Morgunblaðið - 27.10.1995, Síða 24

24 FÖSTUDAGUR 27. OKTÓBER 1995
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Landbúnaður
í vestrænu
hagkerfi
EINN af forystu-
mönnum íslenskra
bænda lét þau orð falla
fyrr á árinu að framtíð
bændastéttar (a.m.k.
sauðfjárbænda) væri
„döpur“. Varla mun
þetta of mælt. Ýmsar
líkur benda til þess að
landbúnaður sé á út-
leið í vestrænu hag-
kerfi, ekki síst ís-
lensku. Landbúnaði er
ekki ætlað hlutverk í
því samfélagi sem nú
er sem óðast verið að
móta í stórkapítalísk-
um anda til Iangrar
framtíðar. Tíðarandinn hefur nán-
ast dæmt bændastétt til útrýming-
ar í nýju þjóðfélagi líkt og trillukarl-
inn, kaupmanninn á hominu og
kaupfélagsbúðimar.
Þótt einstaklingshyggjumenn á
borð við mig hafí margt við þessa
útrýmingarhugsjón að athuga,
dugir það til lítils því málflutningur
tíðarandans, hinnar stórkapítalísku
verðandi, ríkir á umræðuvettvangi
ofar rökum okkar „sérvitring-
anna“, sem reist em á öðmm for-
sendum. Munurinn er svo gagnger
Frumframleiðsla land-
búnaðar hefur marg-
földunaráhrif í atvinnu-
lífinu, segir Ingvar
Gíslason, og stuðning-
urinn skilar sér aftur í
hringrás atvinnu- og
viðskiptalífs.
að öndverðar fylkingar tala ekki
sama mál, meðaíhóf og málamiðlun
koma ekki til greina. Umræða um
þjóðfélagið og þróun þess ber svip
af því, sem dregið var upp í heims-
frægri blaðaskopmynd nýlega, að
annar keppandinn spilar dómínó
þegar hfnn teflir skák og þykjast
þó báðir vera að keppa í sömu
grein við sama skákborð.
■ „Auðlindir til bölvunar"
Tíðarandinn hefur dæmt sveita-
störf í evrópsku samfélagi, „há-
tindi siðmenningar", til útlegðar.
Bústörf, það að afla matar fólki
til viðurværis, er svo fmmstæð
iðja að hún fellur ekki að samfé-
lagi auðhyggjunnar, þar sem
milliliðastarfsemi á háu og víðu
plani skapar þjóðarauðinn. Mat-
vælaframleiðsla sveitamanna telst
svo forneskjuleg hráefnisvinnsla
að hún heyrir til öðru siðmenning-
arstigi ofan á það að vera utan-
veltu í þróuðu hagkerfi kapítalism-
ans. „Auðlindir em til bölvunar"
segir í vígorði þeirra sem boða þá
kenningu að vestrænt samfélag
framtíðarinnar skuli reist á milli-
liðahagkerfi (sjá _ viðskiptakálf
Mbl. 16. 2. 1995). í draumahag-
kerfi útlendra fyrirlesara íslenskra
viðskiptaforkólfa er ekki rúm fyrir
matvælaframleiðslu úr skautijarð-
ar í Evrópulöndum nema ef vera
skyldi vínberjarækt í Frakklandi
og nágrenni, sem svo vill til að
skiptir siðmenntað fólk máli upp
á veisluhæf eðalvín að smekk evr-
ópskrar yfirstéttar. Allt annað ætt
og drykkjarhæft má kaupa við
srnáprísum á markaðstorginu í
Global Village, enda aðdráttarleið-
ir auðveldar í heimsþorpinu og
úrvalið eftir því. Þótt margir sjái
slíka þróun fyrir sér
hrifningarlaust, raun-
ar kvíðafullir, er borin
von að sýn þeirra þyki
áhorfsverð. Andófs-
menn gegn landbún-
aðarfj andskapnum
hafa ekki nógu „stór-
an munn“ til að yfir-
gnæfa þann „Big-
Mouth“-boðskap
tíðarandans sem segir
að ekkert sé svo þjóð-
hagslega asnalegt
eins og það að rækta
akra og tún, ala
sláturdýr og bjástra
við annan sóðaskap (í
siðmenntaðri Evrópu).
