Morgunblaðið - 15.07.1995, Blaðsíða 23

22 LAUGARDAGUR 15. JÚLÍ1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 15. JÚLÍ 1995 2Í
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
NIÐURLÆGIN G
SAMEINUÐU
ÞJÓÐANNA
FRIÐARGÆSLULIÐ Sameinuðu þjóðanna hefur marg-
sinnis verið niðurlægt af sveitum Serba í Bosníu á
undanförnum tveimur árum. Á þessum tíma hafa verið
gefnar út fjölmargar harðorðar yfirlýsingar þar sem að-
gerðum er hótað og fjöldi úrslitakosta settur. Aftur og
aftur hafa Serbar hins vegar haft hótanir SÞ að engu og
haldið hernaði sínum áfram án þess að til nokkurra að-
gerða hafi verið gripið.
Aldrei hafa SÞ samt verið jafnrækilega niðurlægðar og
við fall bæjarins Srebrenica.
Srebrenica var fyrsti bærinn sem öryggisráðið ákvað
að lýsa yfir að væri griðasvæði undir vernd Sameinuðu
þjóðanna. Það var í aprílmánuði árið 1993. Skömmu síðar
samþykkti öryggisráðið ályktun um fimm griðasvæ^i til
viðbótar, Sarajevo, Tuzla, Zepa, Gorazde og Bihac. Heimil-
aði öryggisráðið friðargæsluliðinu að beita hervaldi til að
vernda svæðin ef á þau yrði ráðist.
Friðargæsluliðar urðu hins vegar að sitja aðgerðarlausir
hjá er Serbar hófu stórfelldar árásir á Gorazde og síðar
Bihac. Enn hefur ekki tekist að rjúfa einangrun Sarajevo.
Þegar Serbar ákváðu að hertaka Srebrenica varð það
hlutskipti hins fámenna friðargæsluliðs er átti að „vernda"
griðasvæði að fylgjast með aðgerðum hernámsliðsins.
Hugmyndirnar um griðasvæðin sættu gagnrýni strax í
upphafi. Bosníustjórn sakaði SÞ um að vilja fá tylliástæðu
til að þurfa ekki að grípa til viðameiri aðgerða. Á Vestur-
löndum heyrðust þær raddir að tugþúsundir hermanna
þyrfti til að veita raunverulega vernd á griðasvæðunum
og að auki ættu Sameinuðu þjóðirnar á hættu að verða
sakaðar um að aðstoða Serba.
Vísaði Herve de Charette, utanríkisráðherra Frakk-
lands, til þessa er hann sagði friðargæsluliða vera „með-
seka“ í því sem menn hefðu ávallt óttast, þjóðernishreinsun-
um Serba.
Flest bendir til að það muni á næstunni ráðast hvort
aðgerðir gegn Serbum verði hertar til muna eða friðar-
gæsluliðið kallað heim. Hvorugur kosturinn getur talist
álitlegur.
Verði friðargæsluliðið kallað heim er ljóst að blóðug
átök eru framundan. Flest bendir til að Bandaríkjastjórn
muni þá afnema vopnasölubannið á Bosníustjórn og hætt-
an á því að átökin í fyrrverandi Júgóslavíu breiðist út til
fleiri lýðvelda eykst til muna.
Frakkar hafa krafist vestrænnar hernaðaríhlutunar og
segjast ætla að hefja aðgerðir upp á eigin spýtur ella. Ef
slík hernaðaríhlutun ætti að vera eitthvað annað en sýndar-
mennska myndi það hins vegar kalla á að tugþúsundir
hermanna yrðu látnir leggja til atlögu við herlið Serba.
Langvinn átök og gífurlegt mannfall væru óhjákvæmileg.
Varla er pólitískur vilji fyrir slíku á Vesturlöndum. Kannski
vakir helst fyrir Frökkum að geta yfirgefið Bosníu „með
sæmd“.
