Morgunblaðið - 27.10.1995, Qupperneq 27

26 FÖSTUDAGUR 27. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 27. OKTÓBER 1995 27
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
FLATEYRI
HIÐ mannskæða snjóflóð, sem féll á Flateyri við Ön-
undarfjörð í fyrrinótt er þungt högg fyrir þetta litla
byggðarlag, Vestfirðinga og þjóðina alla. Eftir þá hörmu-
legu atburði, sem urðu í Súðavík í janúarmánuði sl. hefði
enginn trúað því, að slíkt gæti gerzt á ný, á sama ári og
í sama landsfjórðungi. Það er þvi ekki að ástæðulausu,
að alls staðar er spurt: Hvað er að gerast í þessu landi?
Hvaða breytingar eru að verða á veðurfari og í náttúr-
unni, sem valda þessum ósköpum? Og við þeim spurning-
um eigum við engin svör.
í snjóflóðinu í Súðavík fórust 14 einstaklingar. Þegar
þetta er ritað hafa 19 fundist látnir í snjóflóðinu á Flat-
eyri og enn er leitað ársgamals barns. Einn maður fórst
í snjóflóði í Reykhólasveit í kjölfar atburðanna í Súða-
vík. Á þessu ári hafa því 34 einstaklingar látið lífið í
snjóflóðum í einum og sama landshlutanum og eins er
saknað. Þetta er óskaplegt áfall. Fyrst og fremst fyrir
fjölskyldurnar, sem eiga um sárt að binda. En einnig
fyrir fólkið, sem byggir Vestfirði.
Menn spyija: Hversu lengi halda Vestfirðingar þetta
út? Að baki er einn harðasti og erfiðasti vetur á Vest-
fjörðum um langt árabil. Til viðbótar kom áfallið í Súða-
vík. Veturinn er varla genginn í garð, þegar óveðrið
geisar á nýjan leik, snjónum kyngir niður, flugvellir lok-
ast, vegir teppast og snjóflóðin falla í hveijum firðinum
á fætur öðrum. Því getur enginn svarað, hversu lengi
Vestfirðingar halda þetta út. Að einhverju leyti má
kannski finna svarið í lífi og örlögum Vestfirðinga sjálfra.
Þær fjölskyldur eru fáar á Vestfjörðum eða sem eiga
rætur á Vestfjörðum, sem ekki hafa misst ástvini í nátt-
úruhamförum ýmist til sjós eða lands. Mótlætið herðir
sumt fólk. Aldalöng barátta Vestfirðinga við óblíða nátt-
úru hefur hert þá.
Þegar horft er til baka er ljóst, að á undanförnum
áratugum og öldum hafa hvað eftir annað komið þau
tímabil, að veðurfar hefur versnað mjög frá því, sem
almennt gerist, bæði á Vestfjörðum og annars staðar.
Firðir og flóar hafa verið ísi lagðir. Snjóflóð hafa fallið.
Sjómenn hafa horfið í hafið í óveðrum, sem enginn hefur
ráðið við. Það er ekki ofmælt, að ísland sé á mörkum
hins byggilega heims. Við erum betur undir það búin
að takast á við náttúruöflin en fyrr á árum og öldum.
Við búum í góðum og upphituðum húsum. Við sækjum
■ sjóinn á stórum og öflugum skipum. Við búum yfir sér-
þekkingu til þess að spá fyrir um það, sem getur gerzt
m.a. í veðurfari. Samt ráðum við ekkert við náttúruöfl-
in, þegar þau láta til sín taka eins og nú.
Sérfróðir menn hafa reynt að segja til um, hvar lík-
legt sé að snjóflóð falli. Atburðirnir á Flateyri vekja upþ
spurningar um það, hvort yfirleitt sé nokkur möguleiki
á að segja fyrir um það. A.m.k. féll þetta mikla snjóflóð
þar sem-ekkert snjóflóð átti að falla. Og enginn álasar
sérfræðingunum fyrir það. Hvernig á að vera hægt að
segja til um það, hvar snjóflóð getur fallið?
Eitt hefur komið skýrt í ljós síðasta sólarhringinn.
Þeir sem stjórna björgunaraðgerðum af þessu tagi, björg-
unarmennirnir sjálfir, læknar og hjúkrunarfólk kunna
vel til verka. Það er aðdáunarvert, hvað allt þetta fólk
hefur unnið skipulega og fumlaust að björgunarstarfi á
Flateyri og aðhlynningu þeirra, sem komust lífs af úr
þessum náttúruhamförum.
