Morgunblaðið - 09.08.1994, Blaðsíða 20

20 ÞRIÐJUDAGUR 9. ÁGÚST 1994
SJONMENNTAVETTVANGUR
MORGUNBLAÐIÐ
LISTA- OG ÞJÓÐHÁTÍÐ
anHnRMBBMi
íi®iÍfðS|8liÉ*
EIN af vatnslitamyndum Karólínu Lárusdóttur á sýningu hennar í CCA listhúsinu, Cambridge.
„Konur kaupa vefnað“ 1994, 22,2 x 33,6 cm.
LISTHÁTÍÐ 1994 telst lokið og
hvað mikils háttar sýningar snertir
sem settar voru upp í tilefni hennar
eru einungis tvær í gangi, en sem
jafnframt eru í tengslum við lýð-
veldishátíðina. Það eru „í Deigl-
unni“ á Listasafni íslands og „Leið-
in til lýðveldis", sem Þjóðminja- og
Þjóðskjalasafnið standa að og er í
rýminu sem Morgunblaðið hafði
áður til afnota í húsinu við Aðal-
stræti 6.
Ekki er ætlunin hér að krylja til
mergjar allt sem sett var upp á lista-
hátíð, auk þess sem væntanlega er
eftir að rækta ofannefndar sýningar
mun betur á síðum blaðsins. En
athygii vekur, að á þessari hátíð
voru engin erlend stórstirni í mynd-
listarheiminurn virkjuð til að„auka
blóðstreymið“ eins og menn nefna
það gjarnan, heldur var lögð áhersla
á það sem við höfum sjálf fram að
færa og var þó ekki annað að sjá
en að ris framkvæmdarinnar væri
jafn mikið og áður. Útlendum hefur
þetta verið kærkomið tækifæri til
að kynnast íslenzkri list, sögu og
þjóðháttum, og hafa þeir notfært
sér það óspart sé aðeins tekið mið
af aðstreymi þeirra á Listasafn Is-
lands.
Ég gleymi ekki ágætri sýningu
á verkum Dieters Roths í Nýlista-
safninu, en hér var að nokkrum
hluta um verk að ræða sem gerð
voru á íslandi meðan hann var
kvæntur hérlendri konu. Og tákn-
rænt var að það sem sætti mestum
tíðindum á sýningunni voru sýning-
arvélar á jarðhæð, sem vörpuðu
myndum af húsum í Reykjavík á
veggina. Þó myndirnar væru mjög
sannverðugar og skilvirkar kom
margur auga á nýjar hliðar á næsta
umhverfi sínu og þessi myndbönd
eiga vafalítið eftir að hafa ómæld
áhrif á íslenska húsagerðarlist í
framtíðinni, ef að líkum lætur.
Ýmsar sýningar báru þess vott
að undirbúningi hafi verið áfátt og
þannig var um sýningu á verkum
Jóns Engilberts í Norræna húsinu,
sem var full mikill samtíningur úr
ýmsum áttum, auk þess sem sum
verkanna áttu síður heima á slíkri
sýningu. Þá var framkvæmdin
„Samtímalist" að Kjarvalsstöðum
um margt vanhugsuð og hlaut
hvorki sterkan hljómgrunn meðal
almennings né starfandi myndlist-
armanna, jafnvel ekki margra hinna
framsæknustu og eru hinir yngstu
ekki undanskildir. Markaðssetning
hennar var þó saga út af fyrir sig,
og sýningarskráin, sem í raun var
heimild um sjálfa sýninguna og
framkvæmdina í heild,- virðist ekki
hafa verið tilbúin fyrr en nokkuð
var liðið á sýningartímann, og var
eins konar heimildarskýrsla. Auk
þess var sjálf sýningin mynduð í
bak og fyrir af ljósmyndurum og
sjónvarpsfólki, þannig að tryggt
yrði að hún gleymdist ekki. Skráin
er afar vönduð og sem slik menn-
ingarsetrinu til mikils sóma.
Eins og sýningin bar keim af
Dokumenta í Kassel 1992, minnti
sýningarskráin ekki svo lítið á
vinnubrögðin við þá framkvæmd.
Sýningarstjórinn réði öllu, en lista-
mennimir voru sem strengjabrúður
í leikhúsi markaðssetningarinnar.