Þriðji kosturinn væri óbreytt ástand og áframhaldandi
niðurlæging.
MIKILVÆGUR
ÁRANGUR
SEÐLABANKINN telur í nýrri verðbólguspá að verð-
bólga verði einungis 1,4% hér á landi á þessu ári. Er
það nokkuð minna en í flestum viðskiptalöndum okkar.
Þá greinir Seðlabankinn frá því að raungengi krónunnar
hafi ekki verið lægra síðan bankinn hóf mælingar árið
1963. Birgir ísleifur Gunnarsson, formaður bankastjórnar
Seðlabanka, segir enga þörf vera á gengisfellingu og telur
raunar umræðu um gengisbreytingar varasama: „Menn
verða að átta sig á því að við búum nú við frjálst flæði
fjármagns og allur gengisórói gæti þýtt að vextir hækk-
uðu og vaxtabyrði atvinnuvega yrði hærri en ella,“ segir
Birgir ísleifur í Morgunblaðinu í gær.
Þessar tölur eru enn ein staðfesting á þeim mikla ár-
angri, sem náðst hefur í baráttunni við verðbólguna. Enn
eitt árið stefnir í að verðbólga verði lægri hér á landi en
í helstu viðskiptalöndum. Þessu ber að fagna. Almenning-
ur jafnt sem fyrirtæki getur ekki fengið betri kjarabót en
lága verðbólgu.
EFTIR sex ára samfelldan
samdrátt þjóðarframleiðslu
á hvern Islending rofaði
loks til í efnahagslífinu á
síðasta ári. Ovæntir búhnykkir í sjáv-
arútvegi vegna veiða í Smugunni,
Flæmska hattinum og víðar áttu þar
stóran hlut að máli, jafnframt því sem
ytri skilyrði voru að ýmsu leyti hag-
stæð. í heild jókst framleiðsla útflutn-
ingsvöru um 9,8%, bæði í sjávarút-
vegi, stóriðju og almennum iðnaði.
Jafnframt jukust tekjur af útflutningi
á þjónustu um 2,6% að raungiidi.
Uppsveiflan í útflutningi hefur ekki
haldið áfram af sama krafti á þessu
ári, ekki síst vegna sjómannaverkfalls-
ins. Þá gefur niðurskurður í aflaheim-
ildum, taprekstur botnfiskvinnslu og
óvissa um úthafsveiðar ekki tilefni til
vonar um aukinn vöxt á síðari helm-
ingi ársins. Flest bendir því til þess
að hagvöxturinn á árinu verði borinn
uppi af einkaneyslu sem hefur aukist
meira en spáð var. Það er því augljós-
lega eitt af úrslitaatriðum fyrir áfram-
haldandi hagvöxt á Islandi að samn-
ingar takist um stækkun álverksmiðj-
unnar og járnblendiverksmiðjunnar.
Störfum fjölgaðl um 3 þúsund
Þjóðhagsstofnun skýrði frá því í vor
að áætlað væri að landsmenn hefðu á
síðasta ári veitt alls 37 þúsund tonn
af þorski í Barentshafi og um 2.400
tonn af rækju á Flæmska hattinum
við Nýfundnaland. Hefur stofnunin
áætlað að samanlagt útflutningsverð-
mæti afla af þessum svæðum hafi
verið nálægt 5 milljörðum króna á
árinu. Þessi fjárhæð er um 5,5% af
verðmæti útflutningsframleiðslunnar.
Að viðbættum afla sem keyptur var
af erlendum veiðiskipum var verð-
mæti framleiðslunnar úr þessum afla
tæpir 7 milljarðar eða 8% af heildar-
verðmætinu.
Á árinu 1994 jókst álframleiðslan
jafnframt um rúmlega 7% og fór í
tæplega 100 þúsund tonn. Þá varð um
22% aukning á útflutningi iðnaðarvara
annarra en stóriðjuafurða. Síðast en
ekki síst skilaði ferðaþjónustan drjúg-
um gjaldeyristekjum.eða 16,8 miiljörð-
um en þær jukust um 13% milli ára.