Þeir atburðir, sem hafa orðið á Vestfjörðum á þessu
ári hljóta að vekja upp alvarlegar spurningar um, hvern-
ig bezt verði hægt að tryggja öryggi þess fólks, sem býr
í sjávarplássum víðs vegar um landið, þar sem hætta er
á snjóflóðum. Sú hætta er fyrir hendi víða um land, bæði
á Norðurlandi og á Austfjörðum. Þær hugmyndir, sem
menn hafa gert sér um það hingað til a.m.k. geta varla
talizt raunhæfar eftir það, sem gerðist á Flateyri í fyrri-
nótt. Líklegt má telja að taka verði allar snjóflóðavarnir
og allar álitsgerðir um hættusvæði til endurskoðunar
eftir þessa atburði.
Þessar hugleiðingar bíða síðari tíma. Á þessari stundu
sameinast þjóðin öll í samúð og einhuga stuðningi við þá,
sem hafa misst nána ættingja og vini í snjóflóðinu á Flat-
eyri. Framundan eru erfiðir tímar fyrir marga. Sá samhug-
ur, sem þeir munu finna meðal þjóðarinnar verður þeim
mikilsverð hjálp. En eins og við öll vitum geta áföllin í
lífinu stundum orðið svo mikil, að þau verða aldrei bætt.
t
Höggið líkast jarðskjálftakippum • Fyrir 61 ári fórust þrír menn úr fjölskyldunni í snjóflóði • Hjónin þeyttust úr rúminu og fram á gólf
## Morgunblaðið/Halldór Sveinbjömsson
Öfhigt björgunarstarf við erfiðar aðstæður
STRAX og Ijóst varð að snjóflóðið hafði fallið á
Flateyri voru björgunarsveitarmenn kallaðir út,
og unnu þeir kappsamlega við leit fram á nótt.
Heimamenn byrjuðu leitina, en þeim barst fljótt
liðsauki, fyrst frá ísafirði. Leitarmenn þaðan voru
með hunda til leitar og gekk leitin mun hraðar
eftir að þeir voru komnir á vettvang. Aðkoman
var víða óhugnanleg, húsin höfðu mörg bókstaf-
Iega splundrast þegar snjóflóðið og höggbylgjan
sem fylgdi því skall á þeim. Stjórnandi björgunar-
aðgerðanna sagði að starfið hefði á stundum frem-
ur líkst rústabjörgun en björgun úr snjóflóði.
Guðjón Guðmundsson bjargaðist úr flóðinu ásamt fjölskyldu sinni
GUÐJÓN Guðmundsson,
sem bjó á Unnarstíg 1 á
Flateyri ásamt konu sinni
Bjarnheiði ívarsdóttur og
þremur dætrum, segist hafa vaknað
við háan hvell. „Ég veit ekki hvort
• það var þegar snjórinn skall á hús-
inu eða hvort loftbylgja kom á und-
an,“ segir Guðjón.
Risið brotnaði af timburhúsi hans
og flaut áfram ofan á snjóflóðinu,
en neðri hæðin fór í mask. Öll fjöl-
skyldan svaf hins vegar í risinu.
„Efri hæðin, með gólfinu og þak-
inu, fór af stað og sigldi í heilu lagi
tvær eða þrjár húslengdir undan
flóðinu," segir Guðjón. „Það tók ekki
langan tíma, en ég áttaði mig strax
á að þetta væri snjóflóð og að þetta
helvíti væri komið þarna niður eftir.
Ég trúði því ekki að þetta gæti gerzt
fyrr en ég vaknaði í morgun. Fyrir
ofan húsið mitt eru búin að vera hús
frá því um aldamót."
Tilviljun bjargaði einni
dótturinni
Guðjón og kona hans þeyttust út
úr rúminu og fram á gólf er húsið
fór af stað. Guðjón segir að þau
hafi þá fyrst orðið vör við einhvern
snjó á hæðinni er þau hafí staðið
upp og byijað að átta sig í þreifandi
myrkrinu. Yngsta dóttir þeirra,
tveggja ára, sem svaf í barnarúmi í
sama herbergi, var hins vegar enn
í rúminu.
„Ég komst fram til að gá að eldri
stelpunum mínum, sem eru tíu og
fimmtán ára. Þær sváfu í herbergi
í hinum gaflinum á húsinu, sem snýr
upp að hlíðinni, og ég fór þangað
Hvellur og risið
sigldi af stað
EFRI hæðin, með gólfinu og þakinu, á húsinu að Unnarstíg 1 fór af stað og sigldi í heilu
lagi tvær eða þrjár húslengdir undan flóðinu.
strax. Stelpurnar voru heilar á húfí.
Þær höfðu gert það, sem kemur yfir-
leitt ekki fyrir, að þær sváfu saman
í rúmi í herbergi annarrar þeirrar.
Sú, sem ekki svaf í sínu herbergi,
hefði mjög sennilega slasazt ef hún
hefði verið í sínu rúmi, því að það
var fullt af braki,“ segir Guðjón.
