Morgunblaðið - 05.10.1995, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 5. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
STEFNURÆÐA FORSÆTISRÁÐHERRA
Stöðugleiki, hagvöxtur
og aukin atvinna
HERRA forseti, ' '
góðir áheyrendur.
Nýtt löggjafarþing er að hefjast.
Þessi aldagamla stofnun er enn að
hefja störf í þjóðarþágu. Hugsaniegt
er að einhveijum þyki undarlega
tekið til orða, þegar fullyrt er, að
Alþingi sé komið saman með þeim
einlæga ásetningi að setja þjóðar-
hagsmuni öðrum kröfum ofar og að
það sé ekkert nýtt. Það er nefnilega
sú undarlega staða uppi, að til eru
þeir menn sem nefna Alþingi naum-
ast á nafn, án þess að láta þess
getið í leiðinni, að þar sitji, almennt
séð, illviljaðir andstæðingar þjóðar-
innar og skipti þá minnstu máli úr
hvaða pólitíska ranni þeir komi. Það
sé sameiginlegt keppikefli þeirra
allra, meira og minna, að gera þjóð-
inni grikk. Jafnvel menn, sem taldir
eru gegna svo ábyrgðarmiklum stöð-
um að þeim eru skömmtuð fjórfold
eða fimmföld laun aiþingismanna,
láta sig ekki muna um að líkja þess-
ari stofnun við samfélag bófa og
þjófa. Ég geri þessar öfgar að um-
talsefni, þótt mér, sem öðrum þing-
mönnum, sé fullljóst, að Alþingi
þarf ekki að þafa stærstar áhyggjur
af þess háttar ábyrgðarlausu tali.
Hitt skiptir hins vegar máii, að yfir-
bragð þinghaldsins og sá þáttur
starfa þess, sem helst snýr að al-
menningi, endurspegli. þá miklu
vinnu og þau vönduðu störf, sem
hér eiga sér stað, frá morgni til
kvölds. Það verður aldrei hjá því
kömist, að hlutur málstofunnar í
störfum þingsins verði mest áber-
andi út á við og hætta er á, vegna
eðlis hennar, að umræður á þeim
vettvangi geti gefið skakka mynd
af öllu því sem hér fer fram.
Sem betur fer, benda mörg ótví-
ræð merki til þessi, að hinn ómerki-
legi áróður gegn Alþingi nái ekki
eins langt inn í þjóðarvitund og í
fljótu bragði virðist. Þannig er hin
almenna þátttaka í alþingiskosning-
um, sem er einhver sú mesta í veröld-
inni, auðvitað talandi tákn þess, að
íslendingar líta á þessa stofnun sem
eina sína mikilvægustu og vilja hafa
sín áhrif á hveijir hér sitja. Mjög
margir hafa einlægan áhuga á að
fylgjast grannt með störfum þings-
ins. Þeir munu sjá, að á þessu þingi
koma fjölmörg athyglisverð mál til
meðferðar og þingið mun kosta
kapps um að efla þjóðarhag og
menningu lands á alla lund.
Bati eftir sjö ára stöðnun
Herra forseti,
í stefnuræðu minni, hinn 18. maí
síðastliðinn, var þess getið, að þótt
alllangan tíma muni taka að vinna
sig út úr sjö ára stöðnunarskeiði,
þá sé bati að verða á flestum sviðum
efnahagslífsins. Ekkert bendir til
að þama hafí verið tekið of sterkt
til orða. Hagvöxtur á íslandi verður
um eða yfír 3% á þessu ári, annað
árið í röð. Sá vöxtur er sambærileg-
ur við það sem þekkist frá iðnríkjun-
um og mestu máli skiptir að við
höfum forsendur til að tryggja
áframhaldandi hagvöxt og þar með
að efla og treysta atvinnulífið í land-
inu og bæta lífskjör allrar þjóðarinn-
ar. En þótt efnahagsástandið sé
þannig jákvætt eru forsendurnar
brothættar og við verðum öll að
gæta að okkur. Efnahagslegur sjtöð-
ugleiki og varfærni í ríkisfjármálum
eru forsendur framfara, lágra
vaxta, öflugs atvinnulífs og þar með
atvinnuöryggis. Þau markmið sem
ríkisstjómin hefur sett sér í gengis-
málum, peningamálum og ríkisfjár-
málum miða öll að því að treysta
þennan grundvöll. Ríkisstjórnin vill
virkja framtak einstaklinganna í
þágu aukinnar verðmætasköpunar
og stuðla að hagræðingu í íslensku
atvinnulífi, hvort sem er í opinberum
rekstri eða einkarekstri. Sumir ótt-
uðust að sá jákvæði blær sem var
Davíð Oddsson,
forsætisráðherra, flutti
stefnuræðu á Alþingi í
gærkvöldi. Ræðan í
heild fer hér á eftir.