Að öllu samanlögðu jókst því útflutn-
ingur vöru og þjónustu um 10% að
raungildi á síðasta ári en um 6,4%
árið 1993. Þessi bati í útflutnings-
greinum landsmanna olli umskiptum
í afkomu fyrirtækja og fjölgaði störf-
um um 3 þúsund milli ára. Niðurstað-
an varð síðan 2,8% aukning lands-
framleiðslu á árinu. Á sama tíma jókst
einkaneyslan aðeins um 1,7% og sam-
neyslan um 2% þannig að augljóst er
að batinn varð að töluverðu leyti eftir
hjá fyrirtækjunum.
Einkaneyslan eykst
um 10 milljarða í ár
Samkvæmt áætlun Þjóðhagsstofn-
unar mun landsframleiðsla aukast um
3% á þessu ári eða 23 milljarða frá
árinu 1994 á föstu verðlagi. Stofnunin
hefur bent á að aukin þjóðarútgjöld
muni bera uppi hagvöxtinn í ár öfugt
við þróunina í fyrra þegar útflutningur
stóð undir hagvextinum. Þannig er
gert ráð fyrir að einkaneyslan muni
aukast um 3,9% eða 10 milljarða á
þessu ári miðað við sömu áætlun. Einn-
ig er spáð töluvert meiri fjárfestingu,
eða að hún aukist um 4,4%, svo og
2% aukningu í samneyslu. Hins vegar
er einungis reiknað með 2,9% aukningu
á útflutningi vöru og þjónustu.
Nú hefur komið á daginn að einka-
neyslan stefnir í að verða töluvert
Efnahagsbati
borinn uppi af
einkaneyslu
Uppsveiflan sem varð í útflutningsgreinum
landsmanna á síðasta árí hefur ekki haldið
áfram af sama krafti. Á þessu ári hefur auk-
in einkaneysla haldið uppi hagvextinum en
fátt bendir til aukinna tekna af sjávarútvegi.
Áframhaldandi góður hagvöxtur virðist helst
undir því kominn að samningar takast um
við árin 1987, 1991 og 1995 þegar
einkaneyslan hefur aukist mun meira
en auknar tekjur gáfu tilefni til. Þessu
tengjast einnig breytingar á fjármála-
markaði og má þar benda á að mikil
opnun varð á fjármagnsmarkaði árið
1987. I kjölfarið streymdu milljarðar
af lánsfé inn í hagkerfið t.d. gegnum
eignarleigufyrirtækin og hafa sumir
talið að þetta sé að einhverju marki
að endurtaka sig á þessu ári í formi
neyslulána á borð við bíla- og rað-
greiðslulán.“
Engin merki um ofþenslu
stækkun stóriðjufyrirtækj anna. Kristinn
Briem tók púlsinn á efnahagslífinu.
meiri á þessu ári en áætlun Þjóðhags-
stofnunar í apríl gerði ráð fyrir og
blikur eru á lofti hvað útflutninginn
snertir. Þannig jókst innflutningur
nýrra bíla um 25% á fyrri helmingi
ársins og ýmis annar innflutningur er
að aukast umtalsvert.