Þannig höfum við fengið umdeild-
ustu vinnubrögð sýningarstjóra á
sfðari árum inn á gafl hjá okkur
eins og margt annað af lakara tag-
inu hin síðari ár. Framkvæmdir sem
snéru að yngri kynslóðum vo'ru at-
hyglisverðar svo og ýmsar minni
sýningar, en það sem einna helst
situr í heilabúinu er sýning Sveins
Björnssonar í Hafnarborg, sem þó
var auðvitað ekki í beinum tengsl-
um við Listahátíð í Reykjavík, en á
sama tíma. Hún kom mér sem og
mörgum öðrum myndlistarmönnum
á óvart fyrir ferskleika og mikla
sköpunargleði, einkum er mér stóra
málverkið í rauðu og rauðfjólublá
tónunum minnisstætt, sem ég held
að hafi verið nr. 16 á skrá. Hér var
framúrskarandi vel farið með
hættulega liti og óhætt er að telja
málverkið eitt af öndvegisverkunum
á listferli Sveins.
Draga má þá ályktun af fram-
kvæmd listhátíðar, að leggja beri
frekari áherslu á markverða og vel
undirbúna innlenda listviðburði, því
það styrkir okkur sem þjóð og eyk-
ur til muna þekkingu forvitinna
útlendinga á inniviðum og burðar-
stoðum íslenzkrar listmenningar.
Hvað Lýðveldishátíðina snertir
var sérstaklega ánægjulegt að fá
tækifæri til skoða Alþingsihúsið,
þótt fátt sé þar um fína drætti hvað
sjónlistir viðvíkur. Sjálft húsið er
afburða fallegt og kom mér mest á
óvart hve lítið það er miðað við
mikið ris á ytri byrði. Eins og í
stjórnsetrum almennt er myndlistin
ekki upp á marga fiska og mest
ber á portrettmyndum af þing-
mönnum, sem eru ákaflega misvel
gerð, og þar vöktu myndir eftir
Gunnlaug Blöndal frá fjórða ára-
tugnum mesta athygli mína fyrir
það hve vel og frísklega þær eru
málaðar. Þá undraði mig að rekast
á tvær náttúrustemmur eftir norska
málarann Anders Askevold (1837-
1900), en myndheimur hans telst
angi af Dússeldorf-skólanum, þótt
hann hafí einnig numið í París.
Ámælisverð árátta
íslendingar eru vafalítið manna
fljótastir að tileinka sér erlenda siði,
en samt er þeim öllum öðrum
ósýnna að halda fram listamönnum
sínum, sem í mörgum tilvikum eru
eins konar aukaatriði á hinum að-
skiljanlegustu framkvæmdum.
Mæta hér í hæsta lagi afgangi er
á opinberan vettvang er komið,
þrátt fyrir að það sé mjög rótgróin
og ströng hefð fyrir því erlendis að
geta þeirra sérstakiega og jafnvel
heiðra þá um leið fyrir vel unnið
verk. Þannig sjáum við í fjölmiðlum
alls konar kalla og kellingar afhjúpa
myndastyttur af merkisfólki og er
vel tíundað hveijir það séu, en í
flestum tilvikum gleymist að geta
þess sem mótaði verkið! Þá leita
forráðamenn góðgerðarsamtaka til
einstakra listamanna um hin ýmsu
verkefni, sem svo leggja kannski
mánaða vinnu í framkvæmd þeirra
og taka lítið og stundum ekkert
fyrir. En svo þegar verkinu er lokið
og það kynnt á opinberum vett-
vangi eru kannski allir nefndir sem
stóðu að baki framkvæmdunum,
nema sá sem lagði til sinn listræna
heiður!
Þetta telst mikil lágkúra og van-
þroski, svo ekki sé meira sagt, þó
ekki sé einnig vikið að því að vinna
listamanna er iðulega minna metin
en flestra annarra stétta, þveröfugt
við það sem gerist erlendis. þannig
er ieitað til nafnkenndra listamanna
og þeim boðið helmingi, og á stund-
um margfalt minna en t.d. auglýs-
ingastofa setur upp fyrir sama verk.
Viðkomandi eru sem sagt að spara
með því að leita til listamanna, en
ytra yrðu þeir í flestum tilvikum-
að greiða listamanninum mun
meira.
Tel ég afar erfitt fyrir menn að
nefna dæmi um svipaða ósvinnu
meðal menningam'kja í heiminum,
og nær tökum við út þroska hér?
