
íð Framsóknarflokks-
ins, sem hinir ríku
urðu ríkari og hinir
fátækari en fátækari
og em nú flestir við
gjaldþrotamörk. Frá
lýðveldisstofnun sem
við höldum nú hátíðlega í fimmtug-
asta sinn, hefur aldrei verið eins
sýnilegt, að í landinu búa tvær þjóð-
ir, — þeir sem ekki þurftu að standa
í fjárfestingum eftir verðtryggingu
og hinir, sem síðan hafa borið byrð-
amar og er ætlað að bera þær
drápsklyfjar til dauðadags.
Aldrei hefur verið eins ljóst,
hversu kreppa og efnahagsvandi
getur verið afmarkað og heimatil-
búið fyrirbæri. Með því að taka
allt ráðstöfunarfé og framkvæmda-
fé af yngri og millialdurs-kynslóð-
um þjóðarinnar með því að gera
þeim að greiða okurvexti og verð-
bætur, hefur verið komið í veg fyr-
ir, að unga fólkið með bömin, —
Iunginn úr þjóðinni, — byggi, fram-
kvæmi, 'leggi vegi, eyði peningum,
haldi veltunni gangandi. Afleiðing-
in er samdráttur, niðurskurður,
hagræðing og atvinnuleysi. Afleið-
Það var í stjómartíð
Framsóknarflokksins,
segir Helgi Pétursson,
að gripið var til þess
ráðs, að leggja gríðar-
legar vaxtabyrðar á þá
sem eftir komu.
ingin er líka vonleysi, þunglyndi,
landflótti, hjónaskilnaðir, vanlíðan
bamanna, drykkjuskapur og sjálfs-
morð.
Sinnuleysi sparifjáreigenda
Þessi samdráttur felur einnig í
sér enn eitt sérkennilegt fyrirbæri
í stöðunni. Rúmlega tveir þriðju af
öllum bankainnstæðum lands-
manna eru í eigu fólks 50 ára og
eldra. íslenskir nútímasparifjáreig-
endur, þeir, sem ekki þurftu að
taka lán eftir verðtryggingu, fjár-
festa ekki í íslensku atvinnulífi. Það
er óhugnanleg staðreynd að upp-
spretta vaxtatekna er nær ein-
göngu vextir af íbúðarhúsnæði fjöl-
skyldna, sem hafa ekkert nema
síminnkandi launatekjur til þess að
standa í skilum.
Hann er mikið notaður frasinn
um „vaxandi skuldir heimilanna".
Þær eru sagðar hafa vaxið svo og
svo mikið á undanfömum mánuð-
um og árum og eru nú taldar vera
um 260 milljarðar króna. Nú er það
Helgi Pétursson
síðustu stundum lífs síns, þó að hann
lægi einn á stofu. Það var ljótt og
niðurlægjandi og þjónaði engum til-
gangi. Slíkur valdhroki á ekki heima
í starfi heilbrigðisstéttanna að mínu
viti.
Ég ætla mér ekki þá dul að ræða
um skaðsemi reykingja, því að til
þess hef ég ekki menntun né þekk-
ingu. Dósentinn ætti ekki að gera
það heldur nema hann nenni að birta
trúverðugri niðurstöður rannsókna
en hann gerir í umræddri grein. Setn-
ingar á borð við: „Þá er ekki talinn
með annar ómældur skaði eins og
eymabólgur hjá bömum, sem eiga
foreldri eða foreldra sem reykja," og
„enda má færa fyrir því rök að for-
eldri eða foreldrar sem reykja taki
þá áhættu að stytta líf barna sinna“
eru furðulegar þegar dósent í læknis-
fræði við Háskóla íslands setur þær
á prent. Ég leyfi mér að efast um
að þær eigi sér stoð í viðurkenndum
rannsóknum vísindamanna. Það er
vissulega ástæða til að halda að reyk-
ingar séu áhættuþáttur í heilsu
manna. En ennþá er mikið verk
óunnið í rannsóknum á heilsuspill-
andi áhrifavöldum í lífi nútíma-
mannsins. Þar mætti rannsaka eitur-
áhrif mengunar í umhverfinu, rot-
vamarefni í fæðu, uppvakstarskilyrði
bama, slysahættu og margt fleira,
og vilji læknastéttin vinna að al-
mennri heilbrigði og farsæld allra
landsins barna, mættu þeir beina
sjónum sínum í ríkara mæli að fá-
tækt og misrétti, kúgun og ofbeldi
og ótal öðmm áhættuþáttum í lífi
manna eins og misvitrir stjórnmála-
menn reyna þó að fást við.
Þau verk eru sjaldnast þökkuð og
stjómmálamönnum fremur legið á
hálsi fyrir að eyða tíma sínum í
óvandaðan málflutning, ekki síst í
því skyni að ófrægja þá sem aðrar
skoðanir hafa en þeir. Én það er sem
betur fer óvenjulegt að viðurkenndur
vísindamaður stundi slíka iðju og
víst er að það er hvorki Háskóla ís-
lands til sæmdar né baráttunni gegn
reykingum til góðs. Nær væri að
hinn leitandi vísindamaður leiddi
okkur fávísa um lífsins vegu í þeirri
auðmýkt efans, sem leitinni að sann-
leikanum verður að fylgja.
Höfundur er alþingismnður.
ljóst, að íslenskir launamenn hafa
ekki á síðustu misserum lagst í
nein fjárfestingarfyllerí, svo mikið
er víst. Síversnandi staða heimil-
anna er enn ein afleiðing af verð-
tryggingunni og misræminu milli
lária og launa og tilgreindir millj-
arðar aðeins uppreiknaður skulda-
hali þeirra, sem ætlað er að greiða
allan herkostnað af styijöldinni
gegn verðbólgunni.
Við bíðum eftir tillögum
En þýðir þá nokkuð að ræða
þetta mál við Framsóknarflokkinn
og Halldór Ásgrímsson?
Nýr formaður Framsóknar-
flokksins, Halldór Ásgrímsson, er
einn færasti skattasérfræðingur
þjóðarinnar. Hann veit, að fjármun-
ir þjóðarinnar brunnu ekki upp á
„verðbólgubálinu“, eins og menn
virðast svo oft halda. Hann veit,
að verðbólgutíminn var tími gríðar-
legrar eignatilfærslu og hann veit
einnig, að vaxtaokurstímabilið, sem
fylgdi í kjölfar verðtryggingarinnar
var enn eitt tímabil eignatilfærslu
til þeirra, sem allt höfðu fyrir.
Halldór Ásgreímsson hlýtur einnig
að vera hugsi yfir þeirri staðreynd,
að íslenskir lífeyrissjóðir og ein-
staklingar fjárfesta í auknum mæli
erlendis í stað þess að kaupa hluta-
fé í íslenskum fyrirtækjum.
Halldór Ásgrímsson veit líka, að
leiðin að því að leiðrétta hlut þeirra,
sem bera þurfa kostnaðinn af bar-
áttunni gegn verðbólgunni, er í
gegnum skattakerfið. Hann veit,
að á næstu mánuðum verður hann
að leggja fram tillögur í þessu efni
og fylgja þeim eftir til samþykktar
og leiðrétta þannig hið mikla mis-
rétti sem viðgengist hefur og hald-
ið yngri kynslóðum þjóðarinnar í
kverkataki.
Höfundur gegnir
trúnaðarstörfum fyrir
Framsóknarflokkinn.