Morgunblaðið - 24.02.1996, Blaðsíða 8

8 LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 1996
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Fljótir að lækka vextina, strákar. Hið frjálsa markaðsafl er að koma . . .
Deilt um eiguar-
hald á auðlindum
Bréf frá Alþingi
Nefnd stjómarflokkanna undirbýr nú frum-
vörp um eignarhald á auðlindum í jörðu og
virkjunarrétt fallvatna. Málið á sér langa og
flókna sögu sem Guðmundur Sv. Her-
mannsson kynnti sér.
Islenskar ríkisstjórnir hafa haft
þessi mál til meðferðar með
einum eða öðrum hætti nánast
frá aldamótum en mörgum
þykir þau nú brýnni en oft áður því
um síðustu áramót féllu úr gildi fyrir-
varar um fjárfestingar útlendinga
hérlendis í orkugeiranum, sem Is-
lendingar settu við inngöngu í Evr-
ópska efnahagssvæðið. Nú er því
öllum EES-borgurum í raun heimilt
að fjárfesta í íslenskum orkufyrir-
tækjum eins og íslendingum sjálfum.
Þeir Sighvatur Björgvinsson Al-
þýðuflokki og Hjörleifur Guttorms-
son Aiþýðubandalagi, sem báðir eru
fyrrverandi iðnaðarráðherra, hafa að
undanfömu haldið Finni Ingólfssyni
iðnaðarráðherra við efnið á Alþingi
og krafið hann frétta af því hvernig
gangi að semja frumvörpin. Þeir
Hjörleifur og Sighvatur hafa raunar
báðir lagt fram lagafrumvörp um
þetta efni á Alþingi sem öll byggja
á frumvörpum sem unnin voru fyrir
fyrri ríkisstjórnir.
Frumvarp Hjörleifs, sem hann flyt-
ur nú í 6. sinn ásamt öðrum þing-
mönnum Alþýðubandalagsins, bygg-
ist á stjómarfrumvörpum, sem hann
lagði fram sem iðnaðarráðherra 1983.
Samkvæmt þeim er því slegið föstu
að orka fallvatna landsins sé eign
ríkisins sem hafi eitt heimild til að
nýta hana, þó með nokkrum undan-
tekningum. Þá eigi íslenska ríkið all-
an rétt til jarðhita sem liggi dýpra
en 100 metra undir yfirborði landar-
eigna og allan rétt til nýtingar jarð-
hita utan landareigna.
Frumvörp Sighvats, sem hann
flytur ásamt öðrum þingmönnum
Alþýðuflokks, byggjast á frumvörp-
um sem samin voru í iðnaðarráð-
herratíð hans í síðustu ríkisstjórn.
Samkvæmt þeim hefur íslenska ríkið
umráða- og hagnýtingarrétt yfir
orku vatnsfalla, utan afmarkaðra
landa sem háð séu einkaeignarrétti,
og því slegið föstu að ríkið hafi þenn-
an rétt á almenningum og afréttum.
Þá séu verðmætir málmar, olía og
jarðgas, eign ríkisins. Landeigendur
megi nýta jarðhita á lághitasvæðum
en orka háhitasvæða tilheyri ríkinu.
Þá eru nokkuð eignarnáms- og
bótaákvæði í frumvarpinu.
Istjórnarsáttmála ríkisstjórnar
Alþýðuflokks og Sjálfstæðis-
flokks var ákvæði um að stefnt
skyidi að því að leggja fram
frumvarp um eignarhald á orkulind-
um, afréttum og almenningum. Sig-
hvatur segir að þegar hann tók við
iðnaðarráðuneytinu um mitt síðasta
kjörtímabilið hafi legið þar tvö frum-
vörp þessa efnis, en valinkunnir lög-
menn hefðu komist að þeirri niður-
stöðu að þau samrýmdust ekki eign-
arréttarákvæði stjórnarskrárinnar.
Sighvatur fékk aðra lögmenn til
að fara yfir frumvörpin og breyta
þeim og eftir það töldu lögfræðing-
arnir að þetta væri komið í lag. Um
það var þó áfram ágreiningur milli
lögfræðinga og stjórnarflokkanna og
því voru frumvörpin aldrei flutt sem
stjórnarfrumvörk en koma nú fram
sem þingmannafrumvörp.
Lögfræðilegi ágreiningurinn snýst
í stórum dráttum um hvar mörkin
liggi milli stjórnarskrárvarins eignar-
réttar og þess sem Alþingi getur
ákveðið með lögum.