Annað og og af öðrum toga er
leiðindamál, sem tengist því að á
síðari árum hefur reynst erfiðara
að reiða sig á orð safnstjóra varð-
andi myndakaup á sýningum. Þann-
ig rataði eindæma undarlegt mál
fyrir Héraðsdóm Reykjavíkur, sem
er með slíkum ólíkindum að menn
átta sig ekki ennþá fullkomlega á
forsendum þess.
Fram að þessu hafa ákvarðanir
safnstjóra talist fullgildar hvað
myndakaup á sýningum snertir, og
ádráttur frá þeirra hálfu ætti í raun
að vera ígildi svardaga hjá öðrum.
Annað mál er þegar mynd er ein-
ungis tekin frá tímabundið, en þá
er hins vegar æskilegt að hraða
ákvörðunartöku svo að myndin sé
ekki frátekin út sýningartímabilið.
Sá leikur, að halda eftir myndverki
allt sýningartímabilið og kaupa svo
ekki, er ljótur hvaðan sem hann
kemur.
í nefndu tilviki var um að ræða
málverk eftir Vilhjálm Bergsson,
sem forstöðumaður Kjarvalsstaða,
Gunnar Kvaran, keypti til Lista-
safns Reykjavíkur á sýningu í Nor-
ræna húsinu.
Menningarmálanefnd rifti hins
vegar einhverra hluta vegna kaup-
unum löngu seinna. Var atburða-
rásin svo klaufaleg að ég veit engin
dæmi um hliðstæðu og sú málsvörn
að ekki hafi verið gerður neinn
kaupsamningur svo misvísandi að
engu tali tekur. Einfaldlega man
enginn málari eftir slíkum skrifleg-
um kaupsamningum við forstöðu-
menn listasafna fram að þessu, og
væntanlega verður áfram óþarfi að
hafa löggildingarfulltrúa á staðnum
til öryggis er slíkir nálgast.
Ekki er sökum að spyija að Hér-
aðsdómur dæmdi listamanninum í
vil.
Vettvangsskrif
Iðulega hef ég minnst á það í
pistlum mínum, að starfandi lista-
menn ættu að láta meira til sín
heyra og blanda sér hiklaust í
umræður dagsins, eins og svo
margur gerir ytra. Hér virðast
menn, og því miður ekki að ástæðu-
lausu, haldnir umtalsverðri hræðslu
við að það kunni að skaða þá, að
setja einarðlega fram fram skoðan-
ir sínar og er það dökkur blettur á
rökræðu á listir hérlendis.
Málarinn Einar Hákonarson er
þó einn þeirra sem er ódeigur við
að segja meiningu sína ef því er
að skipta, þó sjálfur teljist hann
er svo er komið, vera táknrænt
dæmi þess hve viðsjárvert það telst.
Einar kemur víða við í pistli sem
birtist í blaðinu laugardaginn 30
júlí, og er ég honum í aðalatriðum
sammála. Hann telst einn þeirra
listamanna sem aðhyllast einstakl-
ingshyggjuna og óar við framgangi
hóphyggjunnar og miðstýringarafl-
anna á síðustu árum, sem ískyggi-
lega hefur vaxið ásmegin í listpóli-
tík eftir hrun kommúnismans.
Eins og fleiri listamenn er hann
næmur fyrir því hve yfirbyggingin
á þessu þjóðfélagi er mikil og göll-
uð og að rangar pólitískar forsend-
ur hafa leitt þjóðina út í ógöngur.
Margur hefur bent á að mennta-
stefnan hefur verið kolröng um
langt skeið og í engu er eins ábóta-
vant og að fræða þjóðina um gildi
og arðsemi listmenningar.
Afleiðingarnar eru m.a. fáfræði
og ótrú á listiðnaði og hönnun, en
ábyrgir mega vita að t.d. tízkuhús
Parísarborgar velta sum hver
margföldum þjóðartekjum íslend-
inga, sem lengstum miðuðu hönnun
sína við skyndigróða og hvað ullar-
vörur snertir, jafnvel við smekk
boldangskvenna er sópuðu stræti
austur í Rússíá og annað jafn vitur-
legt.
Meginástæðan fyrir þessu van-
mati er takmarkað upplýsinga-
streymi um sjónmenntir í mennta-
kerfinu og skortur á hlutlægri miðl-
un fjölmiðla. það eru t.d. í fæstum
tilvikum menntaðir myndlistar-
menn eða fræðingar á bak við al-
mennt upplýsingastreymi um
myndlistir í fjölmiðlum, svo að dútl-
arar sitja ósjaldan við sama borð
og grónir listamenn, sem hvergi á
sér stað í byggðu bóli.
