Morgunblaðið - 29.10.1995, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 29. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
UEBEC-búar hafa örlög
■ ■ Kanada í hendi sér. A
IaI morgun ganga þeir til
atkvæðagreislu um það
hvort^eir eigi að segja skilið við
Kanada. Þessar kosningar geta orð-
ið þær afdrifaríkustu í sögu lands-
íns; ef meirihluti íbúa kýs já, þ.e.
vill aðskilnað, kemur það til með
að breyta Kanada í megindráttum.
Það getur jafnvel farið svo að önn-
ur fylki eins og British Columbia
og Alberta fylgi í kjölfarið og segi
skilið við Kanada. Ef meirihluti
Quebec-búa kýs hins vegar nei, er
eins víst að áratugagamlar umræð-
ur aðskilnaðarsinna haldi áfram
enn um sinn til mikillar armæðu
fyrir aðra Kanada-búa.
Þessi afdrifaríka ákvörðun er nú
í höndum eins fylkis þar sem býr
um fjórðungur íbúa Kanada.
Kanadamenn í öðrum fylkjum hafa
fylgst þöglir með atburðunum í
Quebec og óttast um framtíð lands-
íns. Skoðanakannanir undanfarið
hafa sýnt að í fyrsta skipti í langan
tíma er það mögulegt 'og jafnvel
líklegt að Quebec-búar kjósi já. Og
hvað það hefur í för með sér veit
enginn.
Quebee hefur nokkra menningar-
lega sérstöðu innan Kanada þar
sem meirihluti íbúa talar frönsku.
En Kanada er líka sérstakt vegna
Quebec. Allt frá því að ákveðið var
að vemda franska menningu og
frönsku í Quebec hefur Kanada lagt
mikið upp úr að ólíkir menningar-
hópar í landinu fái að halda sinni
sérstöðu. En aðskilnaður Quebec
mun ekki aðeins breyta landinu
menningarlega heldur einnig land-
fræðilega. Quebec liggur f miðju
Kanada og mun aðskilnaður skipta
landingu upp í tvennt.'Það er því
ljóst að ef Quebec kýs já mun það
breyta Kanada í grundvallaratriðr
um. Kanada án Quebec er ekki
Kanada eins og við þekkjum það í
dag.
Akyörðun um að kljúfa Kanada
mun því vekja upp mikla reiði ann-
ars staðar í Kanada og er líklegt
að samningarviðræður um formleg-
an aðskilnað sem þá tækju við, yrðu
erfíðar og sárar. I Quebec búa um
sjö milljónir íbúa, eða um fjórðungur
Kanadamanna, og er frönsku-
mælandi fólk þar í meirihluta.
Umræðan um aðskilnað Quebec
á sér langa sögu. Þetta er reyndar
önnur atkvæðagreiðslan um málið.
Árið 1980 gengu Quebec-búar til
atkvæðagreiðslu í fyrsta skipti, þá
kusu rúm 40 prósent með samein-
ingu en tæp 60 prósent voru á
móti. Eftir þá atkvæðagreiðslu kom
nokkuð bakslag í umræðuna um
aðskilnað en fljótlega tók hún sig
upp á ný með álíka miklum ákafa.
Viðhorf Quebec-búa til sam-
skipta við Kanada er þverstæðu-
kennt. Meirihluti Quebec-búa, einn-
ig þeirra sem ætla að kjósa já, vill
halda kanadísku ríkisfangi og vega-
bréfi. Það er því nokkuð óljóst í
hugum fólks hvað sjálfstæði tákn-
ar. Það virðist sem íbúarnir vilji
bæði að Quebec sé sjálfstætt og
fullvalda ríki og hluti af Kanada!
Um hvað er kosið?
Spumingin sem borin er upp í
þjóðaratkvæðagreiðslunni á morg-
un er löng og óskýr. Hún hljóðar
á þessa leið: “Kýst þú að Quebec
verði fullvalda ríki; eftir að hafa
samið formlega við Kanada um
nýtt efnahagslegt og stjórnmála-
legt samband, innan ramma Sátt-
málans sem virðir framtíð Quebec
og þess samkomulags sem gert var
12. júní 1995?“ Þessi spurning
þarfnasttöluverðra skýringa - skýr-
inga sem margir kjósendur virðast
ekki hafa á reiðum höndum.
Fyrsti hluti spumingarinnar er
þó skýr - vilja Quebec-búar að fylk-
ið verði sjálfstætt og fullvalda ríki?
