Morgunblaðið - 26.03.1995, Side 14

14 B SUNNUDAGUR 26. MARZ1995
MORGUNBLAÐIÐ
Elst sjö systkina
SAGT er að menn eflist við hveija
raun, en aðrir halda því fram
að fólk sé mismunandi í stakk
búið að taka við mótlæti. Hvað
sem rétt er í því stendur Lára Hafl-
iðadóttir keik eftir að hafa reynt
ýmislegt þau 64 ár sem hún hefur
lifað. „Ég hef ætíð verið haldin með-
fæddri lífsgleði," segir hún til útskýr-
ingar þegar Morgunblaðið heimsótti
hana á heimili hennar í Hátúni. „Ég
var alin upp við það að gera alltaf
mitt besta og var látin finna að ég
skipti máli. Það hefur fylgt mér
gegnum árin og stappað í mig stál-
inu.“
Lára fékk lömunarveiki 25 ára
gömul, þá með þijú ung börn og þar
af eitt nýfætt. Systir hennar, 22 ára,
fékk einnig lömunarveikina og lést
af völdum hennar.
í kjölfar veikindanna gekk Lára í
gegnum skilnað og hafði ekki tök á
að ala upp tvö af bömum sínum.
Hún náði sér af lömunarveikinni eins
vel og hægt var að búast við, fékk
vinnu í félagsmálaráðuneytinu fyrir
tilstilli Hannibals Valdimarssonar og
tókst að byggja sér íbúð. Eftir rúm-
lega þriggja áratuga starf í ráðuneyt-
inu var hún hrakin þaðan að eigin
sögn í ráðherratíð Jóhönnu Signrðar-
dóttur.
„Æsku- og unglingsár mín voru
eins og samfelldur sólardagur," segir
Lára, sem kemur blaðamanni fyrir
sjónir sem hæglát og rólynd kona
með stórt skap undir niðri. „Ég ólst
upp í Ögri við ísafjarðardjúp, elst sjö
systkina. I Ögri og í næsta umhverfi
má segja að miðstöð hreppsins hafi
verið. Þar er kirkja, samkomuhús og
þegar ég var bam var þar bama-
skóli. I hreppnum bjuggu á annað
hundrað manns, en í Ógri býr nú
einungis bróðir minn yfir háveturinn
ásamt eiginkonu sinni en á sumrin
fjölgar fólki nokkuð."
Kennari barnanna á yngri ámm
var Sæmundur Bjamason og segist
Lára sannfærð um að betri kennari
hafi ekki verið til. Hann sat ekki
einungis yfir þurram skraddum held-
ur kenndi nemendum einnig úti í
náttúranni, meðal annars á áttavita,
og fór með þá í heilsdags fjallaferð
yfir veturinn á hveiju ári. í þá daga
settu 10-14 ára böm ekki fyrir sig
að ganga langar vegalengdir og
höfðu gaman af.
„Einna eftirminnilegast frá þess-
um ferðum er veturinn í kringum
1940 þegar hafís kom inn á Djúp.
Þá gengum við á Skarðsfjall. Það
var mjög heillandi. Það var hörku-
frost, blæjalogn og Ísaíjarðardjúp
blasti við í allri sinni tign. Maður
heyrði í jökunum lengst úti í Djúps-
kjaftinum, eins og sjómenn segja,“
segir Lára og horfir fjarrænum aug-
um út í loftið. „Þegar ísinn varð land-
fastur lékum við okkur á skautum í
kringum jakana og klifruðum upp á
borgimar. Þá var ég svo lítil og óttað-
ist að ísbjörn væri á næsta leiti,“
heldur hún áfram og er aftur komin
til baka í stofuna í Hátúni. „Eftir
fermingu fór ég svo í gagnfræðaskól-
ann á Isafirði og lauk þar námi.“
Veiktist ári eftir faraldur
„Ég gifti mig 20 ára og eignaðist
þrjú yndisleg böm á fimm áram,
þannig að ég átti illa heimangengt
þegar ég veiktist. Við hjónin skildum
í kjölfar veikindanna en ég átti góða
að. Á engan skal hallað, en tengda-
foreldrar mínir reyndust mér best
allra.“
Lömunarveikifaraldur gekk árið
1955 og þegar Lára veiktist ári síðar
taldi læknirinn að um nýmasjúkdóm
væri að ræða því á meðgöngunni
hafði hún verið veik í nýr-
um. „Veikindin byijuðu
með stirðleika í hnakka
og baki, sem ágerðust. Á
skömmum tíma var ég
orðin lömuð.“
- Lamaðist þú algjör-
lega?