„Öryrki á hækjum“
Pólitísk heimspeki milliliðanna
geymir auðvitað það sannleik-
skom, að landbúnaður á örðugt
uppdráttar í auðvæddu hagkerfí,
þar sem kapítalisminn er fortaks-
laus. Frá því sjónarmiði er land-
búnaður eins og vandræðabarn í
góðri fjölskyldu eða „öryrki á
hækjum“ eins og merkur hagfræð-
ingur hefur lýst þessu á útmálandi
hátt. í stórum dráttum á þetta við
um landbúnað í vestrænu hag-
kerfi, ef menn vilja nota slíkt lík-
ingamál. Landbúnaður stendur í
sífelldri aðlögunarbaráttu að hag-
kerfi sem hafnar honum. Þarf
ekki annað en að hlusta á hag-
fræðinga og aðra talsmenn hins
nýja valdakerfis til þess að sann-
færast um það. Kerfishagfræðing-
ar eiga það sameiginlegt að „vita
hvert skattamir þeirra fara,“ þeir
fara allir í landbúnaðinn! Því er
ekki að furða þótt sá áróður tíðar-
andans gangi í fólk í öðmm starfs-
stéttum, að landbúnaði sé haldið
uppi af neytendum og skattgreið-
endum með „ríkisstyrkjum“, „of-
urtollum" og „verðlagsokri". Má
sín þá lítils þótt sýnt sé fram á
að slíkur stuðningur (millifærsla)
skilar sér aftur í hringrás atvinnu-
og viðskiptalífs og snýr ekki að
bændum einum. Fmmframleiðsla
landbúnaðar hefur margföldunar-
áhrif, þótt nú tíðkist að meta þau
einskis. En til hvers er að nefna
rök sem þessi, þegar þau heita
einskisverður fyrirsláttur á máli
þeirra sem ráða? Tilgangsleysi
þess að hafa uppi slík rök spegl-
ast best í því að forystumenn
bændastéttar, að vísu sundurleitur
hópur, em svo raunsæir að vera
ekki að veifa þeim, enda barin
niður sem sveitamannahagfræði,
sem ekki getur verið verri. Rök
.sveitamanna fyrir tilveru sinni
finna ekki hljómgmnn í þjóðfélagi
þar sem viðskiptajöfrar em hetjur
alþýðunnar og neytendasamtök
sjá bændur fyrir sér sem stéttar-
óvininn sjálfan.
Dapurleg framtíð
Ofanskráð hugleiðing er ekki
samin til þess að gera lítið úr nýj-
um búvörusamningi. Hann stend-
ur fyrir sínu eins og komið er.
Hann er bam síns tíma, spegill
aldarfarsins. Mér er það eitt í
huga að virða fyrir mér meginþró-
un landbúnaðar og stöðu bænda-
stéttar, hvert horfír í þeim efnum.
Framtíð landbúnaðar í vestrænu
hagkerfi er dapurleg. íslenskur
landbúnaður er þar engin undan-
tekning. Því miður óttast ég að
landbúnaðarfjandskapur og
bændafordómar séu magnaðri á
íslandi en í öðmm löndum.
Höfundur er fyrrverandi alþingis■
maður og ráðherra.
Ingvar
Gíslason
Heilbrigðiskerfið -
meira fyrir minna
ÞÖRFIN fyrir for-
gangsröðun í heilbrigð-
iskerfinu er nú orðin svo
knýjandi að almenn
umræða um hana er
loksins hafin. Auðvelda
má þessa forgangsröð-
un nokkuð með því að
nýta það fé sem veitt
er til heilbrigðismála
betur en nú er gert, en
skipulagning heil-
brigðisþjónustunnar er
langt frá því að vera
eins hagkvæm og
mögulegt væri. Með
markvissari ákvarðana-
töku og betri skipulagn-
ingu má spara hundmð
milljóna króna árlega
án þess að skerða þjónustuna. Leita
þarf allra leiða til að ná þessu fram,
en ein af þeim leiðum felst í því að
beita aðgerðarannsóknum í auknum
mæli. Sem vísbendingu um hvað um
er að ræða má nefna að rekstrarverk-
fræðingar era dæmi um stétt sem
beitir aðgerðarannsóknum að stað-
aldri.
Aðgerðarannsóknafélag íslands,
sem er áhugamannafélag með ríflega
120 félögum, tekur fyrir eitt þema
á hverjum vetri. í vetur varð „heil-
brigðiskerfið — meira fyrir rninna"
fyrir valinu sem þema. Fyrsti fundur-
inn mun einskorðast við hvemig að-
gerðarannsóknir geta nýst við rekst-
ur spítala og verður hann haldinn á
Borgarspítalanum 31. október kl.
16:30, í suðursal, 1. hæð í G-álmu.
A síðari fundum í vetur verður fjall-
að um önnur efni.
má nefna gæðastjóm-
un, heilsuhagfræði og
aðgerðarannsóknir.
Reiknilíkön era ekki
markmið í sjálfu sér og
gefa í fæstum tilvikum
nákvæm svör eða lausn-
ir, en geta verið mikil-
væg og sjálfsögð undir-
staða fyrir ákvarðanir.