I hugum margra er þetta raunveru-
lega spurningin sem kosið er um.
En seinni hluti spumingarinnar
flækir málið: hvað er átt við með
efnahagslegu- og stjórnmálalegu
sambandi við Kanada - og hvað er
átt við með Sáttmálanum og hvaða
samkomulag var gert 12.júní 1995?
Um það hvernig hið efnahags- og
stjórnmálalega samband yrði við
Kanada hefur lítið sem ekkert verið
rætt innan Kanada.'Quebec getur
Reuter
JEAN CHRETIEN, forsætisráðherra Kanada, hefur varað við
því að aðskilnaður Quebec muni hafa mjög alvarlegar afleiðing-
ar og sagt að eining kanadiska ríkisins sé í hættu. Á myndinni
veifar Chretien til stuðningsmanna sinna en báðar hreyfingarnar
hafa haldið mikla fjöldafundi í Montreal á undanförnum dögum.
Reuter
LUCIEN BOUCHARD, leiðtogi „Bloc Quebecois", á fundi með
stuðningsmönnum aðskilnaðar á miðvikudag. Þúsundir manna
mættu á fundinn sem haldinn var í Montreal.
AÐSKILNAÐARSINNINN Lucien Bouchard nýtur mikillar per-
sónuhylli og honum er þakkað hversu mjög hefur dregið saman
með fylkingunum.
KLOFNAR
KANADA?
íbúar Quebec standa frammi fyrír afdrifa-
ríkri ákvörðun í þjóðaratkvæðagreiðslunni á
morgun. Verði sjálfstæði Quebec samþykkt
mun það breyta Kanada í grundvallaratrið-
um og ef til vill leiða til frekari klofnings.
Salvör Nordal er í Kanada og gerir hér
grein fyrir sÖgunni, kosningabaráttunni og
hugsanlegum afleiðingum þessarar mikil-
vægu atkvæðagreiðslu.
ekki sagt skilið við Kanada þegj-
andi og hljóðalaust. Eins og við
aðra skilnaði þarf, til dæmis, að
semja um skiptingu eigna og
skulda. Heildarskuldir kanadísku
þjóðarinnar eru nú 550 milljarðar
dollara. Hvernig á að skipta þeim?
Eru þetta skuldir Kanada, eða er
hluti þessara skulda skuldir Qu-
ebec? Hvernig er með ellilífeyri og
atvinnuleysisbætur sem ríkið hefur
skuldbundið sigtil að borga þegnum
sínum? Vilja aðskilnaðarsinnar
semja um aukið sjálfstæði innan
Kanada en að Quebec verði eftir
sem áður hluti þess? Og svona
mætti áfram telja. Engin skýr svör
eru við þessum spurningum.
Fulltrúar aðskilnaðarsinna þeir
Jacques Parizeau, fylkisstjóri Qu-
ebec, Lucien Bouchard, leiðtogi
„Bloc Quebecois" og Mario Dumont
í flokki „Action Democratique",
sameinuðust í júnímánuði í barátt-
unni fyrir sjálfstæði Quebec. Þann
12. júní skrifuðu þeir undir fimm
síðna plagg sem lýsir sýn þeirra
um sjálfstæðara Quebec. Til þessa
plaggs er vísað til í spumingunni.
I þessu plaggi er ekki gert ráð fyr-
ir algjöru sjálfstæði Quebec heldur
einhvers konar sambandi við
Kanada. Hins vegar gerir sáttmál-
inn sem vísað er til ráð fyrir að
Quebec hafí eigið Iöggjafarþing og
eigin efnahagsstjórn.
Af hverju er spurningin
svona flókin?
Aðskilnaðarsinnar hafa marglýst
því yfír að markmiðið sé að stofna
nýtt ríki: Quebec. Þeir vita hins
vegar að væru íbúarnir spurðir
beint hvort þeir vildu að Quebec
yrði sjálfstætt myndi mikill meiri-
hluti svara nei. Aðskilnaðarsinnar
hafa því reynt að beina athyglinni
að því að kosningin snúist um að
gefa stjórn Quebec umboð til að
hefja samningaviðræður við
Kanada um aukið sjálfstæði í formi
einhvers stjómmálalegs og efna-
hagslegs sambands. Hvað í þessu
felst er hins vegar með öllu óljóst.