Vísað skal einnig til þess varð-
andi uppbyggingu listaskóla að þar
eru menn jafn glámskyggnir á gildi
grunnmenntunar og stjórnmála-
mennirnir við að kanna jarðveginn
og treysta burðarstoðirnar áður en
hafist er handa við yfirbygginguna.
Sjálfstæði Myndlista- og handíða-
skólans hefur verið skert til muna
hin síðari ár en vægi listabrauta
framhaldskóla aukið. Varaði ég við
þessu fyrir margt löngu bæði innan
skólans og í skrifum mínum, Einn-
ig var grunnnámið minnkað úr
tveimur árum niður í eitt, á sama
tíma og við sem höfðum reynsluna
vildum gefa nemendum tækifæri
til að bæta við sig þriðja árinu.
Ósk um þriðja árið kom frá meiri-
hluta nemendanna sjálfra er þau
gömlu sannindi blöstu við að eftir
því sem þeir kynntust lífæðum
myndflatarins betur, þeim ljósara
varð þeim mikilvægi undirstöðunn-
ar og að listnám er ferðalag en
ekki áfangastaður. En nú komast
nemendur sem sagt aldrei í þá að-
stöðu, en halda í einfeldni sinni að
góð einkunn í lok hverrar annar
sé það sem gildir og útskrift loka-
markið! Þannig er það auðvitað
alveg rétt hjá Einari Hákonarsyni,
að áþreifanlegum sannindum hefur
verið ýtt til hliðar, til hags fyrir
fundarhöld, ósýnilegar fram-
kvæmdir og fræðiþrugl.
Listheimspeki
Einn af áköfustu fylgismönnum
„nýrra viðhorfa" og raddbanda-
frelsis innan listaskóla telst Gunnar
Árnason listheimspekingur, sem
frægur varð að endemum er hann
geystist fram_ á ritvöllinn og taldi
að Listasafn íslands ætti að þjóna
þröngum listpólitískum tízkusveifl-
um að utan og forstöðumenn þess
ættu að vera í hlutverki strengja-
brúða erlendra listmógúla.
Sjálfsprottin og eðlisborin inn-
lend hugsun átti að vera ómerk og
safnið rekið á allt öðrum forsendum
en þjóðlistasöfn úti í heimi, en hon-
um virtist gjörsamlega ókunnugt
um skyldur þeirra, en frekar var
að hann kærði sig ekki um að vita
þær.
Slíkir tala einmitt um freisi tján-
ingarinnar, um leið og þeir valta
yfír öll gildi sem þeim eru ekki
þóknanleg og spotta þá og grafa
undan þeim sem þau aðhyllast, telja
þá jafnvel líkþráa.
Satt að segja hafa slíkir haft
endaskipti á hugtökunum íhalds-
semi og tjáningarfrelsi í listum, og
þannig telja þeir alla list úrkynjaða
sem ekki fellur að þeirra níðþröngu
skoðunum. Og hvað það snertir að
hampa einu á kostnað annars veit
ég enga sem föt Jónasar frá Hriflu
eru jafn vel sniðin að.
Eins og flís við rass.
Karólína Lárusdóttir
Á dögunum átti ég sem oftar
leið í listhúsið Fold við Austur-
stræti og þá sýndi forstöðumaður
þess, Elínbjört Jónsdóttir, mér þijú
ensk listtímarit þar sem m.a. er
ijallað um list Karólínu Lárusdótt-
ur. Var hér um að ræða sumarút-
gáfur ritanna „Art Review“ og
„Modern Painters“, svo og kvenna-
rits sem ég þekki Íítið til og nefn-
ist „Second Shift“. Eru greinarnar
ritaðar í tilefni sýningar listakon-
unnar í CCA Listhúsinu, Cam-
bridge, sem lauk um síðustu helgi
(30. júlí).
Má vera ljóst af þessum ritum,
að vegur Karólínu hefur aldrei ver-
ið meiri á Englandi, því greinarnar
eru mjög vinsamlegar og henni lýst
sem málara sem segir sögur og
myndir hennar taldar hafa sterk
íslenzk einkenni. Rýnirinn, Joseph
Williams (Modern Painters), telur
hana vera undir áhrifum frá Ás-
grími og Kjarval, sem kemur manni
þó spanskt fyrir sjónir, en hins
vegar má það vera rétt sem fram
kemur annars staðar að hún sé
einfari í list sinni.
Taldi ég eðlilegt að vekja at-