Eitt helsta hjálpar-
tæki aðgerðarannsókna
kallast hermilíkön sem
era ein gerð reiknilík-
ana. Flestir kannast við
tölvuleiki sem herma
eftir raunveralegum
eða ímynduðum veru-
leika. Sumir „tölvuleik-
ir“ era notaðir við þjálf-
un manna og era flughermar vel
þekktir. Það er miklu ódýrara að
þjálfá menn í flughermum en í flug-
vélum og mistök eru þar ódýr en
lærdómsrík.
Víða þykir notkun líkana sem
herma eftir heilbrigðiskerfinu sjálf-
sagt tæki til að nýta fjármagn bet-
ur. Dæmi um slíkt era líkön þar sem
hermt er eftir „streymi" sjúklinga
um kerfið, til dæmis í Svíþjóð og
Bretlandi. Með þessum líkönum má
til dæmis meta hvaða áhrif nýtt
hjúkranarheimili hefði á rekstur
sjúkrahúsa og áhrif af (sumar)lok-
unum deilda. Alkunna er að sparn-
aður á einum stað getur leitt til auk-
inna útgjalda á öðram stað. Þess
má geta að nokkrir tugir aðgerða-
rannsóknarmanna vinna hjá eða fyr-
ir breska heilbrigðisráðuneytið.
Snjólfur
Ólafsson
Reiknilíkön
Ein leið til að nýta betur það fé
sem fer til heilbrigðismála er að
styðjast við reiknilíkön við ákvarð-
anatöku og skipulagningu í heil-
brigðiskerfinu. Reiknílíkön era notuð
sem liður í vinnu sem getur farið
fram undir ýmsum merkjum. Hér
Mesti
sparnaðurinn
Víða má ná fram sparnaði í heil-
brigðisþjónustu án þess að skerða
þjónustuna. Einnig er ljóst að mesti
spamaðurinn fæst með því að huga
að uppbyggingu heilbrigðiskerfisins
í heild, meðal annars uppbyggingu
Víða má ná fram sparn-
aði í heilbriffðisþjónustu.
Snjólfur Ólafsson
skrifar um forgangsröð-
un í heilbrigðiskerfinu.
sjúkrastofnana. Aftur og aftur er
greint frá í fjölmiðlum illa nýttum
tækjum, húsnæði og starfsfólki og
öragglega era misbrestimir fleiri en
þar koma fram. í mörgum tilvikum
hefði mátt koma í veg fyrir sóun
með betri skipulagningu og skyn-
samlegri ákvörðunum.
Hér á landi era mörg dýr sjúkra-
rými notuð fyrir einstaklinga sem
hefðu það jafn gott eða betra í mun
ódýrari hjúkranarrými, ef það væri
til. Þetta er dæmi um sóun sem skrif-
ast á reikning heilbrigðisyfirvalda.
Lokaorð
Fyrir nokkrum áratugum höfðu
fáir íslendingar menntun sem nýtist
við flókna skipulagningu og rekstur.
Það era því „eðlilegar“ ástæður fyrir
mörgum af þeim mistökum sem gerð
hafa verið. Nú eru breyttir tímar.
Þótt ekki sé eðlilegt að gera þá kröfu
til stjómmálamanna að þeir búi yfir
þekkingu á sviði ákvarðanatöku og
skipulagningar þá hljótum við að
gera þá kröfu til þeirra að þeir nýti
sér aðstoð þeirra sem það gera. A
síðustu misserum hafa verið stigin
nokkur skref í þessa átt, en þau
hefðu þurft að vera bæði fleiri og
stærri. Aðgerðarannsóknafélagið vill
leggja sitt af mörkum til að ákvarð-
anir verði markvissari og skipulagn-
ing betri í heilbrigðiskerfinu, og
reyndar í öllu þjóðfélaginu.
Höfundur er dósent í Háskóla ís-
lands og formaður Aðgerðarann-
sóknafélags íslands.
V egnrinn yfir Gilsfjörð
Svartil
Halldórs
Biöndals
ráðherra
FIMMTUDAGINN
12. október var grein í
Morgunblaðinu um
vegagerð og kom í ljós
að nýr vegur yfir Gils-
fjörð yrði ekki tekinn í
notkun haustið 1997.
Halldór, þú segir að þú
sjáir ekert því til fyrir-
stöðu að fresta útboði.
Það er best að ég svari
þér hreint út.