„Það er meiri vöxtur í innflutningi
og einkaneyslu heldur en við reiknuð-
um með framan af ári,“ segir Þórður
Friðjónsson, forstjóri Þjóðhagsstofn-
unar. „Jafnframt er heldur minni
gangur í útflutningi en við höfðum
reiknað með. Sérstaklega hefur sjáv-
arútvegur ekki ennþá skilað öllu því
sem var í okkar áætlunum og ýmis-
legt bendir til þess að útflutningshlið-
ín verði ekki eins sterk og við reiknuð-
um með. Verðbólga hefur verið minni
það sem af er árinu en við reiknuðum
með en aðeins meiri launabreytingar
og þar með er kaupmátturinn meiri.“
Stóriðjuframkvæmdir í sjónmáli
Aukinn innflutningur hefur vaidið
því að vöruskipti íslendinga við útlönd
voru mun óhagstæðari fyrstu fjóra
mánuði ársins en á sama tíma í fyrra
en þróunin snerist til betri vegar í
maímánuði. Þá varð um 2,7 milljarða
afgangur af vöruskiptum miðað við
500 milljónir í fyrra. Þórður segir að
þó útflutningur hafi verið mikill í
maímánuði breyti það ekki horfunum
fyrir árið í heild. „í fyrsta lagi var
loðnuvertíðin nokkuð rýrari en í fyrra.
Síðan hafa úthafskarfaveiðamar verið
dræmari og [sjómannajverkfallið spil-
ar þar töluvert mikla rullu. Verkfallið
hefur einnig áhrif á grálúðuveiðamar
og humarvertíðin hefur gengið frekar
illa. Á móti þessu hefur komið síld-
veiði en það er ekki nógu mikið til að
vega upp neikvæða þætti.
Hins vegar eru í sjónmáli stækkun
á álverinu, hugsanleg stækkun á járn-
blendiverksmiðjunni og einhverjar
stóriðjuframkvæmdir sem gætu sett
strik í reikninginn, en þó ekki að
marki fyrr en á árinu 1996."
En uppgangurinn í efnahagslífinu á
sér fleiri hliðar því aukin bjartsýni
kringum alþingiskosningar hefur oft
ýtt undir einkaneyslu. Þetta á a.m.k.
Seðlabankinn gerir ekki sjálfstæðar
þjóðhagsspár en í hagfræðideild bank-
ans er jafnan lagt mat á stöðu efna-
hagsmála og líkleg frávik frá þjóð-
hagsspá. Már Guðmundsson, aðalhag-
fræðingur Seðlabankans, telur að ekk-
ert hafí ennþá komið fram sem koll-
varpi spá um 3% hagvöxt á þessu
ári. Vísbendingar séu reyndar um það
að framlag sjávarútvegsins verði eitt-
hvað minna en gert hafi verið ráð
fyrir en aðrir þættir muni vega það
upp. „Einkaneyslan verður væntan-
lega eitthvað meiri og viðskiptaaf-
gangur minni en spáð var. Það er þó
ekki ástæða til að gera ráð fyrir öðru
en að viðskiptaafgangur verði nokkuð
myndarlegur."
Um áhrif efnahagsbatans segir Már
að útflutningurinn hafi leitt hagvöxt-
inn á árunum 1993 og 1994 sem auð-
vitað hafi haft jákvæð áhrif á þjóðar-
búskapinn og eytt viðskiptahallanum.
„Þegar hagvöxturinn var orðinn stað-
reynd var samið um raunlaunahækk-
anir í síðustu kjarasamningum. Það
má segja að með því hafi hagvöxtur-
inn byrjað að dreifast um allt hagkerf-
ið. Núna er því hin innlenda eftirspurn-
arhlið byijuð að spila stærra hlutverk
en áður. Þó eru engin merki um neina
ofþenslu í kerfinu, langt því frá, því
AÆTLAÐ er að veiðar í Smug-
unni og á Flæmska hattinum
hafi skilað 5 milljarða útflutn-
ingstekjum á síðasta ári.
við erum ennþá með verðbólgu sem
er lág á sögulegan mælikvarða. Verð-
bólgan undanfarna mánuði hefur t.d.
