Morgunblaðið - 15.02.1995, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 15. FEBRÚAR 1995
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Leikrit
umástir
og afbrýði
Það stóð yfir æfing á Heimi svörtu fiðrild-
anna þegar Guðrún Guðlaugsdóttir brá
sér yfir götuna, úr húsi Morgunblaðsins
yfir í Borgarleikhúsið, til þess að forvitnast
um þetta nýja finnska leikrit og leikstjóra
þess, Eiju Elinu Bergholm, sem einnig
kemur frá Finnlandi.
Eija Elina Bergholm
„MAÐUR má ekki vera of strangur
við lífíð, það rennur frá manni í smá
skömmtum, dagur og dagur í senn,“
segir Sigurður Karlsson leikari
þreytulegri röddu. Hann stendur á
upplýstu leiksviðinu, í baksýn er
klettótt landslag, lítið sólhýsi en
fremst til hægri er framhlið á brúnu
húsi. Leikstjórinn, Eija Elina, situr
með hönd undir kinn við borð neðst
í áhorfendasalnum og horfir á leik-
arana fara með atriði úr leikritinu.
Öðru hvoru grípur hún inn í og
gerir athugasemdir. Leiðbeiningar
sínar gefur hún á ensku. Verkið er
enn í mótun og allir taka lifandi
þátt í sköpunarstarfinu undir athug-
ulli leiðsögn Eiju. Ég kem þarna inn
í miðja æfingu á lokaatriði leikrits-
ins. Þegar því atriði er lokið tekur
við atriði með nokkrum ungum
mönnum. Þeir raða sér á sviðið,
tónlist heyrist, gamalt Presley-lag,
þeir rokka með Presley-stælum að
bandarískri fyrirmynd. Eija fer upp
á sviðið og klifrar upp í stiga til að
sýna hvernig henni fínnst þeir eigi
að haga sér. Þegar hún kemur niður
á sviðið aftur tvistar hún nokkur
spor, vill heldur slík spor, hefur
greinilega ákveðnar skoðanir á því
sem gera skal. Sigrún Edda Bjöms-
dóttir kemur inn á sviðið í svörtum
sokkabuxum, köflóttum skokk með
sígarettu í munnvikinu og tekur
nokkur dansspor í æfíngaskyni, með
kæruleysislegu látbragi, annars
hugar. „Tilbúin," segir sýningar-
stjórinn og tangótónlist heyrist. Sig-
rún dansar af innlifun, ein - og
æfíngu lýkur.
„Þetta er leikrit um ástir, fram-
hjáhald, afbrýði, morð, drykkjuskap
og fleira, það er byggt á bók eftir
Leena Lander, sem verið er að þýða
á íslensku og kemur senn út hér.
Verkið fjallar um ungan fjármála-
mann sem rekur byggingafyrirtæki.
Foreldrar hans voru ekki fær um
að ala hann upp vegna fíkniefna-
vanda. Hann hugsar til æsku-
áranna. Þetta er spennuleikrit og
hann kemst að æ meiru um fortíð
föður síns, sem var efnavísindamað-
ur. Aðgerðir hans ollu undarlegum
atburðum t.d. vegna mengunar.
Þetta er leikrit um leyndarmál liðins
tíma. Meginstef leikritsins er: Þurf-
um við að gjalda fyrir syndir feðr-
anna?“ - í óeiginlegri merkingu
auðvitað,“ segir Eija Elina þegar
við tökum tal saman upp í fundar-
herbergi á þriðju hæð Borgarleik-
hússins. Hún er með kaffibolla fyrir
framan sig, kvik kona í hreyfingum
og lífleg í andliti. „Ég vinn við sjón-
varpið í Rampere en ég bý í Hels-
inki, svo á ég annað heimili í Ruo-
vesi, það er frægur staður, gömul
listamannanýlenda frá því um alda-
mót og fyrstu áratugum þessarar
aldar, nær allir sem þar bjuggu þá
voru málarar,“ segir hún þegar ég
sgyr hana um starf og heimilisfang.
„Ég vil helst vera í Ruovesi, þar er
yndislega þögult, ég vinn það til að
aka 80 kílómetra leið til vinnu frek-
ar en búa nálægt vinnustaðnum eins
og ég gerði áður. Það gerir mér
ekkert til að aka á milli, leiðin er
falleg," segir hún létt í máli. „í
nágrenni Ruovesi er mikið af villtum
dýrum, úlfar drápu þar t.d. 20 lömb
í haust."
Eija Elina hlaut menntun í leik-
listarskóla og háskóla og var um
tíma aðstoðarleikstjóri í sænsku
leikhúsi í Helsingi. „Síðan fór ég
að vinna við sjónvarp sem leiklistar-
stjóri. Ég vinn mikið fyrir ríkið líka,
ég hef því mikið að gera. Ég stjórn-
aði m.a. nýlega verki sem nefnist
Söngur Sólveigar. Ég hef stjórnað
mörgum uppfærslum, t.d. á þekktu
fínnsku verki eftir Marie Jotuni, hún
er mjög fræg og hefur unnið til
margra verðlauna fyrir þetta verk
sitt. Einnig stjórnaði ég uppfærslu
á Mahogany eftir Kurt Weill og
Bertolt Brecht í Kanada á síðasta
ári svo dæmi séu nefnd,“ segir Eija
Elina.
