Morgunblaðið - 07.09.1995, Qupperneq 8

8 FIMMTUDAGUR 7. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Afhverju og hversvegna er íslenska fjölskyldan verr
Sjáið þið þetta litla hlykkjótta ormkvikindi? Þetta er allt honum að kenna.
B-hluta ríkisfyrirtæki og sjóðir bókfæri lífeyrisskuldbindingar
Eig-ið fé minnkar
um 11-12 milljarða
Fjármálaráðherra ákvað iyrir skömmu að
fyrirtækjum og sjóðum í B-hluta ríkisreikn-
ings verði gert að bókfæra lífeyrisskuldbind-
--------—-----------------------------3»---
ingar í ársreikningum fyrir árið 1995. Aætl-
að er að þær nemi samtais 11-12 milljörðum
kr. Kom þessi ákvörðun forstöðumönnum
Pósts og síma og RUV í opna skjöldu.
MIÐAÐ verður við áunnin lífeyris-
réttindi viðkomandi fyrirtækja og
sjóða í heild í árslok að frádregnum
þeim hluta sem Lífeyrissjóður starfs-
manna ríkisins getur mætt af eigin
fé sínu. Jafnframt hefur verið ákveð-
ið að gerð verði grein fyrir þessum
skuldbindingum í skýringum með
ríkisreikningi fyrir seinasta ár.
Hörður Vilhjálmsson, fjármála-
stjóri Ríkisútvarpsins, segir aðspurð-
ur að það þurfi athugunar við hvort
Ríkisútvarpið geti staðið undir þess-
um skuldbindingum í framtíðinni en
skv. tryggingafræðilegri úttekt nema
þær nú um 1,4 milljörðum kr. hjá
Ríkisútvarpinu sem gjaldfalla á
næstu áratugum, væntanlega með
mestum þunga á þriðja áratug næstu
aldar.
„Afnotagjaldið hefur staðið
óbreytt frá í byijun febrúar 1993 og
það hefur ýmsa aðra pinkla borið að
höndum sem við höfum orðið að
mæta með samdrætti og hagræð-
ingu. En upphæðir af þessu tagi
greiðast ekki að óbreyttum tekjum
nema þjónusta verði að verulegu leyti
skert,“ segir Hörður.
Eigið fé Pósts og síma fellur
úr 13 í 5 milljarða
Samkvæmt upplýsingum sem
fengust í fjármálaráðuneytinu eru
samanlagðar áfallnar lífeyrisskuld-
bindingar fyrirtækja og sjóða í B-
hluta, sem þau þurfa nú að færa í
reikningsskil sín, auk þeirra
greiðslna sem falla á hlutaðeigandi
ár, áætlaðar milli ellefu og tólf millj-
arðar kr. Þar af nemur áætluð skuld-
binding Pósts og síma um átta millj-
örðum kr. og hjá Rafmagnsveitum
ríkisins er hún metin til átta hundruð
milljóna kr.
„Þetta þýðir að eigið fé Pósts og
síma fellur úr 13 milljörðum niður í
fímm milljarða. Við höfðum ekki
reiknað með því undanfarin ár að
það gerðist. Við áttum ekki von á
þessu. Það kom upp fyrir nokkrum
mánuðum að stjómvöld væru að taka
um það ákvörðun að flytja lífeyris-
skuldbindingar, sem fram til þessa
hafa verið hjá ríkissjóði, yfír á B-
hluta stofnanir. Við höfum hins veg-
ar ekkert haft með ávöxtun á þessu
fé að gera og ekki haft möguleika
að ávaxta það betur, hafí verið til
þess möguleikar, sem ég skal ekki
dæma um,“ sagði Guðmundur
Björnsson, aðstoðarpóst- og síma-
málastjóri. Hann sagði að þessi
breyting hefði ekki í för með sér
aukin útgjöld fyrir stofnunina heldur
fælist breytingin í því að hún þyrfti
nú að bóka skuldbindingar vegna
greiðslna sem hún þyrfti hvort sem
er að inna af hendi í framtíðinni.