verið lægri en Seðlabankinn hefur
spáð. Raungengi krónunnar er ennþá
lágt á sögulegan mælikvarða og við
sjáum ekki að mikið hafi dregið úr
atvinnuleysi. Það er ekki hægt að segja
að nein þenslumerki hafi enn komið
fram sem þurfi að bregðast við.“
Útlit fyrir minni hagnað
Þau hagstæðu skilyrði sem atvinnu-
lífið bjó við á síðasta ári komu fram í
stórbættri afkomu stórfyrirtækjanna i
landinu. Þannig nam heildarhagnaður
hlutafélaga sem skráð eru á Verðbréfa-
þingi íslands alls um 2,9 milljörðum á
síðasta ári, samanborið við 419 milljón-
ir árið áður. Svipaða sögu virðist mega
segja um smærri fyrirtækin sem ekki
birta sínar afkomutölur. í ár er spáð
nokkru minni hagnaði og hafa t.d.
Landsbréf hf. bent í því sambandi á
tjón af völdum verkfalla, minni fisk-
veiðikvóta á næsta fiskveiðiári og
minna verðmæti loðnuafurða en í fyrra.
Milljónir króna á verðlagi hvers árs 19941) 19952)
1 Einkaneysla 257.461 274.092
2 Samneysla 87.445 91.978
3 Fjármunamyndun 65.840 70.590
4 Birgðabreytingar -284 -1.715
5 Þjóðarútgjöld alls (1 +2+3+4) 410.462 434.945
6 Útflutningur vöru og þjónustu 157.351 171.269
7 Innflutningur vöru og þjónustu 134.525 146.900
8 Verg landsframleiðsla (5+6-7) 433.288 459.314
1) Bráðabirgðatölur í mars ’95. 2) Spá í mars '95
Magnbreyting
frá fyrra ári
10,2%
'94 '95 '94 '95
'95 {fS^'95 '94 '95 '94 '95 '94 '95 '94 '95
-1,1%
-1
Hannes G. Sigurðsson, aðstoðar-
framkvæmdastjóri Vinnuveitenda-
sambands íslands, segir að þokkaleg
afkoma sé í ýmsum fyrirtækjum í
verslun, þjónustu og fjölmörgum fram-
leiðslugreinum. „Afkoman í atvinnulíf-
inu er viðunandi og er farin að nálg-
ast það sem eðlilegt er talið erlendis
að jafnaði. Það er í sjálfu sér forsenda
þess að hér verði hagvöxtur og kjörin
batni, að áframhald verði á hagnaði í
atvinnulífinu til að fyrirtækin hafí
bolmagn til að fjárfesta á ný. Fjárfest-
ingin fór niður fyrir það mark að við-
halda framleiðslugetunni og tækni-
stiginu. Eg tel jafnframt að batinn
hafi skilað sér til fólksins
í landinu í því að störfum
hefur íjölgað á síðustu 12
mánuðum, samkvæmt
könnun Hagstofunnar, þó
atvinnuleysi sé mikið.
Ef ákvörðun verður tekin um
stækkun álversins þá þarf að ráðast
í virkjunarframkvæmdir. Það mun
væntanlega verða flaggtil umheimsins
um að hér sé staður sem vert er að
ijárfesta í. Þetta gæti leyst úr læðingi
önnur verkefni í stóriðjumálum. Það
er gífurlega mikilvægt fyrir hagvöxt
á komandi áratug að þessi framkvæmd
fari í gang fljótlega og hugsanlega
aðrar stækkanir stóriðjufyrirtækja í
kjölfarið."
„Launafólk fékk ekki
nóg í sinn hlut“
Samið var um að launafólk fengi
ákveðinn skerf af hagvextinum í kjara-
samningum sl. vor þó vart sé hægt
að segja að 2.700 króna launahækkun
sé ýkja mikil eftirtekja í fyrsta áfanga.