Lýsti sér með vekjaraklukkunni
„Það hafði komið dálítill snjór inn
í efri hæðina. Ég fann vekjaraklukk-
una mína, sem er rafhlöðuklukka
með ljósi og ég gat lýst með henni
þannig að ég fann einhveijar spjarir
til að vefja okkur innan í. Konan og
yngsta stelpan fóru yfir í herbergið
hjá eldri dætrunum. Aðeins tveir
gluggar á efri hæðinni brotnuðu í
öllum látunum, en annar þeirra var
í hjónaherberginu. Ég komst út um
svaladyr og sá þá nágranna minn
og frænda, Eirík Finn Greipsson, og
konuna hans, en það var verið að
hjálpa þeim út úr húsinu þeirra.
Við fórum svo yfir í heilsugæzlu-
stöðina, en efri hæðin á húsinu okk-
ar var komin niður undir læknis-
bústaðinn. Við vorum þar þangað til
við fengum okkur flutt niður í rriat-
sal frystihússins. Það var rafmagns-
laust í heilsugæzlustöðinni en þar
var tekið vel á móti okkur,“ segir
Guðjón Guðmundsson.
Risið af húsi Guðjóns sigldi 20-30
metra ofan á snjóflóðinu og endaði
við norðurvegg læknisbústaðarins,
við næstu götu fyrir neðan. Guðjón
segir að brak úr húsi sínu og húsi
Eiríks Finns frænda síns hafi dreifzt
alla leið að gafli heilsugæzlustöðvar-
innar, sem er tugi metra í burtu.
Alag á rafstöðina minnkaði
skyndilega klukkan 4.07
Björgvin Þórðarson var nýkominn á vakt í rafstöðinni þegar flóðið
skall á. Með honum er Kristján Einarsson, orkubústjóri á Flateyri.
MAÐURINN minn var nýfarinn
út úr dyrunum á vakt í raf-
stöðinni þegar ég fann að
högg kom á húsið, svo minnti mig einna
helst á jarðskjálftakipp. Rafmagnið fór
um leið, en ég kveikti á kerti og klæddi
mig. Þegar ég gerði mér grein fyrir
að snjóflóð hafði fallið á hús í grennd-
inni fór ég út og vegna veðursins varð
ég nánast að skríða til sonar míns, sem
býr á Brimnesvegi, neðar í bænum,“
sagði Jónína Ásbjömsdóttir, sem býr
á Eyrarvegi 12.
Maður hennar, Björgvin Þórðarson,
sagði að hann hefði verið rétt kominn
á vakt þegar- flóðið skall á og hann
hefði orðið þess var með þeim hætti,
að skyndilega minnkaði mjög álag á
rafstöðina. Flóðið hafði fallið á
spennustöð ofan í þorpinu.
Jónína hefur búið öll sín 60 ár á
Flateyri, en aldrei orðið vitni að neinu
í líkingu við flóðið í gær.
„Hérna fór rafmagnið á miðvikudag
og þorpið fékk rafmagn frá tveimur
vararafstöðvum. Önnur þeirra bilaði
og Björgvin og sonur minn Guðmund-
ur, sem báðir eru rafvirkjar, unnu
fram á kvöld við viðgerðir. Björgvin
þurfti svo að fara á vakt kl. 4 í morg-
un og var rétt farinn þegar flóðið
skall á. Ég var ein á neðri hæð húss-
ins og mér fannst höggið, sem kom
á húsið, einna helst líkjast jarðkjálfta-
kippum, sem ég hef einu sinni fundið.
Rafmagnið fór og eftir á frétti ég að
spennustöð hefði eyðilagst við flóðið."
Undarlegt hve álagið minnkaði
Björgvin sagði að hann hefði mætt
á vakt í rafstöðinni klukkan fjögur
um nóttina. „Skömmu síðar tók ég
eftir að mjög lítið álag var á rafstöð-
ina, sem líka er kyndistöð fyrir þorp-
ið. Mér fannst þetta mjög undarlegt,
en vissi ekki hvað hefði gerst fyrr en
hringt var í mig og um svipað leyti
kom félagi minn og sagði mér af
þessu."
Björgvin sagði að hann hefði haft
samband við Grétar son sinn, sem er
í Björgunarsveitinni Sæbjörgu, en
Grétar hafi þá verið búinn að frétta
af flóðinu og verið á leið til starfa.
„Ég ákvað að halda kyrru fyrir í
rafstöðinni og halda henni gangandi,
svo rafmagn héldist á þeim hluta
þorpsins sem slapp við flóðið,“ sagði
Björgvin. „Heilsugæslustöðin slapp,
en rafmagnið fór af henni og þar með
hitinn, svo flytja átti eldri borgara,
sem þar dveljast, eitthvert annað.“
Jónína segir að 26. október hafi
lengi verið minningardagur í fjölskyld-
unni, því á þessum degi fyrir 61 ári
fórust þrír karlmenn úr fjölskyldunni
í snjóflóði.