Yfirskrift og millifyrir-
sagnir eru blaðsins.
á þjóðhagsáætlun á síðastliðnu
hausti væri meira í ætt við ósk-
hyggju en raunveruleika og til voru
þeir sem kölluðu hana kosningaleg-
an fagurgala. En framvindan á því
ári, sem nú er alllangt gengið, hefur
verið nær algjörlega í takt við þá
þjóðhagsáætlun, reyndar öriítið
hagstæðari. Hagvöxtur verður
þannig töluvert meiri en þá var
gert ráð fyrir, en verðbólga, við-
skiptajöfnuður og atvinnuleysi svip-
að því sem þá var reiknað með.
Kaupmáttur ráðstöfunartekna á
hvern mann mun aukast um 3,5%
á þessu ári og tæp 6% á tveimur
árum. Er sú kaupmáttaraukning
nokkuð umfram vöxt þjóðartekn-
anna. Hefur ekki lengi orðið meiri
kaupmáttaraukning, ef frá eru talin
árin 1986 - 1987, en ávinningurinn
þá var byggður á fölskum forsend-
um og hrundi með braki og bresti.
Þótt þjóðhagsáætlun, sem lögð hef-
ur verið fram á þinginu, bendi til
að hagvöxtur á árinu 1996 verði
nokkru minni en í ár getur margt
orðið til þess að breyta þessum horf-
um til hins betra. Þannig er óvissa
enn um stækkun álversins við
Straumsvík og er slík stækkun því
ekki innifalin í þjóðhagsáætlun.
Ákvörðun af eða á um stækkun ál-
versins mun liggja fyrir á þessu
ári. Ekki er heldur loku fyrir það
skotið, að aukin hagræðing í at-
vinnulífinu muni skila nokkuð meiri
ávinningi en menn treysta sér til
að reikna með á þessari stundu.
Þjóðhagsáætlunin er því sett fram
með varfærnum hætti og hagvöxtur
á næsta ári gæti orðið svipaður og
í nágrannalöndunum, ef okkur tekst
að halda vel á spilunum.
Ríkisstjómin hefur það að megin-
markmiði í stjórnun peningamála
að stuðla að stöðugu verðlagi og
hornsteinn þeirrar stefnu er að
gengi krónunnar raskist ekki. Með-
algengi krónunnar hefur ekki riðlast
nú um tveggja ára skeið og er sú
gengisfesta táknræn fyrir öryggi í
þjóðarbúskapnum. Ríkisstjórnin
samþykkti nú í haust hugmyndir
Seðlabanka íslands um nýja gengis-
skráningarvog sem væri raunsærri
og meira í tengslum við vöru- og
þjónustuviðskipti íslands við um-
heiminn en hin fyrri gengisskrán-
ingarvog. Áformar bankinn að
tryggja að þau tengsl rofni ekki og
verður því gengisvogin endurskoðuð
árlega miðað við viðskipti landsins
út á við. Það blandast engum hugur
um að stöðugleikinn í gengismálum
hefur átt verulegan þátt í því að
lækka verðbólgu í landinu og mynda
þann trausta ramma fyrir atvinnu-
starfsemi á íslandi, sem menn fínna
fyrir nú. Engin minnsta ástæða er
til þess að hverfa frá þeim stöðug-
leika sem er í gengismálunum enda
er afgangur af viðskiptum við út-
Davíð Oddsson
lönd, og raungengi og verðbólga eru
í sögulegu lágmarki.