„Við erum að sigla út úr stöðnun sem
ríkt hefur frá árinu 1988 og sjáum
jákvæðar stærðir um hagvöxt tvö ár
í röð,“ segir Ari Skúlason, fram-
kvæmdastjóri Alþýðusambands ís-
lands. „Vaxtartölurnar eru álíka og í
löndunum í kringum okkar. Þetta skil-
ar sér greinilega til fyrirtækjanna því
það gengur t.d. betur í samkeppnisiðn-
aðinum. Þar fór störfum að fjölga í
vetur og fiskvinnslan virðist ganga
þokkalega vel þótt hún verði auðvitað
fyrir kostnaðarhækkunum og gengis-
sveiflum. Kostnaðarhækkun vegna
launa á þó ekki að vera
verulega íþyngjandi miðað
við uppganginn."
Ari segir það hins vegar
skoðun ASI að batinn hafi
ekki skilað sér nægjanlega
til fólks í samningunum síðastliðinn
vetur „enda sjáum við það að flestall-
ir sem gerðu samninga á eftir okkur
virðast hafa náð lengra en við. Auðvit-
að verðum við að horfa til þess að við
erum að semja um launahækkanir og
þar með kostnaðarhækkanir í frum-
framleiðslugreinunum. Okkar fólk hef-
ur sýnt mikla þolinmæði frá árinu
1990 og mörgum finnst of hægt
ganga. Kaupmátturinn er að aukast
en hvað fjölgun starfa viðkemur þá
finnst okkur það ganga of hægt því
atvinnuleysið er alltof mikið.“
Kjarasamningar á almennum mark-
aði eru bundnir fram til áramóta, en
þá mun sérstök launanefnd meta hvort
forsendur hafí breyst. í því sambandi
verður horft til ýmissa þátta eins og
verðbólguþróunar í nálægum löndum
og verðlags innanlands. „Við komum
til með að ræða það kringum áramót
hvort efni séu til að segja samningun-
um upp. Það liggur í loftinu að flestall-
ir sem sömdu á eftir okkur hafa feng-
ið mikiu meira. Við byijuðum á því
að semja fyrir hina lægstlaunuðu og
gerðum það á skynsamlegum nótum
en síðan koma aðrir og fá meira,"
segir Ari.
Ottast að góð samkeppnisstaða
fari út í veður og vind
Samtök iðnaðarins hafa ítrekað var-
að við því að uppgangur í efnahagslíf-
inu rýri þau hagstæðu skilyrði sem
útflutningsiðnaður hefur búið við.
„Það sem skiptir mestu máli núna er
að fara ekki offari í neyslunni," segir
Þorsteinn M. Jónsson, hagfræðingur
Samtaka iðnaðarins.
Samtökin eiga fulltrúa í svokallaðri
hagvaxtarnefnd ríkisstjórnarinnar,
sem m.a. er ætlað að meta þörfina
fyrir sveiflujöfnun í efnahagslífinu og
hvaða leiðir séu færar. „Stöðugleikinn
og lágt raungengi hefur skilað sér í
sterkri samkeppnisstöðu hjá iðnaðin-
um sem hefur þegar komið í Ijós.
Ýmis fyrirtæki eru byijuð að flytja
út sem ekki hafa gert það áður og
fyrirtæki í samkeppni við innflutning
standa einnig miklu betur að vígi.
Þetta fer allt út í veður og
vind ef þenslan fer af stað
aftur. Forsendurnar til að
hægt sé að bjóða sam-
keppnishæfa vöru þurfa
ávallt að vera fyrir hendi
en ekki aðeins á tíu ára fresti. Fyrir-
tækin þurfa að geta treyst því að stöð-
ugleikinn sé varanlegur og efnahags-
stefnan þarf að vera trúverðug. Þessi
sjónarmið hafa mætt mun meiri skiln-
ingi en oft áður eins og sést af skipun
hagvaxtarnefndarinnar."
Rækjuveiðar hafa gengúð
glettilega vel
Sjávarútvegsfyrirtækin styrktu al-
mennt verulega stöðu sína á síðasta
ári, eins og hagnaðartölur stóru fyrir-
tækjanna á því sviði sýna glögglega.