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
LÁRA Hafliðadóttir býr nú í Hátúni og segist vera sátt við lífið þrátt fyrir ýmislegt mótlæti. Hún
getur þó ekki sætt sig við hvernig starfslok hennar urðu.
Sátt vid lífið
ekki starfslokin
Lára Hafliðadóttir fékk lömunarveikina 25
ára gömul en lét það ekki buga sig frekar
en önnur áföll í lífinu. í viðtali við Hildi
Fríðriksdóttur rífjar hún upp æví sína og
kemur meðal annars inn á starf sitt í félags-
málaráðuneytinu þar sem hún vann í 34 ár
eða þar til hún var að eigin sögn hrakin
þaðan í ráðherratíð Jóhönnu Sigurðardóttur.
„Hefði ekki
komist á fætur
án hjálpar
sjúkraþjálf-
ara.“
„Ég lamaðist á vinstra fæti, baki
og kviðvöðvum, þannig að ég þurfti
geysilega þjálfun. Ég var flutt á
Heilsuvemdarstöðina í Reykjavík og
lá þar í tíu mánuði, en bömin fóra
í fóstur til föðurömmu sinnar og föð-
urafa sem voru skilin og bæði gift
aftur. Það vora vonbrigði sem aldrei
gleymast að geta ekki alið upp böm-
in mín sjálf. Yngri bömin ólust upp
hjá tengdaforeldrunum en elsta dótt-
ir mín fór til foreldra minna. Þegar
hún var sjö ára var ég var fær um
að taka hana til mín á vetuma með-
an hún gekk í skóla.“
Fékk góðan stuðning
Lára bendir á að í þá daga hafí
einstæðar mæður verið mjög fáar.
Til dæmis var aðeins ein önnur stúlka
í bekknum, sem ólst ekki upp hjá
.......... báðum foreldrum. „Dóttir
mín átti góðar vinkonur
og fékk að vera með þeim
á daginn. Foreldrar þeiira
tóku henni alltaf vel. Ég
hef verið alveg óskaplega
heppin gegnum árin og
kynnst afskaplega góðu
fólki. Það er alveg ómetanlegt," held •
ur hún áfram.
- Þá varstu búin að byggja íbúð
ein og óstudd. Hvernig fórstu að því?
„Ég beið eftir að fá réttindi úr líf-
eyrissjóði og svo fékk ég húsnæðis-
lán. Ég byggði íbúðina til þess að
geta haft dætur mínar hjá mér þeg-
ar þær færa í framhaldsskóla.
Ég flutti inn 35 ára gömul á mál-
aðan steininn. Þetta var erfiður tími
en það bjargaðist því það var eitt-
hvert lán yfír mér. Eg fékk oft auka-
vinnu þegar ég var að komast í þrot
fjárhagslega. Ég lifði algjörlega fynr
vinnuna og að koma upp heimili. Ég
varð alla tíð að reka bíl vegna fót-
anna, en á þessum áram losuðu hús-
byggjendur sig við bílana til að
spara.“
- Hafa eftirköst lömunarveikinn-
ar alltaf háð þér? _____
„Sérstaklega síþreyta.
