Morgunblaðið - 21.05.1995, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 21. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MAIMNLIFSSTRAUMAR
Er að verða
of seinn!
HAMINGJAN
góða! Hamingjan
góða! Ég er að
verða of seinn,
sagði kanínan í Lísu
í Undralandi alltaf, tók upp úr
vestisvasanum úr, leit á það og
flýtti sér í burtu. Hún er alltaf á
þönum. Ef reynt er að spyija
hana, tekur hún snöggt viðbragð,
missir hanskana og blævænginn,
og flýtir sér út í dimmuna eins
hratt og hún kemst. Við hana
nást engin samskipti. Það er sem-
sagt ekki alveg nýtt að stöðvast
ekki við neitt, því 130 ár eru síð-
an Lewis Carrol gerði þetta
stólpagrín að asanum í sígildu
bókinni sinni um hana Lísu. Þessi
skondna sögupersóna hefur vakið
aðhlátur fram á okkar dag.
Þó hafa lætin á lífshlaupinu
þá varla komist í hálfkvisti við
það sem blasir við allt í kringum
okkur í dag. Að minnsta kosti
hefur þetta varla verið svona al-
mennur lífsstill. Og aftur er það
viðfangsefni rithöfundar. Enginn
tekur þetta jafn vel fyrir sem
Guðmundur Steinsson. Fyrir 15
árum kynnt-
umst við slíkri
nútímafjöl-
skyldu á svið-
inu í Stundar-
friði, sem sýnt
var við gífur-
legar vinsæld-
ir í Þjóðleik-
húsinu. Og nú
kynnumst við
aftur í nýju
leikriti hans,
Stakkaskipti,
þessum sömu
persónum,
sem lifað hafa
í látlausum
hávaða og asa
í 15 ár. Nú
hefur bara
breytt um-
hverfi skilið
sumar þeirra a.m.k. eftir á ber-
angri. Haft komið að utan. Það
er forvitnilegt að átta sig á því
hvemig fólk hlýtur að vera orðið
sem sífellt býr í glymjanda og
alltaf hleypur, frá öllu. Hver
manneskja stikar um með far-
síma hringjandi og hleypur beint
í græjumar og sjónvarpið til að
kveikja á því um leið og hún
kemur inn. Þama dregur Guð-
mundur upp mynd af ágætum
hjónum, sem án þess að taka
eftir hafa ekki talað samani 15
ár, bara hlaupið saman eða öllu
heldur hvort fram hjá öðru og
glápt á sjónvarpið hlið við hlið.
Em svo allt í einu neydd af ytri
aðstæðum til samræðna og
kunna ekki að tala saman. Við
sjáum soninn, íþróttafríkið Árna,
sem fyrrum gaf sér varla tíma
til að grípa íþróttatöskuna milli
leikja, og er eðlilega enn á hlaup-
um, nú í nýtísku heilsubótar-
hlaupum. Hvemig hefði hann
annars átt að verða? Sama með
systurina. Enginn nær sambandi
fyrir asanum, tækjum og tólum,
tískufötum og tískulífsstíl. For-
vitnilegt að stöðvast við það sem
við blasir á sviðinu. Hvemig fólk
kemur út úr þessum eilífu látum?
Látlaus erill og þindarlaus háv-
aði markaði líf fólksins í Stundar-
friði og auðvitað lifir það áfram
í því sem það var tamið til. í
fyrstu fannst mér þessi dj... háv-
aði, sem skyndilega dynur yfír
milli atriða, óþolandi. Enda ekki
af kynslóð heyrnarskertra. En
auðvitað átti þessi hávaði einmitt
að irritera þegar betur er að gáð
og hann eykur á þetta andrúm
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
sem verið er að
þvinga mann inn í.
Guðmundur fer
sparlega með texta
og notar gjarnan
klisjur. Hvað annað í heimi fírrin-
ingar og sambandsleysis?
Kannski þarf aðeins að hinkra
við og hugsa. Hvernig hefðu
þessar persónur getað orðið öðm-
vísi með þær forsendur sem vom
í Stundarfriði? Hvernig hefðu
þær getað talað öðmvísi, sam-
skiptatengslin svona fátækleg?