Óvissa ríkir um hvort árið í ár verði
jafnhagstætt. Sveinn Hjörtur Hjart-
arsson, hagfræðingur Landssambands
íslenskra útvegsmanna, bendir á að
veiðar á karfa á Reykjaneshryggnum
hafí ekki gengið eins vel í ár og í fyrra
og botninn dottið úr veiðunum vegna
verkfallsins. Einnig sé óvissa um
hvernig veiðarnar í Barentshafi muni
ganga en þar hefur þorskurinn ekki
gefið sig ennþá. Þar við bætist að
Norðmenn hafi torveldað það að veið-
ar á rækju gætu hafíst á vemdarsvæð-
inu við Svalbarða.
Sveinn er þó fremur bjartsýnn á
heildina litið og bendir á að ein átta
skip hafi verið á úthafsveiðum á rækju
á Flæmska hattinum en þær hafí
gengið ágætlega. Þá vegi síldveiði
einnig upp á móti samdrætti í úthafs-
karfaveiðunum og rækju-
veiðar hafi gengið gletti-
lega vel. Sumir frystitog-
aranna hafi verið á grálúðu
sem hafi selst á mjög háu
verði.
„Ég hef það á tilfínningunni að
þetta ár ætti ekki að verða miklu verra
ár en í fyrra. Þrátt fyrir verulegan
niðurskurð í aflaheimildum á undan-
förnum árum hefur sjávarútveginum
tekist að aðlaga sig að umhverfinu.
Aðrar tegundir hafa komið í staðinn
eins og rækjan sem hefur verið í mik-
illi uppsveiflu undanfarið,“ segir
Sveinn.
Stöðugleikinn í efnahagslífinu með
iítilli verðbólgu og fiskveiðistjórnunar-
kerfið hefur leitt til hagræðingar og
sparnaðar í rekstri fyrirtækja í sjávar-
útvegi, að mati Sveins. „Fiskveiði-
stjórnunin hefur skilað okkur hagræn-
um ávinningi sem vegur vel upp á
móti mörgum þeim áföllum sem grein-
in hefur samtímis orðið fyrir. Ég full-
yrði það að afkoma sjávarútvegsins
væri önnur og miklu verri ef ekki
hefði verið með markvissum hætti
þróað hér fiskveiðistjórnunarkerfi."
Hann bendir hins vegar á að sjávar-
útvegsfyrirtækin séu mjög sundurleit-
ur hópur með mismunandi aðstöðu.
„Þrengingarnar eru mestar í bátaflot-
anum sem að stærstum hluta veiðir
þorsk. Á móti kemur að Fiskveiðasjóð-
ur hefur beitt sér fyrir sérstökum lán-
veitingum til þessa hóps. Það er einn-
ig búið að úrelda töluvert mikið af litl-
um bátum.“
Sveinn segir að hefðbundin botn-
fiskvinnsla sé á ákveðnu breytinga-
skeiði. „Hún hefur ekki skilað sömu
niðurstöðu núna um lengri tíma eins
Útflutningur
minni en
spáð var
Skammgóður
vermir í
Smugunni
og hún gerði. Hið klassíska dæmi un
tvo ísfisktogara og vinnslu í landi hef-
ur ekki verið jafnsterkt og áður. Þaf
er að eiga sér stað sú þróun að sér
vinnsla og meiri fullvinnsla eru ac *
taka við í auknum mæli. Síðan þar
að að vinna fiskinn meira um borð
fiskiskipum í pakkningar. Þessi þróu
hefur verið mjög fyrirferðarmikil
þessum atvinnuvegi og fyrirtækin
hlutabréfamarkaði eru öll meira oj
minna með umfangsmikla sjóvinnslu.4
Varar við oftrú á bata af
álversstækkun
Það kveður við töluvert annan tói
hjá Þorvaldi Gylfasyni, prófessor í við
skipta- og hagfræðideild Háskóla ís
lands, sem vill líta á hagvöxt yfir lengr
tíma. „Menn mega ekki láta smávægi
lega uppsveiflu nú rugla sig í ríminu
enda er hægt að rekja hana að lang
mestu leyti til óvænts búhnykks ; r-
fjarmiðum þ.e.a.s. í Smugunni. Eii
af okkar elstu og traustustu vinaþjóð
um lítur á afla okkar þar sem illa feng-
inn físk. Norðmenn munu því gera
allt sem í þeirra valdi stendur til að
hrekja okkur af þessum miðum og
hafa reyndar fulltingi Rússa til þess.