Að öðra leyti átti ég mjög
góð ár heilsufarslega, en
það er svo auðvelt að fara
yfír markið og verða of
þreyttur. Ég barðist og gat
mætt í vinnu en þurfti oft
að fara að sofa snemma og hvíla
mig vel.“
Fór í þjálfun til Danmerkur
Á þeim áram sem lömunarveiki-
faraldurinn gekk yfír ísland dvöldust
hér nokkrir danskir sjúkraþjálfarar
sem höfðu reynslu bæði frá Dan-
mörku og Grænlandi. Þegar Lára
veiktist voru tveir þeirra ennþá eftir
hér á landi. „Það tókst með mér og
annarri stúlkunni þvílík vinátta og
„Ég hraktist í
burtu vegna
þögullar
áreitni á
vinnustað."
samvinna að ég held ég væri ekki á
fótum í dag án hennar," segir hún
og blik kemur í augun.
Þessi sjúkraþjálfari taldi Lára á
að koma með sér til Danmerkur til
frekari þjálfunar, sem fólst ekki ein-
ungis í líkamlegum æfíngum heldur
var einnig kennd vélritun við stofn-
unina, bókfærsla, föndur og fleira.
Eftir fjögurra mánaða dvöl í Dan-
mörku kom Lára til íslands árið 1957
þá 27 ára. Henni bauðst að leysa
skrifstofustúlku af í barneignarfríi í
félagsmálaráðuneytinu fyrir tilstilli
Hannibals Valdimarssonar, sem
hafði verið skólastjóri gagnfræða-
skólans á ísafirði þegar Lára var þar
við nám.
„Hann hafði fylgst með mér og
hvatti mig til starfans. Kjarkurinn
var ekki mikill í byijun en það var
upphafíð á því að ég öðlaðist venju-
legra manna líf,“ segir Lára og bros-
ir.
ílentist í ráðuneytinu
Vegna stjórnarslita sat Hannibal
ekki lengi í ráðuneytinu eftir að Lára
....■■■■. kom til starfa. En svo fór
að tvær aðrar konur fóru
einnig í barneignafrí þann-
ig að Lára ílentist í ráðu-
neytinu og vann hún alls
fyrir 11 ráðherra. „Allir
ráðherrarnir voru afskap-
lega notalegir og góðir við
fólkið,“ segir hún og þagnar smá-
stund. „Þangað til Jóhanna Sigurðar-
dóttir kom,“ heldur hún svo áfram.
„Hún var ekki þægileg nema við
karlana."
- Hvað áttu við?
„Ég hafði til dæmis verið skipuð
deildarstjóri í ráðuneytinu 1978,
hafði ærinn starfa og vinnutíminn
var oft langur. Áður en Jóhanna kom
í ráðuneytið vann ég með glöðu geði
undir góðri stjóm í góðu andrúms-
lofti og fékk greitt fyrir þá yfirvinnu
sem ég vann.
Á árinu 1986 eða ’87 ákvað ríkis-
valdið að greiða skyldi opinberum
starfsmönnum óunna yfírvinnu
vegna launaskriðs í einkageiranum.
Eftir það var yfirvinna ekki lengur
greidd nema að litlu leyti í samræmi
við vinnuframlag. Nú gilti bara að
vera af réttu kyni og í náðinni hjá
þeim sem úthlutuðu. Ég fékk aldrei
greidda yfírvinnu eftir að þetta kerfí
komst á. Mig granar að þetta fyrir-
komulag, að greiða fólki yfírvinnu
án tillits til hvort hún er unnin eða
ekki, sé orsökin að hinum óþolandi
mikla launamun karla og kvenna sem
nú ríkir."