Við gerð ríkisreiknings fyrir árið
1989 ákvað fjármálaráðherra að bók-
færa áætlaðar lífeyrisskuldbindingar
hjá A-hluta ríkissjóðs en hins vegar
hefur verið beðið með færslur lífeyr-
isskuldbindinga hjá B-hluta fyrir-
tækjum þar til upplýsingar um skuld-
ir einstakra B-hluta fyrirtækja og
sjóða yrðu tiltækar. Síðastliðið vor
var gerð tryggingafræðileg úttekt á
skuldbindingum einstakra ríkisfyrir-
tækja og sjóða í B-hluta ríkisreikn-
ings. I byijun júlí sendi svo fjármála-
ráðherra ráðherrum bréf og tilkynnti
þá ákvörðun að B-hlutaaðilum verði
gert að taka lífeyrisskuldbindingar
vegna starfsmanna sinna inn í reikn-
ingsskil fyrir yfirstandandi ár. Geng-
ið hefur verið út frá að lífeyrisskuld-
bindingar Lífeyrissjóðs starfsmanna
ríkisins haldi áfram að vaxa þar sem
tekjur sjóðsins hrökkvi hvergi til að
mæta skuldbindingum við sjóðsfé-
laga.
Leynd vekur undrun
„Það var hringt hingað frá Ríkis-
endurskoðun seint í mars og óskað
eftir því að Ríkisútvarpið veldi sér
tryggingastærðfræðing til að reikna
þessar skuldbindingar út og það var
gert. Það fylgdi tilkynningunni að
það sem gjaldfallið væri yrði gjald-
ífært á árið 1994. Við vorum með
reikningslokun ársreiknings fyrir
1994 tilbúna i apríl og biðum fram
í júlí eftir að ákvörðun yrði tekin í
þessu. Um miðjan júlí lá sú ákvörðun
loksins fyrir að þessu verði frestað
til ársins 1995,“ sagði Hörður. Að
hans sögn biasir við að Ríkisútvarpið
þurfí að gjaldfæra um 86 millj. kr.
vegna lífeyrisuppbóta_ starfsmanna á
yfirstandandi ári. Á árinu 1993
greiddi RÚV 18 millj. vegna þess sem
upp á vantaði og 13 millj. á síðasta
ári.
„Það sem veldur undrun okkar er
það hve leynt hefur verið farið með
þetta og upplýsingar hafa alls ekki
borist stofnununum. Þetta ber ótrú-
lega brátt að og eins og yfir þessu
hafí hvíit ótrúleg leynd undanfarin
ár, því þetta hefur blasað við fyrir
margt löngu,“ segir Hörður.
Tré og veðurfar
Áhrif umhverfis-
þatta a alaska-
ösp rannsökuð
Halldór Þorgeirsson
Halldór Þorgeirsson
plöntulífeðlisfræð-
ingur flutti fyrir-
lestur um rannsóknir á al-
askaösp og umhverfi henn-
ar á aðalfundi Skógrækt-
arfélags íslands sem hald-
inn var á Egilsstöðum.
Rannsóknin hófst árið
1990 og var komið upp
fjórtán hektara tilrauna-
reiti í Gunnarsholti, þar
sem plantað var 140 þús-
und alaskaöspum.
Hver er tilgangur rann-
sóknarinnar og hvernig
hófst hún?
„Upphaf rannsóknar-
innar var samstarf við vís-
indamenn í Kanada og á
Nýfundnalandi. Upphaf-
lega átti einungis að skoða
áhrif umhverfisþátta á
öspina og hvemig hún breytir að-
stæðum og veðurfari á svæðinu.
Stöðugt er fylgst nákvæmlega með
umhverfísþáttum en síðan hafa
fleiri þættir komið til eins og hvaða
áhrif aukið koldíoxíð í andrúms-
lofti getur haft á plönturnar.
Hermt er eftir því umhverfí sem
gert er ráð fyrir að verði um miðja
næstu öld þegar koldíoxíð verður
helmingi meira í andrúmsloftinu.
Hluti plantnanna verður undir
sérstökum tjöldum í fímm ár og
þar er þeim gefið aukið koldíoxíð.
Þetta er gert til að kanna viðbrögð
við auknu koldíoxíði. Tré geta
bundið koldíoxíð og þar með teng-
ist þetta kolefnishringrásinni en
mikill áhugi er á henni, þar sem
röskun hennar veldur gróðurhúsa-
áhrifum.
Þá er einnig verið að kanna
hringrás næringarefna í jarðvegi
en hún mun breytast með gróður-
húsaáhrifum. Ef hitnar hér á landi
eykst um leið niðurbrot á lífrænum
efnum. Þetta ætlum yið að kanna
með því að hita jarðveginn um fjór-
ar gráður með rafmagni."
Hvernig binda tré koldíoxíð?