Nokkur vaxtahækkun varð á
fyrstu mánuðum þessa árs, ekki síst
á skammtímamarkaði. Á því eru
allmargar skýringar, s.s. eins og
erlendir vextir, óróleiki í tengslum
við kjarasamninga og verkföll í upp-
hafí árs og einnig skapar kosninga-
barátta og óvissa um ríkisstjórnar-
myndun jafnan óróleika á markaði.
Skammtímavextir tóku síðan að
lækka nú á miðju þessu ári og eru
vextir því enn mun lægri en þeir
voru fyrir vaxtaaðgerðir þáverandi
ríkisstjórnar og Seðlabanka íslands
haustið 1993.
Varanlegmr hagvöxtur -
lækkun erlendra skulda
Ollum sérfræðingum ber saman
um að áform ríkisstjórnarinnar um
að draga úr halla ríkissjóðs á þessu
ári og framtíðaráform í þeim efnum
muni leiða til lækkunar vaxta, auk
þess sem nokkur vaxtalækkun hefur
þegar orðið erlendis. Markmiðin í
ríkisfjármálum speglast glöggt í því
fjárlagafrumvarpi sem fjármálaráð-
herra hefur lagt fram og ljóst er
að niðurstaða þess er í fullu sam-
ræmi við stefnuyfírlýsingu nýrrar
ríkisstjómar. Þar er höfuðáhersla
lögð á að skapa skilyrði til varan-
legs hagvaxtar og aukinnar atvinnu,
án þess að verðlag fari úr böndum
og jafnframt að halda áfram að
lækka erlendar skuldir þjóðarinnar.
Þessi stefnumörkun nær ekki fram
nema að henni sé fylgt eftir með
aðgerðum á fjölmörgum sviðum.
Það er hægt að færa efnahagsleg
rök fyrir því að ríkissjóð megi reka
með halla tímabundið, ekki síst á
tímum samdráttar og vaxandi at-
vinnuleysis. Hér á landi hefur stór-
felldur hallarekstur ríkisins frekar
talist til reglu en undantekningar.
Nú þegar kaupmáttur almennings
mun fara vaxandi og afkoma þjóðar-
búsins batnar er áríðandi að tryggja
jafnvægi í fjármálum ríkisins. Við
þingmenn hljótum, hvar í flokki sem
við stöndum, að geta náð sátt um
það markmið að safna ekki skuldum
þegar hagvöxtur er tekinn að
glæðast á ný. Við skulum muna að
jafnvægi í ríkisfjármálum er ekki
aðeins hagfræðilegt hugtak heldur
forsenda þess að fjárfesting í at-
vinnulífínu aukist, vextir lækki og
störfum fjölgi. Við erum með öðrum
orðum að ræða um þau sameigin-
legu markmið að bæta lífskjör allra
heimila í landinu.
Á næsta ári munu heildarútgjöld
ríkissjóðs lækka nokkuð að raun-
gildi og hlutfall útgjalda af lands-
framleiðslunni mun lækka umtals-
vert og ekki hafa verið lægra í átta
ár. Þetta er mikill árangur. Tekjur
munu aukast nokkuð, en þó mun
heildarskattbyrðin minnka vegna
þess að hiutfall tekna af landsfram-
leiðslu mun lækka frá síðasta ári.
Reyndar hefur skattbyrðin ekki ver-
ið lægri á þá mælistiku mælt frá
árinu 1987. Unnið er að ýmsum
umbótum í skattamálum í samræmi
við stefnumál ríkisstjómarinnar.
Hafínn er undirbúningur að heildar-
endurskoðun á tekjuskattskerfínu,
ekki síst með það fyrir augum að
draga úr jaðaráhrifum skattkerfís-
ins. Verða fyrstu skrefin í þá átt
stigin þegar á næsta ári.