Jöfnunarsjóðurinn
Lára sá meðal annars um Jöfnun-
arsjóð sveitarfélaga í 16 ár og þegar
hún hætti vora umsvif hans 1,6 millj-
arðar króna á ári. „í ráðherratíð
Alexanders Stefánssonar hafði kom-
ið til starfa í ráðuneytinu maður sem
sóttist í að taka sjóðinn yfír. Honum
tókst ætlunarverk sitt þegar Jóhanna
kom í ráðuneytið eins og allt annað
sem hann vildi fá fram. Jóhanna
sagði upp lögfræðingi (konu) í ráðu-
neytinu, en hún leitaði réttar síns
og fékk starf í öðru ráðuneyti. Við
erum fjórar sem hættum í ráðuneyt-
inu á meðan Jóhanna var þar og ég
held að henni hafi ekki þótt það
miður," segir Lára og ekki er laust
við biturleika í röddinni.
„Um áramótin 1989-90 höfðu öll
störfín verið tekin af mér og mér
sagt að ég mætti velja hvað ég vildi
gera. Það var ekki um neitt að velja
og við það sat, en ég mætti alltaf í
vinnuna.
Ég sagði víða frá þessu, meðal
annars mönnum sem höfðu unnið
með mér, en þeir trúðu því ekki.
Einn sagði við mig að ég skyldi sitja
þetta af mér og bíða næstu ráðherra-
skipta. Ég beið þangað til ég komst
á 95 ára regluna til þess að ég fengi
greiðslur úr lífeyrissjóði og þraukaði
því verkefnalaus fram yfír þann tíma.
Þegar Jóhanna hafði setið í fjögur
ár og í ljós kom að hún mundi sitja
áfram í félagsmálaráðuneytinu gafst
ég upp, gat ekki varist lengur og
baðst lausnar.“
- Hvernig stóð Jöfnunarsjóðurinn
þegar þú hættir með hann? Var
hægt að hanka þig á óreiðu?
„Nei, alls ekki. Ég skildi eftir 26
milljónir í sjóðnum þegar ég hætti
og það var ekki til neitt sem hét að
misfærist. Aldrei," segir hún með
áherslu.
- Hvernig var framkoma annarra
ráðherra og ráðuneytisstjóra við þig
fram til þessa?
„Ég varð aldrei vör við hjá neinum
þeirra að óánægja væri með eitt eða
neitt varðandi mín störf."
- Var þessi stirðleiki einungis á
milli ykkar Jóhönnu?
„Nei, það var í raun enginn stirð-
leiki, því hún virti mig ekki viðlits.
Ég held að flestum konunum hafi
þótt hún erfíð, en ekki körlunum.“
Treysti sér ekki í ráðuneytið
Skömmu eftir að síðara kjörtíma-
bil Jóhönnu hófst veiktist Lára og
fór í ársleyfi á launum þar sem hún
var á Reykjalundi í þjálfun og í
Æfíngastöð lamaðra og fatlaðra.
„Ég vissi að þegar ég kæmi til baka
gæti ég unnið hálfan daginn og að
lífeyrissjóðurinn ætti að standa undir
greiðslum á móti. Læknirinn minn
taldi að ég ætti að geta unnið þann-
ig, en ég treysti mér ekki í ráðuneyt-
ið aftur undir stjórn Jóhönnu," segir
hún og hristir höfuðið.
Eftir að hafa setið hugsi smástund
segir hún: „Sú þögla áreitni sem
höfð var í frammi varð til þess að
ég hraktist í burtu og er það sú erfið-
asta andlega reynsla sem ég hef
gengið í gegnum miðað við öll þau
áföll sem ég hef lent í.“
- Nú eru rúm tvö ár síðan þú
hættir að vinna. Við hvað fæstu á
daginn?
„Ég fer alltaf tvisvar í viku í
Æfingastöð Lamaðra og fatlaðra,
svo les ég mikið. Einnig hlusta ég
mikið á tónlist og útvarp. Ég keyri
einnig bíl og er því fijáls ferða
rninna."
- Finnst þér erfítt að rifja upp
þessi ár?
„Nei, það finnst mér ekki, því ég
hef ekkert að fela. Þrátt fyrir allt
er ég sátt við tilveruna og á mörgum
gott að gjalda."