„Viður tijánna er að stórum
hluta kolefni sem bundið er úr
koldíoxíði andrúmsloftsins og þarf
mikið magn af koldíoxíði til að
mynda tijábol. Einnig getur skóg-
rækt aukið kolefni í jarðvegi eink-
um ef skógurinn er ræktaður á
snauðu landi. Ef ræsa þarf vot-
lendi til skógræktar þá getur hins
vegar tapast mikið magn af koldí-
oxíði vegna þess að jurtaleifar sem
varðveist hafa í votum jarðvegi
brotna niður og koldíoxíði losnar
á ný.“
Hvernig gengur
rannsóknin?
„Hún hefur gengið
ágætlega, en við erum
ennþá á upphafspunkti
hvað áhrif tijánna á veður varðar.
Trén eru það lágvaxin ennþá að
þau eru ekki farin að breyta miklu
þar um. Þær vísbendingar sem við
höfum fengið úr koldíoxíðrann-
sókninni sýna að aspirnar bregðast
vel við og vaxa mun hraðar. Spum-
ingin er hversu lengi. Almennt er
talið að þær muni hægja á sér.“
Hvaða hagnýtt gildi hafa þessar
rannsóknir?
„Þessi rannsókn gefur okkur
mjög glöggar upplýsingar um þau
áhrif sem umhverfið á Islandi hef-
ur almennt á plöntuvöxt. Tilraunin
nýtist því bæði í landbúnaði og
skógrækt. Okkur skortir nákvæm-
ar upplýsingar um áhrif umhverfis
á plöntur og þá ekki síst áhrif
vindsins, sem kannski hefur mest
áhrif á ísienskt gróðurfar. Þá er
einnig hugsanlegt að nota skóg-
rækt til að binda kolefni en íslensk
stjórnvöld hafa skuldbundið sig til
► Halldór Þorgeirsson er deild-
arstjóri umhverfisdeildar
Rannsóknastofnunar landbún-
aðarins. Hann er fæddur árið
1956 og eftir stúdentspróf frá
Menntaskólanum á Isafirði lauk
hann líffræðinámi við Háskóla
íslands árið 1981. Doktorsnámi
lauk hann við Ríkisháskólann í
Utah í Bandaríkjunum árið
1988 og fjallaði doktorsritgerð-
in um kolefnisjöfnuð grasa.
Kona Halldórs er Sjöfn Heiða
Steinsson og þau eiga tvö börn.
að draga úr losun og auka bind-
ingu á koldíoxíði. Þess vegna eru
þessar rannsóknir mjög hagnýt-
ar.“
Hvernig standa ísiendingar að
vígi í þessum rannsóknum, borið
saman við aðrar þjóðir?
„Rannsóknir á áhrifum um-
hverfísþátta á gróður eru skammt
á veg komnar hér á landi. Þessi
rannsókn hefur þegar skilað meiru
en menn bjuggust við og okkur
hefur tekist að tengja hana við
rannsóknir í nágrannalöndunum.
Auk norrænna sjóða mun Evrópu-
bandalagið styrkja rannsóknina
þar sem hún er orðinn liður í stóru
evrópsku verkefni sem miðar að
því að mæla koldíoxíðsbindingu
skóga í allri Evrópu.
Það hefur ekki hlýnað á íslandi
eins og á norðurhveli almennt. Það
er hins vegar hugsanlegt að nú
sé komið að þvi. ísland er þannig
staðsett að breytileiki er mun
meiri hér á landi miðað við önnur
lönd. ísland er á mjög viðkvæmum
bletti. Þetta er lykil-
svæði í Norður-Atlants-
hafi. Hér er mikil djúp-
sjávarmyndun við land-
ið og ísland er upphaf
að stóru færibandi sem
tengir saman heimshöfin. Aðstæð-
ur hér skipta því miklu máli. Is-
landslægðin eða lágþrýstisvæðið
sem er í kringum landið hefur auk
þess mikil áhrif á veðurfar í Norð-
ur-Evrópu. Það er því mjög mikill
alþjóðlegur áhugi á að rannsaka
umhverfisáhrifín. Þegar vgrið er
að spá fyrir um gróðurhúsaáhrifín
þá geta menn eingöngu talað um
stór svæði og meðalhita. Að spá
fyrir um lítinn blett eins og ísland
er ekki hægt. Menn ættu samt
ekki að vera rólegir og telja að
allt sé í lagi þó að hlýni hér. Það
gæti allt eins kólnað.“
Verður þessum rannsóknum haldið
áfram?
„Þetta eru langtímarannsóknir
og gildi þeirra eykst með tímanum.
Við erum komin með tækifæri til
að ná töluverðum árangri í rann-
sókum á gróðurfarsáhrifum á Is-
landi.“
Jarðvegurinn
hitaður með
rafmagni