Einmitt svona hefur Guðmundur
dregið upp sanna og trúverðuga
mynd af þessu fólki. Verðugt að
velta fyrir sér hvernig fólk verður
á fullorðinsámm eða við breyttar
aðstæður við þessi skilyrði, sem
manni fundust og finnast bara í
lagi. Og hvemig verða afkvæmin,
sem aldrei var talað við eða náðu
raunverulegum tengslum við
neinn? Kannski sjónvarpið?
„Ástand barnanna líkist ástandi
svefngengla,“ var yfirskrift á
frétt frá þingi um „Barnið og
hina sívaxandi tækni“ og byggð-
ist á rannsóknum á áhrifum sjón-
varpsgláps á
börn. Þær
sýna að tíðni
sjónvarps-
bylgna er
hærri en
taugakerfi
bamanna er
byggt fyrir og
veldur sjón-
varpsgláp því
smám saman
skorti á gagn-
rýninni hugs-
un og dregur
úr þroska. Er
haft eftir Sig-
ríði Bjöms-
dóttur sjúkra-
iðjukennara
að alvarleg
þróun sé að
verða sakir
áhrifa tölvuleikja, myndbanda og
sjónvarpsgláps á börn. Vísinda-
menn hafi komist að þeirri niður-
stöðu að vinstra heilahvelið lokist
þar sem það geti ekki unnið úr
tíðninni og myndflæðið renni því
inn um hægra heilahvelið, þann
hluta heilans sem ekki gagnrýnir
og vinnur úr. Barnið hafi vanþró-
að „sigti“ og skrái bara allar
myndimar sem að berast. Bamið
slævist og brenglast og til lang-
frama líkist ástand þess ástandi
svefngengils. Sinnuleysi og deyfð
verða einkenni þessara barna,
sem glápa með hálffrosin augun
vegna spennunnar af hátíðninni.
Hvernig verður svo svona tóm
mannvera fullorðin? Unglingur-
inn í Þáttaskilum Guðmundar
Steinssonar gæti verið eitt dæm-
ið og víti til vamaðar.
Ekki veit ég hvort íslenskir for-
eldrar átta sig á að þeir eru að
hefta þroska bama sinna með
því að láta þau sitja hömlulaust
við sjónvarpsskjáinn. En erlendis
eru sumir foreldrar sér þess
a.m.k. meðvitaðir. Eina íslenska
fjölskyldu veit ég um í Þýska-
landi, sem setur kvóta á sjón-
varpsgláp bamanna. Þau fá
vikukvóta og velja sjálf þegar
vikudagskráin kemur hvað þau
ætla að sjá til að fylla kvótann.
Vanda sig við valið. Önnur fjöl-
skylda í Frakklandi læsti sjón-
varpinu þegar áhorf bamanna
keyrði úr hófi. Hvernig ætli ís-
lenskir foreldrar fari að, sem
ekki vilja ala upp skaddaða ungl-
inga, sem ekki geta myndað
tengsl um ævina?
ur
UMHVERFISMáL/tívad hefi
Öskjuhlíbin ab geymaf
Náttúruperla
við bæjardymar
ÁRIð 1993 kom út bók um Öskjuhlíðina á vegum Borgarskipulags og
Árbæjarsafns eftir Helga M. Sigurðsson og Yngva Þór Loftsson. Þar er
gerð grein fyrir náttúrufari Öskjuhlíðar, landslagi, jarðsögu, gróðurfari,
ræktunarsögu ásamt fugla- og dýralífl. Auk þess em taldar upp almenn-
ar söguminjar og mannvirkjagerð, m.a. þær sem tengjast heimsstyrjaldar-
ámnum síðari. Aftast í bókinni em svo sérkaflar um flóru Öskjuhlíðar,
eins og hún er í dag, og fuglatal í Fossvogi og Öskjuhlíð.
eftir Huldu
Valtýsdóttur
Nú á vordögum þegar menn
flykkjast á vit náttumnnar
til að samsamast þeim undmm sem
vorkomunni fylgja er ekki úr vegi
að minnast á Öskjuhlíðina, sem er
rétt við bæjardyr
Reykvíkinga. Þar
verður varla þver-
fótað fyrir athygl-
isverðum fyrir-
bæmm að skoða
og skynja. Ekki
væri úr vegi að
kynna sér efni
fyrmefndrar bók-
ar sem er góður leiðarvísir, prýdd
fjölda mynda sem auðvelda mönn-
um að átta sig á marg-
breytileika umhverfisins
á bæjarhólnum.