Þessi hnykkur má ekki verða til þess
að byrgja okkur sýn þegar við skoðurr
okkar eigin efnahagsvanda. Hann ei
heimatilbúinn að langmestu leyti. Vic
erum ekki aðeins að dragast verulega
aftur úr þeim þjóðum sem við erum
vanir að bera okkur saman við heldur 9
erum við einnig að ýmsu leyti að verða
eftirbátar Austur-Evrópuþjóðanna
sem hafa ráðist í róttækar umbætur
í efnahagsmálum síðastliðin fímm ár,
umbætur einmitt af því tagi sem ég
og margir aðrir hafa haldið fram að
væru nauðsynlegar hér á landi sl. tíu
ár. Það má nefna sem dæmi að allir
bankar Tékklands eru nú komnir í
einkaeigu meðan hér er engin hreyfing
í þá átt að draga úr ítökum stjómmála-
manna í bankakerfínu.
Á hinn bóginn hefur margt hér
þokast til réttrar áttar undanfarin ár
og það er ýmis hagræðing að eiga sér
stað í mörgum fyrirtækjum. Hún á
sinn þátt í því að það er aðeins bjart-
ara framundan núna en hefur verið. .
Það er samt alls ekki nóg. Þess vegna
mega menn ekki láta þessa smávægi-
legu hagræðingu og ekki heldur bú-
hnykkinn í Smugunni hrekja sig af
réttri leið og byrgja sér sýn.“
Þorvaldur varar við oftrú á efna-
hagsbata vegna hugsanlegrar stækk-
unar álvers. Slíkur bati eigi meira skylt
við miðstjóm en markaðsbúskap. „Það
er miklu brýnna að skapa skilyrði til
þess að allskyns atvinnurekstur um
allt land geti þrifíst og dafnað í friði
fyrir stjórnvöldum. Öll þessi álverssaga
þar sem nýtt álver hefur ýmist verið
alveg að koma eða verið talið af og
frá, ætti að færa mönnum heim sann-
inn um hversu lítið hægt er að reiða
sig á „hagvöxt með handafli", þ.e.a.s. r
hagvöxt sem ræðst af ákvörðunum og
duttlungum nokkurra manna.“
Þorvaldur bendir á að íslendingar
standi á tímamótum í tvennum skiln-
ingi. Fiskstofnarnir umhverfís landið
hafi rýmað stórkostlega fyrst og fremst
vegna ofveiði. Þá hafí íslendingar einn-
ig haldið uppi góðum lífskjörum und-
anfarin fimmtíu ár með því að safna
skuldum í útlöndum. „Skammgóður
vermir í Smugunni breytir engu um
þetta mynstur. Það þarf róttækar
skipulagsbreytingar sem firra okkur
nauðsyn þess að safna skuldum og fírra
okkur nauðsyn þess að ganga svona
nærri fiskinum í sjónum til að halda
lífskjörum uppi. Það sem þarf til þess
er hagræðing í breiðasta og besta skiln-
ingi þess orðs mjög viða í þjóðarbúskap-
um, ekki aðeins í ríkisbúskapnum held-
ur einnig í einkageiranum t.d. með því
að losa um þetta kæfandi faðmlag
hagsmunahópanna og ríkisvaldsins
sem er smám saman að kreista máttinn '
úr fólkinu í landinu og rýra afkomu
þess stórlega.“