Og það hefur ekkert verið rætt við
aðra Kanadamenn um hvort þeir
hafi áhuga á slíku pólitísku og efna-
hagslegu sambandi.
Það kann að vera klókt af að-
skilnaðarsinnum að hafa spuming-
una svona óskýra. Með þessu móti
munu fleiri kjósa já en ella. Og
margt bendir til þess að það muni
gerast á morgun. Hættan er hins
vegar sú að kosningin gefi þeim í
raun ekki ótvírætt umboð til eins
eða neins og kjósendur telji sig
hafa verið blekkta.
Já þýðir að Quebec skilur
við Kanada!
Þeir sem beijast fyrir að Quebec-
búar kjósi nei, leggja hins vegar
áherslu á að já í kosningunum
þýði fullan aðskilnað frá Kanada
og ekkert annað. Sá sem hefur
leitt baráttuna fyrir hönd þeirra
sem beijast gegn aðskilnaði Qu-
ebec er Daniel Johnson, formaður
Fijálslynda flokksins í Quebec. Þá
hefur forsætisráðherra Kanada,
Jean Chretien, blandað sér í barátt-
una um Quebec. Forsætisráðherra
Kanada er raunar í erfiðu hlut-
verki. Hann er frá Quebec og hefur
mestan sinn pólitíska stuðning það-
an. Stjórnarandstaðan hefur sagt
að Chretien verði að segja af sér
ef Quebec segi já, því þá hafi hann
í raun misst allt umboð til starfans.
Eftir að Ijóst var að Já-fylkingin
var að sækja í sig veðrið í skoðana-
könnunum ákvað Chretien að
ávarpa þjóðina í sjónvarpi síðastlið-
inn miðvikudag. Þetta er í fyrsta
skipti frá því hann tók við embætti
sem hann sér ástæðu til þess.
“Hætta vofír yfir Kanada" sagði
hann og tók af allan vafa á því að
ef Quebec-búar kysu já væru þeir
að segja sig úr Kanada. Þeir geta
ekki samið um sérstakt samband
við Kanada eða haldið kanadísku
vegabréfi. Ef þeir segja já mun það
sem eftir er af Kanda líta á Quebec
sem erlent ríki. Kanadamenn utan
Quebec eru á sama máli. Þeir er
löngu búnir að fá nóg af umræð-
unni um aðskilnað Quebec. Margir
vilja að Quebec geri upp hug sinn
i eitt skipti fyrir öll. Umræðan um
aðskilnað hefur skapað upplausn í
þjóðfélaginu og .sundrungu meðal
íbúanna. En máíið verður ekki úr
sögunni þó meirihluti Quebec búa
kjósi nei. Aðskilnaðarsinnar hafa
hótað því að taka málið upp aftur.
Það gæti þýtt aðra atkvæðagreiðslu
eftir 5 eða 10 ár og svo afrám þang-
að til aðskilnaðarsinnar vinna að
lokum.
Sérstaða Quebec
Það er að mörgu leyti erfitt að
skilj a hvers vegna Quebec-búar sjá
sér hag í því að segja skilið við
Kanada. I Kanada eru lífskjör góð.
Kanadamenn líta stoltir til þess
sem þeir hafa áorkað á sviði heil-
brigðis- og menntamála. { saman-
burði við Bandaríkin, til dæmis,
eru lífskjör mun betri, glæpatíðni
lægri og hagur íbúa almennt væn-
legri. Forsætisráðherrann sagði i
ávarpi til þjóðarinnar að Kanada
væri besta land í heimi, sem heim-
urinn öfundaði Kanadamenn af.
Flestir Kanadamenn eru forsætis-
ráðherranum sammála, - líka Qu-
ebec-búar.
Sú umræða sem hefur verið um
aðskilnað Quebec hefur valdið tölu-
verðum erfiðleikum í efnahagslífínu
einkum í Quebec. Þegar kosið var
um aðskilnað 1980 fluttu mörg fyr-
irtæki frá Quebec svo og einstakl-
ingar. Óvissan um framtíðina skap-
ar óstöðugan efnahag og því hefur
verið kreppa í Quebec undanfarin
ár. Aðskilnaðarsinnar lofa íbúunum
hins vegar betri tíð með blóm í
haga ef þeir fái sjálfstæði. Margir
efnahagssérfræðingar draga þó
slíkt í efa. Það er því allt eins lík-
I
!

)
\
>
\
\
\
)
>
\