Þar kemur m.a. fram
að jarðsaga Öskjuhlíðar
er einkar fróðleg og ber
þá fyrst að geta jarðlaga
úr sjávarseti við norðan-
verðan Fossvoginn. Þau
em talin hafa myndast á
síðasta h’ýskeiði jökulaid-
ar eða í lok síðasta jökul-
skeiðs og þykja afar merk
fyrirbæri. Vikið er að
gróðurfari hlíðarinnar um
aldir, vitnað í heimildir
frá 1379 og gripið niður
í þróunarsöguna hér og
þar allt fram á okkar
daga þegar borgaryfir-
völd tóku ákvörðun um að klæða
beran koll hlíðarinnar gróðri á ný
en varðveita jafnframt móagróður
víða og láta náttúmlega þróun
hans hafa sinn gang.
Mólendisflákar era aðallega í
vestan-og norðanverðri hlíðinni og
votlendi undir vesturhlíðum og und-
ir sjávarkömbunum í Fossvogsfjöru
getur að líta fjölbreytilegan fjöru-
gróður.
í bókinni segir að safnað hafi
verið gögnum um fuglalífið í Öskju-
hlíð og nágrenni á vegum Náttúru-
fræðistofnunar íslands og í sér-
stakri könnun sumarið 1992 kom
í ljós að þar mætti sjá 84 fuglateg-
undir.
Sögulegar minjar í Öskjuhlíð eru
víða og margvíslegar og tengjast
búskap, útivist, gijótnámi, hita-
veitu o.fl. Minjarnar birtast þess
utan í fjölmörgum örnefnum. Þess
er getið að Öskjuhlíðin hefi lengi
verið í þjóðbraut. Reykjavíkurkaup-
staður var umkringdur illfæm mýr-
lendi og nægir að nefna Vatnsmýr-
ina, Rauðarármýri, Arnarhólsmýri
og Kringlumýri. Greiðasta leiðin í
bæinn og úr honum var því um
Skólavörðuholt og þaðan í Öskju-
hlíð þar sem vegir lágu til ýmissa
átta.
Þegar haldið var upp á 1000 ára
afmæli íslandsbyggðar 1874 var
efnt til hátíðahalda á kolli Öskju-
hlíðar; gijóti rutt burt af því tilefni
og svæðið girt. Hátíðarhöldin urðu
þó endaslepp vegna moldroks og
illviðris. Þá var ekki hægt að leita
skjóls í þeim gróðursælu skógar-
lundum sem nú prýða þetta svæði
gestum til yndisauka.
Gijótnám var lengi töluvert í
Öskjuhlíð. Þar mátti fá hleðslugijót
sem steinsmiðir hjuggu með hand-
verkfærum og seldu til húsagerðar.
Súlurnar í lestrarsal Landsbóka-
safnsins gamla eru ættaðar úr
Öskjuhlíð til dæmis. Ekki má
gleyma að minnast á sjóbaðstað
Reykvíkinga í Nauthólsvík sem fjöl-
sóttur var að sumarlagi á góðviðris-
dögum. Hann lagðist þó af fyrir
mörgum ámm vegna mengunar við
ströndina en gæti komið aftur til
sögunnar síðar meir. Mörgum er
líka í fersku minni heiti lækurinn
svokallaði en í hann var veitt yfir-
fallsvatni frá hitaveitugeymunum á
kollinum sem um árabil hafa sett
svip á borgarmyndina. Reynslan
af honum þótti ekki góð og hann
var lagður af.