Á síðastliðnu vori mótaði ríkis-
stjórnin langtímastefnu um nýtingu
þorskstofnsins á grundvelli undir-
búningsvinnu Hafrannsóknastofn-
unar og Þjóðhagsstofnunar. Sér-
fræðingar þessara stofnana telja, að
sú langtímastefna eigi að tryggja
þjóðinni hámarksafrakstur af þorsk-
stofninum á ókomnum árum. Þótt
talið sé að klak þorsks á síðasta
vori hafí heppnast þokkalega er ekki
við því að búast að snögg umskipti
verði varðandi leyfilegan þorskafla á
komandi árum, heldur er gengið út
frá hægt vaxandi aflaheimildum frá
ári til árs. Fiskveiðistjómunin mun
áfram byggjast að mestu á aflahlut-
deildarkerfí en jafnframt verður gerð
úttekt á mismunandi leiðum við fisk-
veiðistjómun og niðurstöðumar nýtt-
ar við þróun hennar.
Vafasöm umfjöllun fjölmiðla
Þjóðfélagsumræðan á íslandi
virðist gjarnan verða sveiflukennd-
ari en víðast hvar annars staðar,
að minnsta kosti í nálægum löndum.
Stundum er eins og svartnættið
grípi þjóðina fyrirvaralítið og þá
ekki síst fjölmiðla og dökkna þá
flestir litir litrófsins undraskjótt.
Það vakti athygli margra er einstak-
ir fjölmiðlar, jafnvel þeir sem vilja
láta taka sig alvarlega, byijuðu
skyndilega að hamra á því að lífs-
kjör íslendinga væru mjög bágborin
í samanburði við aðrar þjóðir og
landflótti væri geigvænlegur. I
rauninni þarf ekki að fara mörgum
orðum um þetta landflóttatal, því
óyggjandi tölur liggja fyrir um það
atriði og sýna þær að oft áður hafa
fleiri flutt af landi brott umfram þá
sem hingað flytja en gerst hefur
upp á síðkastið. Því fer ekki á milli
mála að meintur landflótti hefur
verið ýktur stórlega af hvaða ástæð-
um sem það er gert. Samanburður-
inn á lífskjörunum er annað mál.
Engu var líkara en að lífskjör á ís-
landi hefðu breyst til hins verra á
hálfu ári, og spurt var, hvað orðið
hefði af efnahagsbatanum! Virtist
viðkomandi fjölmiðill alveg undrandi
á því að þriggja prósenta hagvöxtur
hefði ekki í einni svipan bætt fyrir
sjö ára stöðnun í íslensku efnahags-
lífí og það lífskjaratap sem óðaverð-
bólga í tvo áratugi hafði valdið!
Hitt er rétt að hafa í huga, að flók-
ið er að bera saman lífskjör ein-
stakra þjóða. Vissulega er hægt að
skoða verð á einstökum vörutegund-
um og þá fást auðvitað niðurstöður
í samræmi við þann þrönga mæli-
kvarða. Vín og rósir gefa til dæmis
allt aðra mynd í slíkum samanburði
en húsnæði og heilsugæsla, svo
dæmi sé tekið. Slíkur samanburður
er því meira í samræmi við áróðurs-
lega tilburði en eiginlegar úttektir
Hagvöxtur verður þannig töluvert meiri en þá
var gert ráð fyrir. Kaupmáttur ráðstöfunartekna
á hvern mann mun aukast um 3,5% á þessu ári
og tæp 6% á tveimur átum. Er sá kaupmáttur
nokkru umfram vöxt þjóðartekna.
og er því afar vafasöm aðferð svo
ekki sé nú fastar að orði kveðið.
Heildarmælikvarðar, s.s. landsfram-
leiðsla á mann og einkaneysla, segja
ekki heldur alla söguna, en gefa þó
miklu skýrari mynd af lífskjörunum
heldur en sá villandi samanburður
sem ég gerði að umtalsefni. Á siíka
mælikvarða eru lífskjörin yfír með-
altali annarra iðnríkja. Þannig var
landsframleiðsla á mann á árinu
1993 um 7% meiri en að meðaltali
í OECD-ríkjunum og frá þeim tíma
hefur hagvöxtur og kaupmáttur
aukist ívið meira en að meðaltali í
aðildarríkjum OECD. Tilraunir til
að meta þjóðarauð láhda sýna einn-
ig hagstæðar niðurstöður fyrir ís-
land. Þannig birti Alþjóðabankinn
nýlega niðurstöður sínar um auðug-
ustu ríki heims byggðar á mati
bankans á mannauði, náttúruauð-
lindum og fjármunaeign þjóða.