Tvær meginskoðanir eru á málinu
samkvæmt upplýsingum Morg-
unblaðsins. Önnur að stjórnarskrár-
varin eignaréttindi nái ekki lengra
en til þess réttar sem viðkomandi
getur sannað að sé sinn. Þannig
geti jarðeigendur haft stjórnarskrár-
varin nýtingarréttindi á upprekstrar-
löndum en ekki annan rétt, svo sem
virkjanarétt eða námarétt, nema þeir
geti sannað það.
En aðrir telja að almannavaldið
geti ekki í raun ekki sett ákvæði í
lög um þjóðareign á auðlindum og
réttindum. Þá þurfi að koma fullar
bætur í staðinn og þá geti verið erf-
itt, eða jafnvel óframkvæmanlegt,
að meta hvað séu fuliar bætur, til
dæmis fyrir virkjunarrétt.
Agreiningurinn er einnig
pólitískur; raunar telja
ýmsir að í honum kristall-
ist pólitík í sinni hreinustu
mynd: afstaða manna til eignarhalds-
ins sem ráði því hvernig menn skipi
sér í flokka.
Það er að minnsta kosti ljóst að
Sjálfstæðisflokkurinn hefur viljað
ganga lengra en aðrir flokkar í að
veija eignarréttinn þótt skoðanir
muni vera skiptar innan flokksins um
hve langt eigi að ganga. Og raunar
eru ýmsir á því að það sé engin þörf
á umræddum frumvörpum því engin
hætta stafi af mögulegum Ijárfesting-
um útlendinga í orkugeiranum.
Það er þó sjálfsagt er meiri sam-
hljómur í skoðunum núverandi stjóm-
arflokka en þeirra fyrri. Finnur Ing-
ólfsson hefur sagt á Alþingi að hann
vonist til að geta lagt umrædd stjóm-
arfrumvörp fram á Alþingi í vor til
kynningar. En samkvæmt upplýsing-
um Morgunblaðsins er starf áður-
greindrar nefndar ekki komið langt
og því ólíklegt að þetta náist.
Sameiningarmál sveitarfélaga
Sameining
er ekki
af hinu góða
Þráinn Jónsson
Sameiningarmál
sveitarfélaga hafa
verið mikið í um-
ræðunni að undanförnu.
Ekki em þó allir sammála
um sjónarmið í þeim mál-
um og sumum finnst sem
óeðlilega mikill áróður sé
rekinn fyrir sameiningu.
Þráinn Jónsson, oddviti í
Fellahreppi á Héraði, hef-
ur fastmótaðar skoðanir
í þessum efnum. Hvað
finnst honum hafa farið
úrskeiðis í umfjöllun um
sameiningarmál sveitar-
félaga?
- Mér finnst að fjöl-
miðlar, ekki síst Morgun-
blaðið, hafí farið offari í
áróðri fyrir sameiningu
sveitarfélaga og reynt að
læða því inn hjá fólki að
það væri til að styrkja byggðir
að sameina sveitarfélög. Að mínu
viti er það ekki svo. Það sýndu
líka viðbrögð fólks út um land
þegar kosið var um sameiningu
sveitarfélaga fyrir fáum árum.
Ég tel að það ætti að fresta þess-
ari umræðu.
Hvaða telur þú slæmt við sam-
einingu?
- Eg held að hún verði til þess
að flýta fyrir því að jaðarbyggð-
irnar fari í eyði, það er mín bjarg-
föst trú. Miðstýringin við samein-
ingu kann að sýna að það sé betra
að hafa dreifða stjórnun í byggð-
unum. Með stækkun sveitarfélaga
gæti orðið meiri flokkspólitík í
stjórnun sveitarfélaganna, sem ég
tel ekki af hinu góða í dreifbýli.
Það má nefna sem dæmi þá sam-
einingu sem er að fara af stað á
Vestfjörðum. Þar er verið að tala
um sameiginlegan lista vinstri
manna sem ég tei ekki heppilegt
fyrir framtíð byggða þar.
Af hverju ekki?
- Mér sýnist ekki að R-listinn
í Reykjavík sé svo gæfulegur að
ástæða sé til að koma slíku á út
um land. Ég held að það sé betri
stjórnun sú sem nú er t.d. á Flat-
eyri og Þingeyri en verða myndi
ef farið væri að sameina þessi
sveitarfélög undir eina stjórn.