{ bókinni er líka gerð góð grein
fyrir minjum frá stríðsárunum sem
víða má sjá í austurhlíðunum, t.d.
skotgrafir — líklega þær einu sem
gerðar hafa verið á íslandi — og
gryijur fyrir eldsneytisgeyma og
ýmislegt fleira mætti telja.
í kafla um skipulag Öskjuhlíðar
segir að fyrsta heildarskipulag fyr-
ir svæðið hafi verið gert árið 1972
en áður höfðu ýmsar hugmyndir
verið uppi um nýtinguna. Sigurður
Guðmundsson málari ráðgerði
íbúðarbyggð með skrautgörðum
árið 1871. Einar Benediktsson
skáld vildi byggja hafnarmannvirki
við Nauthólsvík um 1910. Um 1937
var gert ráð fyrir íþróttasvæði
Reykvíkinga við Öskjuhlíð með
mörgum íþróttavöllum og áhorf-
endasvæði í hlíðarbrekkunum. Síð-
an hafa ýmsar hug-
myndir verið á kreiki
en í aðalskipulagi
Reykjavíkur fyrir
1990-2010 er megin-
hluti hlíðarinnar og
Fossvogsbakkar skil-
greint sem borgar-
vemdarsvæði, þ.e.
samþykkt að vernda
það vegna sérstæðrar
náttúm, landslags,
söguminja, umhverfís
og útivistargildis.
Markmið núverandi
deiliskipulags fyrir
Öskjuhlíð sem kom út
1993 er:
- að gera Öskjuhlíð
aðgengilega til útivist-
ar með því að bæta við stígum
og tengja þá við aðliggjandi úti-
vistarsvæði.
- að vernda náttúru og söguminjar
m .a. með því að stuðla að fjöl-
breyttum gróðri og þar með
fuglalífi.
- að auka fjölbreytileika í útivist-
arstarfsemi árið um kring.
Þessum pistli er ætlað að hvetja
fólk til kynnisferða um þetta frá-
bæra útivistarsvæði við bæjardyrn-
ar.
TÆKNI Er tilþœgilegleib til orkuframleibslu?
Blossinn ígufitbólunni
STUNDUM koma upp aðstæður í eldhúsinu sem em stækkað líkan
örsmárra hluta úr heimi fmm- og öreinda. Vatnsdropinn sem titrar á
heitri eldavélarhellu sem hvílir á núningslausu gufulagi líkir eftir sveifl-
um stórra kjarna áður en þeir klofna í kjamorkusprengingu.
Ileit að lausn orkuvandans hafa
menn komið auga á fyrirbrigði
sem á sér stækkaða mynd í eldhús-
vaskinum, sem kemur upp á hveiju
heimili, séu menn ekki þjáðir af
mmmmm^mm^ of mikilli reglu-
semi í eldhúsinu.
Það stendur glas
hálft af vatni í
vaskinum. Það
drýpur allört úr
krana við hliðina
á glasinu, nóg til
að valda titringi á
botni vasksins.
eftir Egil
Egilsson
Hringbylgjur frá innhlið glassins
leita inn á við í smækkandi hringj-
um og mætast allar í miðju glas-
inu, í allháum toppi. Þær endurk-
astast frá sjálfum sér í miðjunni
og leita út. Úr verður stöðugt
mynstur, svonefndar staðbylgjur,
með miklum öldugangi í miðju.
Ástæða hinna háu öldutoppa er
að bylgjur af stóm svæði safnast
á óendanlega lítið svæði í miðju.
Méð þeim einföldunum sem bylgju-
fræði er meðhöndluð í framhalds-
skólum og fyrri hluta háskólanáms
ætti ölduhæðin í miðju glasinu að
vera óendanleg, og gerlegt að
deyða mann með því vatni sem
ætti að spýtast upp úr miðju glas-
inu.
Kúluholið, þ.e. loftbóla í vökva,
er þrívíð samsvöran hins tvívíða
hringflatar vatnsyfirborðsins í
glasinu. Ef hljóðbylgja er send inn
LJÓSBLETTURINN í flösk-
unni miðri stafar af hinni svo-
nefndu hljóðljómun.