Skemmst er frá því að segja, að
ísland lenti í sjöunda sæti í þessari
athugun bankans og er samkvæmt
því í hópi auðugustu þjóða heims,
til að mynda auðugra 'en sjálf
Bandaríki Norður-Ameríku, mælt á
þennan mælikvarða.
Upp á síðkastið hefur vísitala
neyðsluverðs hækkað töluvert, ekki
síst vegna hækkunar á matvæla-
verði. Hafa ýmsir dregið þá ályktun
af þessari þróun að verðbólga væri
að fara úr böndum. Sú ályktun er
fráleit. Matvælaverð getur sveiflast
allmikið, eins og löng reynsla er
fyrir, bæði eftir árstíðum og tíðar-
fari og það eru einmitt slíkir þættir
sem skýra hækkun vísitölunnar að
undanförnu, en þegar á allt er litið,
þá má ætla að vísitala neysluverðs
hækki minna á þessu ári en reiknað
var með í bytjun árs. Almennt var
reiknað með því að vísitalan mundi
hækka um 2 - 2,5% en nú bendir
flest til að hækkunin verði innan
við 2%. Gert er ráð fyrir því að sama
vísitala hækki um 2;5% á næsta ári
og því fer ekki á milli mála að verð-
lagsþróun hér á landi verður hag-
stæðari en víðast hvar annars stað-
ar, bæði á þessu ári og því næsta.
V innumar kaður inn
Herra forseti,
Um langt skeið fór störfum fækk-
andi hér á landi. Þessari þróun hef-
ur nú verið snúið við og störfum
fjölgar á ný. En nýju fólki á vinnu-
markaði hefur einnig fjölgað og
þess vegna hefur ekki enn tekist
að draga úr atvinnuleysinu. Gangi
efnahagsstefna ríkisstjórnarinnar
fram mun störfum halda áfram að
fjölga á þessu kjörtímabili og grund-
völlur atvinnulífsins að styrkjast.
Engu að síður verður að grípa til
fjölmargra aðgerða af hálfu ríkis
og sveitarfélaga til að mæta vanda-
málum þeirra sem við atvinnuleysi
búa. Nauðsynlegt er að efla vinnu-
miðlun og endurskoða lög um hana.
Félagsmálaráðherra hefur þegar
skipað nefnd til að endurskoða at-
vinnuleysisbótakerfið. Tilgangurinn
er að styrkja stöðu þeirra sem þess
kerfís eiga að njóta, en jafnframt
er leitast við að koma í veg fyrir
misnotkun þess. Stefnt er að því
að efla starfsmenntun, enda er at-
vinnuleysi mest meðal ófaglærðs
fólks. Þá er þýðingarmikið að endur-
skoða samskiptareglur þær, sem
gilt hafa á vinnumarkaði og laga
þær að því sem gildir í helstu sam-
keppnis- og viðskiptalöndum okkar.
íslenskt atvinnulíf verður að búa við
samskonar skilyrði og aðrir, þótt
nauðsynlegt sé að taka tillit til sérís-
lenskra aðstæðna. Það er ekki vafi
á því að stöðugleikinn í landinu,
traust gengi, lækkandi vextir og
vinnufriður mynda frjóan jarðveg
fyrir blómstrandi atvinnulíf.
Markaðsaðstæður orkufreks iðn-
aðar eru nú mjög góðar og eru þar
allmörg mál á döfínni, sem sum hafa
verið rædd opinberlega en önnur eru
á undirbúningsstigi. Það er þó álit
flestra, að helsti vaxtarbroddur at-
vinnulífsins felist í litlum eða meðal-
stórum fýrirtækjum. Þangað sé flest
störf að sækja og mesta verðmæta-
sköpun og einmitt í slíkum fyrirtækj-
um fá nýjar hugmyndir fýrr flug en
í hinum stærri. Þegar er hafíð átak
í eflingu slíkra fyrirtækja, meðal
annars með öflun upplýsinga um
aðgang að tækifærum á Evrópska