„Mér líkar vel á íslandi,“ bætir
hún við. „Margt hér kemur kunnug-
lega fyrir sjónir, t.d. fólkið og lífs-
máti þess, eitthvað í þessu fólki er
svipað og ég finn í mínu heima-
fólki. Mér finnst íslendingar vera
einlægir, traustvekjandi og mjög
hjálpsamir, kannski eru þessi ein-
kenni svona sterk af því þið eruð
svo fá. Allir verða að hjálpast að.“
Eija Elina segist vera gift kona
í Finnlandi. „Til allrar hamingju er
ég það, og á tvo syni,“ bætir hún
við. Maður Eiju starfar líka á leik-
listarsviðinu við sjónvarp. Spuming-
unni um hvað við taki þegar hún
lýkur störfum á íslandi svarar hún
á þessa leið: „Ég ætla næst að vinna
við uppsetningu á óperunni Miðlin-
um eftir Menotti fyrir sjónvarpið.
„Þú hefðir átt að sjá meira af leikrit-
inu, ekki bara bút úr æfingu," seg-
ir hún svo. „Þótt þetta sé alvarlegt
leikrit er það markað mikilli gaman-
semi, í því er margt ungt fólk, það
setur svip lífsgleði á sýninguna.
Lífshungur þess er mikið. Bókin sem
þetta verk er byggt á var mikið les-
in í Finnlandi og höfundurinn fékk
bókmenntaverðlaun fyrir hana á síð-
asta ári. Þú ættir að lesa bókina
þegar hún kemur út og auðvitað sjá
leikritið fullæft," endurtekur hún.
Að lokum segir hún mér að umrætt
leikrit hafí fyrst verið sett upp í
Turku í Finnlandi og standi til að
sýna það á fleiri stöðum í Finn-
landi. „Uppfærsla þess hér 4. mars
nk. verður önnur í röðinni. Ég vona
að það verði eins vinsælt hér og það
var f Finnlandi,“ segir hún að síð-
ustu.
Játningar fyrrverandi
ritstjóra og sendiherra
ANDERS Huldén,
fyrrverandi sendi-
herra Finnlands á
íslandi, hefur skrif-
að endurminningar
frá ritstjóraárum
sínum í Jakobstad
(En smástadsred-
aktörs bekánnelser,
útg. Söderströms,
Helsingfors). Að-
eins 29 ára að aldri
varð hann ritstjóri
Jakobstads Tidn-
ing. Það var árið
1954 og þrátt fyrir
mótbyr á stundum
gegndi hann starf-
inu til ársins 1962.
Þá var hann kallaður til blaðafull-
trúastarfs við finnska sendiráðið í
Stokkhólmi. í utanríkisþjónustunni
starfaði hann í 27 ár og lauk ferli
sínum sem sendiherra á íslandi.
Hér á landi var Anders Huldén
vinsæll, ekki síst meðal listamanna
og rithöfunda. í samskiptum við
þá var hann í senn gestgjafi og
félagi. Huldén hefur skrifað tölu-
vert um sagnfræðileg efni. Hann
skrifar ljósan og læsi-
legan stíl, er rökvís og
forðast hvers kyns til-
finningasemi.
Blaðamennska
Játningar smábæjar-
ritstjórans hafa ýmsu
gagnlegu að miðla þeim
sem fást við blaða-
mennsku og staðfesta
að vandamálin eru alls
staðar lík eða hin sömu.
Huldén bjó yfír reynslu
blaðamanns í Ábo og
Stokkhólmi áður en
hann tók til starfa í
Jakobstad og hafði
einnig verið lausamaður
í blaðamennsku með Mið-Evrópu
sem sérgrein.
Minningamar spegla þróun
mála í Finnlandi, meðal annars
viðhorfin til Kekkonens forseta
sem í fyrstu voru efablandin hjá
Huldén en síðar gekk hann til liðs
við forsetann sem launaði honum,
að því talið er, með embættinu í
Stokkhómi.
Sviptingar
Anders Huldén kryddar frá-
sögnina með persónulegum minn-
um og myndum án þess að setja
sjálfan sig í öndvegi. Stjórnmála-
lega mun hann hafa staðið nærri
fijálslyndri jafnaðarstefnu og
hristi duglega upp í íhaldsmönnum
í Jakobstad. Með því að blanda sér
í trúmáladeilur fékk hann heiftar-
leg viðbrögð sem endaði með því
að hann sagði skilið við kirkjuna.
Sviptingar samfélags og blaða-
heims eru meginviðfangsefni hans.
Sérstaka ánægju hafði ég af
lestri langs kafla sem hann kallar
Leo Ágren og aðrir rithöfundar frá
Austurbotni.
Bræðurnir Ágren
Leo Ágren var bróðir skáldsins
Gösta Ágren. Hann vakti athygli
fyrir skáldsögur sínar, fluttist til
Stokkhólms þar sem hann hugðist
halda áfram ritstörfum, en minna
varð úr en hann ætlaði. Þeir Huld-
én og Ágren voru samstarfsmenn
á Jakobstads Tidning þar sem sá
síðarnefndi vann lengst sem se-
tjari, en skrifaði líka greinar í blað-
ið.