„Bróðir fósturmóður minnar, föð-
urbróðir hennar og mágur föður henn-
ar lentu í snjóflóði þegar þeir voru
að leita kinda inn með hlíðinni. Hins
vegar man ég ekki eftir flóði sem
hefur náð jafn langt hér niður í bæ-
inn. Hér kom þó flóð fyrir um fjórum
áratugum, sem fór yfir kirkjugarðinn
og niður að minjasafni."
Þegar rætt var við Jónínu var hún
að gæta bamabama á heimili sonar
síns. „Karlmennirnir em flestir úti og
ýngri konur í bænum em að aðstoða
í mötuneyti frystihússins, þar sem
tekið er á móti fólki.“
Ottuðumst um strákana
og fórum með faðirvorið
FJÖLSKYLDAN að Unnarstíg 3 — Guðlaug Auðunsdóttir, Grétar
Örn, Auðunn Gunnar, sem er staddur í Reylg'avík við nám, Eirík-
ur Finnur Greipsson og Smári Snær. Myndin var
tekin fyrir um fjórum árum.
YÐ vorum sofandi þegar hús-
ið bókstaflega sprakk í
tætlur, ég get ekki lýst því
öðruvísi. Allt fylltist af snjó, en við
hjónin náðum að búa til öndunar-
rými í kringum okkur. Svo gátum
við ekkert gert nema beðið. Óvissan
um afdrif strákanna okkar kvaldi
okkur mest. Við töluðum saman,
fórum með faðirvorið og reyndum
að styrkja hvort annað,“ sagði Ei-
ríkur Finnur Greipsson, íbúi við
Unnarstíg 3 á Flateyri. Drengirnir
reyndust óhultir, en sá eldri komst
út úr brakinu og hljóp fáklæddur
eftir hjálp.
„Við vöknuðum ekki fyrr en flóð-
ið skall á húsinu og við fundum
hvernig við flutum með því,“ sagði
Eiríkur Finnur i samtali við Morg-
unblaðið skömmu fyrir hádegi í
gær, en hann var þá staddur í fisk-
vinnslunni Kambi hf. „Okkur hjón-
unum tókst að hanga einhvem veg-
inn saman og þegar flóðið stöðvað-
ist gátum við búið til öndunarrými
í kringum okkur. Við heyrðum ekk-
ert hljóð, en vorum að reyna að
hlusta eftir drengjunum.“
Braust út og hljóp eftir lyálp
Á meðan Eiríkur Finnur og kona
hans, Guðlaug Auðunsdóttir, biðu
hjálpar _voru tveir synir þeirra,
Grétar Öm, 14 ára, og Smári Snær,
7 ára, einnig fastir í siýóflóðinu.
Þeir sváfu í hinum enda hússins.
„Það fór minni sqjór inn í her-
bergið til þeirra en til okkar og
eldri strákurinn náði að bijótast
einhvern veginn út úr brakinu.
Hann skildi yngri strákinn eftir,
sem var mjög skynsamlegt, því svo
þurfti hann að hlaupa á nærbuxun-
um í ofsaveðri til að sækja hjálp.“
Grétar Örn hljóp til kunningja-
fólks og lét vita af flóðinu. „Eg
býst við að við hjónin höfum verið
um 45 mínútur í flóðinu. Okkur var
ekki orðið mjög kalt, þrátt fyrir
að ég væri bara í nærbuxum og
konan mín í nærbuxum og treyju,“
sagði Eiríkur Finnur. „Björgunar-
mönnum gekk mjög vel að ná okk-
ur úr snjónum, en við vissum enn
ekkert um afdrif strákanna. Það
var ólýsanlegur léttir að frétta að
ekkert amaði að þeim.“
Elsti sonur Eiriks Finns og Guð-
laugar, Auðunn Gunnar, sem er
tæplega tvítugur, var ekki heima
þcgar snjóflóðið skall á, en hann
stundar nám í Reykjavík.
Eiríkur Finnur var mjög sleginn
eftir atburðinn, enda fjölda ná-
granna hans saknað. Hann kvaðst
varla skilja hvað gerst hefði.
„Allir vissu að hætta var á snjó-
flóðum efst í bænum, en engan
hefði grunað að flóð færi svona
neðarlega. Mitt hús, sem var timb-
urhús á einni hæð, stóð í miðju
þorpinu, en það splundraðist. Þá
get ég líka nefnt, sem dæmi um
hversu kröftugt flóðið var, að það
reif neðri hæðina undan tveggja
hæða timburhúsi nágranna míns,
Guðjóns Guðmundssonar, að Unn-
arstíg 1 og efri hæðin flaut áfram
niður i þorp. Fjölskyldan svaf á
efri hæðinni og slapp úr flóðinu."
1