Þingmál. Tillaga um Gilsfjarðar-
brú var flutt fyrsta í skipti á þingi
1982. Tilagan var flutt af Sigurlaugu
Bjarnadóttur ásamt AÍexander Stef-
ánssyni, Friðjóni Þórðarsyni, Ólafi
Þórðarsyni, Skúla Alexanderssyni og
Sighvati Börgvinssyni. Tillagan var
rædd á þingi 1982 til 1983.
Ef við hefðum verið frek hér þá
væri brúin komin vegna þess að okk-
ur fannst að aðrir væra verr staddir
en við. Þar á ég við brú á Suður-
landi. Ég á við brúna yfir Öndunar-
fjörð og Vestfjarðagöngin. Allt vora
þetta nauðsynlegar framkvæmdir,
en það virðist ekki megi rétta fram
litla fingur, þá takið þið alla höndina.
Þú segir, að það ætti að vera
hægt að hnika til vegagerðinni yfir
Gilsfjörð. Það hefur verið gert og
má ekki endurtakast.
Halldór, þú veist að þú ert að
skrökva, að þú einn þurftir að ákveða
hraða og röð vegframkvæmda. Það
gerir Alþingi en ekki þú. Ef eðlilegur
framkvæmdahraði hefði verið væri
vegurinn yfir Gilsfjörð kominn.
Sveinn
Guðmundsson
Framkvæmdum var
hnikað til illu heilli.
Hver trúir þvl að það
eigi að fresta útboði um
einhveijar vikur. Ekki
ég. Ég er orðinn það
lífsreyndur að það er
hægt að klæða lygina í
brúðkaupskjól, en það
breytir engu um það
hvað undir brúðarkjóln-
um er.
Þú segir, Halldór, að
ekki sé auðvelt að skera
niður lögboðnar fram-
kvæmdir. Þú veist að
við hér eram fáir og þú
heldur að auðvelt sé að
ráðast á garðinn þar
sem hann er lægstur. Utboðið nú er
lögum samkvæmt.
Á síðustu 40 árum hefur byggð
dregist saman hér um helming og
hið sama hefur gerst í Norðfirði. Svo
dæmi séu tekin.
Fyrir nokkrum áram var okkur
lofað að á Reykhólum skyldi vera
læknir yfir vetrarmánuðina. Þegar
Reykhólalæknishérað var lagt niður.
Það skal fyllilega viðurkennt að
læknisþjónustan frá Búðardal er eins
góð og hægt er að búast við miðað
við þær erfiðu aðstæður.
Auðvitað var það svikið að hafa
lækni á Reykhólum yfir þessa þrjá
vetrarmánuði sem lofað var.
Síðasta vetur gerði hér stórviðri
og þá varð hér alvarlegt slys. Það
tók okkar ágætu hjúkranarkonu í
' fylgd röskra björgunarsveitarmanna
um 20 klukkustundir að komast 40
km á slysstað. Vegur yfir Gilsfjörð
myndi treysta búsetu og auka öryggi
íbúanna hér.
Halldór, mín persónuleg skoðun
er sú að ráðherra beri að framfylgja
Þú hefur valið vondu
leiðina, segir Sveinn
Guðmundsson, og
þarft að ná áttum í tíma.
lögum frá Alþingi í þeim málaflokk-
um sem honum er treyst fyrir.
Það skiptir því engu máli hvort
þú ert á móti íbúum hér, þér ber að
bjóða út veginn yfir Gilsfjörð. Fram-
kvæmdavald þitt er bundið við lög
og hvort sem þér líkar betur eða
verr, þá ber þér að framfylgja lögum
frá Alþingi. Það skiptir þjóðina engu
hvort þér þykir eitthvað gáfulegt eða
ekki. Þér ber að framfylgja lögunum.
Sé það á móti samvisku þinni verður
þú að segja af þér ráðherradómi.
Ef þú og Pétur Blöndal, frændi
þinn, viljið leggja landið í eyði þá
komið hreint fram og segið það bara
án þess að nota til þess feluorð.
Það er nóg af löndum sem era
yfirfull af fólki sem myndi gleypa
við því að senda fólk frá sér til Is-
lands sem landnema. Þeir sem vilja
láta aðra spara verða líka að spara
sjálfir, ráðherrar sem þingmenn. Við
vitum að fjármagni er misskipt. Sum-
ir búa flott og er það í lagi ef þeir
vinna fyrir því sjálfir á heiðarlegan
hátt. Halldór, þú ert líka samgöngu-
málaráðherra fyrir okkur og ég skal
fúslega játa að ég er reiður við þig,
en reiði hefur sjaldan leyst vandamál
en skapar vonleysi og leiða. Þú hefur
valið vondu leiðina, sem ég vona að
þú áttir þig á því áður en að bjarg-
brún er komið og þú kominn svo
framarlega, að ekki verði snúið við.
Höfundur er bóndi.