Örlagasaga Leos Ágren er
næmlega rakin af Anders Huldén.
Hún greinir frá miklum hæfileika-
manni og vonbrigðum hans, en
skipar honum líka í eðlilegt sam-
hengi finnskra bókmennta. Bróðir-
inn Gösta er nú meðal viðurkennd-
ustu skálda Finnlands og er talinn
hafa náð einna lengst með flokki
þriggja ljóðabóka sem sækja yrkis-
efni til bernsku og uppruna. Fyrsti
hlutinn hlaut Finlandia-verðlaunin.
Ljóð eftir Gösta Ágren eru til í
íslenskri þýðingu Lárusar Más
Björnssonar.
Margir rithöfundar hafa komið
frá Austurbotni. Meðal hinna
kunnustu er Lars Huldén, „síðasta
þjóðskáld Finna“, náfrændi And-
ers. í Austurbotni hafa menn þörf
fyrir að skrifa eins og dæmin hafa
sannað. Þar hafa mörg skáld látið
að sér kveða og þar var norræna
bókmenntatímaritið Horisont
stofnað, en frá tildrögum þess og
mörgu öðru forvitnilegu segir And-
ers Huldén.
Jóhann Hjálmarsson
Anders
Huldén
Sögur
úr Los
Angeles
KVIKMYNPIR
Háskólabíó
Klippt og skorið „Short
Cuts“ ★ ★ ★ Vi
Leikstjóri: Robert Altman. Aðalhlut-
verk: Tim Robbins, Lily Tomlin, Tom
Waits, Madeleine Stowe, Peter Gal-
lagher, Frances McDormand, Robert
Downey, Huey Lewis, Andie
MacDowell. Spelling Pictures. 1994.
NÝJASTA mynd Roberts Alt-
mans, sem hér er sýnd, er meira
en þriggja klukkutíma kvik-
myndaveisla þar sem hópur stór-
leikara fer á kostum í mörgum
og ólíkum sögum af almúgafólki
í Los Angeles. Myndin byggist á
verkum Raymond Carvers og Alt-
man stýrir af slíkum myndarskap
og innsæi í hinn fjölbreytilega
heim myndarinnar að fáu er til
jafnað. Klippt og skorið undir-
strikar tröllatök hans á kvikmynd-
inni og hvílíkur afburðamaður
hann er sem leikstjóri.
Myndin er byggð upp á svip-
myndum af lífinu í Los Angeles
samtímans, sem raðast saman í
ómótstæðilega heild fulla af átök-
um í samskiptum kynjanna, kyn-
lífi, tilfinningaleysi og tilfinninga-
semi, óbærilegum missi og taum-
lausri gleði, hatri og ást og hvað
eina annað sem fylgir manninum
í sínu daglega argaþrasi. Stundum
er hún fyndin, stundum sorgleg
en alltaf skemmtileg. Smábútarmr
raðast smátt og smátt saman þar
til myndin að lokum er orðin að
risastóru og mikilfenglegu mál-
verki sem opnast áhorfandanum
í allri sinni dýrð.
Leikarahópurinn er ekki síður
kræsilegur en í myndinni sem
Altman gerði á undan þessari og
hét Leikmaðurinn. Aðalviðfangs-
efnið er hjónalífið og leikararnir
virðast sannarlega á heimavelli.
Tim Robbins og Madeleine Stowe
leika hjón í ónýtu hjónabandi því
að hann heldur framhjá og hún
nýtur þess að heyra hann pijóna
saman enn eina fáránlega lygina.
Lily Tomlin og Tom Waits eru
önnur hjón þar sem allt er líka í
molum því Waits er meiri fylli-
bytta en ástmaður og þolir ekki
hvernig karlarnir á matsölustaðn-
um, þar sem konan hans vinnur,
mæna á dömuna hans. Jennifer
Jason Leigh og Chris Penn lifa
við annars konar vandamál; hún
stundar símavændi heima hjá sér
en hann fær hana aldrei til að
tala við sig eins og hún talar í
símann. Bruce Davidson og Andie
MacDowell leika hjón sem þurfa
að fást við sjokkið sem fylgir því
að sonur þeirra lendir á gjörgæslu-
deild. Fleiri hjón koma við sögu
og aðrar persónur og allar spretta
þær ljóslifandi fram á sjónarsvið-
ið, brakandi ekta og raunsæjar
eins og sögurnar af þeim. Per-
sónusköpunin er ein af styrkustu
stoðum myndarinnar og Altman
fær frábæran leik úr öllum leik-
hópnum.
Það tekur tímann sinn að segja
allar þessar sögur. Altman klippir
þær saman svo þær virðast eiga
sér stað samtímis og þetta reynist
þriggja tíma mynd sem er síst of
löng. Klippt og skorið ljómar af
meistaralegri kvikmyndagerð frá
einum af sönnum meisturum kvik-
myndanna.
Arnaldur Indriðason