Hvers vegna er stjórn lítils sveit-
arfélags skilvirkari?
- Ég held að íbúar geri ekki
eins miklar kröfur til stjórnunar
og þjónustu lítilla sveitarfélaga
og þeir gera ef stjórnunareiningin
er stærri, og sætti sig þar af leið-
andi betur við það ástand sem er.
Fólk í dreifbýlum minni sveitarfé-
lögum fer ekki fram á
eins mikla félagslega
þjónustu eins og það
mundi gera ef það til-
heyrði stærri sveitarfé-
lagi. Mér fínnst félags-
leg þjónusta komin út í öfgar. Það
er verið að skera niður t.d. í heil-
brigðiskerfínu og reyna að draga
úr þessari þjónustu, þótt hún geti
verið góð. Þess vegna finnst mér
að við höfum ekki efni á aukinni
félagslegri þjónustu í dreifbýli
eins og sakir standa.
Hvernig er atvinnuástand á Hér-
aði og þar í grennd?
- Við höfum áhyggjur af at-
vinnuástandinu hér. Fólki hefur
fjölgað á þessu svæði, einkum um
miðbik héraðsins, en ekki að sama
skapi atvinnutækifærum. Ymis-
legt er í skoðun þar að lútandi,
verið er að reyna að fínna fleira
stoðir undir atvinnulífið hér, bæði
ný atvinnutækifæri og reyna að
styrkja þau sem fyrir eru.
► Þráinn Jónsson, oddviti í
Fellahreppi á Héraði, er fædd-
ur þar eystra árið 1930. Hann
hefur mestan sinn starfsaldur
verið í ferðaþjónustu og rekur
nú Bilaleigu Þráins og stundar
einnig veitingarekstur í flug-
stöðinni á Egilsstöðum. Hann
er kvæntur Ingveldi Onnu Páls-
dóttur húsmæðrakennara og
eiga þau fjögur uppkomin börn.
Hvaða atvinnumöguleikar koma
þá helst til greina?
- Það er kannski fyrst og
fremst í ferðaþjónustu og iðnaði.
Þó að hér séu svona mörg sveitar-
félög eins og raun ber vitni, tíu
með Borgarfirði eystra, þá hefur
það ekki staðið atvinnumálunum
hér fyrir þrifum, nema að síður
sé. Nú er í umræðunni að byggja
þijú hótel hér á Héraði, eitt í
Fellabæ, eitt á Egilsstöðum og
eitt á Hallormsstað. Maður veit
þó ekki hvað framtíðin ber í skauti
sér í þeim efnum. Hvað sjávarút-
veg snertir þá eru atvinnutæki-
færi ekki nægilega mörg og veiði-
heimildir virðast vera að safnast
fyrir á æ færri hendur. Kvótakerf-
ið í sjávarútvegi er eitur í mínum
beinum og ég óttast að það kunni
að enda þannig að heilu byggðar-
lögin sem áður byggðu afkomu
sína á sjávarútvegi standi uppi
án nokkurra veiðiheimilda.
En heldur þú að atvinnutækifær-
um fækki við hugsanlega samein-
ingu sveitarfélaganna tíu?
— Eins og er eru það oddvitar
sem stjórna í minni sveitarfélög-
unum. Þeir hafa haft tekjur af
því og hafa þar af leið-
andi styrkt byggðina í
sínum sveitarfélögum.
Ef af sameiningu yrði
myndi það breytast og
stjórnin yrði færð á
einn stað. Tekjur þessara manna
kæmu byggðarfélaginu ekki til
góða og því nýttist ekki sú tilfinn-
ing sem þeir hafa fyrir þörfum
síns fólks. Ég tel að þá væri verr
farið en heima setið. Ég er hrædd-
ur um að sjónarmið og atvinnu-
þarfir minni byggða verði fyrir
borð borin án talsmanna sem
beita sér í þeirra málum. Samein-
ing sveitarfélaga kallar einnig á
það að grunnskólum fækki hér á
þessu svæði, ekki síst þegar ríkið
er hætt að greiða kennaralaun.
Ég tel að sú þróun ógni minni
sveitarfélögunum ekki síst. Mér
fínnst að ríkið eigi að halda áfram
að greiða grunnskólakennurum
laun en sveitarfélög sjá um annan
rekstur.
Félagsleg
þjónusta kom-
in út í öfgar