Morgunblaðið - 13.03.1996, Page 32

32 MIÐVIKUDAGUR 13. MARZ 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Þvera á
Hvalfjörðinn
meðbrú
UPPHAFLEGA var
undirritaður m.a. að
gagnrýna væntanlega
gangagerð undir Hval-
Qörðinn fyrir það að
íslenskir verkfræðiráð-
gjafar kæmu lítið sem
ekkert að þessu máli.
Það eru erlendir ráð-
gjafar sem halda því
fram að það sé vel
framkvæmanlegt að
gera jarðgöng undir
Hvalfjörðinn. Þetta
skyldi öllum vera ljóst
áður en framkvæmdir
fara í gang, því hér er
á ferðinni ein mesta
áhættuframkvæmd
sem ráðist hefur verið í á íslandi,
og það verður ekki við íslenska
verkfræðiráðgjafa að sakast, lendi
menn í stórbrotnum vandamálum
við gangagerðina og neyðist jafnvel
til að gefast upp.
Eftir hina ævintýralegu af-
greiðslu Alþingis í desember rétt
fyrir þinglok, á einum milljarði
króna í formi peninga og ábyrgða
til Spalar hf., þá hefur þetta mál
gjörbreyst. Aður var þetta einkamál
Spalar hf. en nú er þetta orðið mál
sem okkur öllum kemur við því
verið er að nota skattpeninga alls
almennings í þessa framkvæmd.
Þá hefur fréttastofa Ríkisútvarps-
ins upplýst (kvöldfréttir 1. feb.
1996) að til standi að Landsbankinn
láni beint 800 milljónir til fram-
kvæmdanna. Þegar allt er talið þá
ætlar ríkið því að leggja fram með
einum eða öðrum hætti 1,8 millj-
arða króna í þessa gangagerð.
Nú fara menn líka að spyija
ýmissa spurninga um hvernig Spöl-
ur hf. hefur staðið að framkvæmd-
um. Ekki síst í ljósi þess að búið
er að fá íslenska ríkið til að ábyrgj-
ast lán til Spalar fyrir væntanlegum
viðbótarkostnaði vegna leka eða
annarra ófyrirséðra vandamála við
gangagerðina upp á 300 milljónir.
Er ríkið þar með ekki í raun að
taka á sig alla áhættuna af gerð
ganganna? Hvað ef þessi kostnaður
verður ekki bara 300 milljónir held-
ur einn milljarður eða þaðan af
meira? Mun ríkið geta skorast und-
an því að veita ábyrgð á lánum
fyrir slíkum viðbótarkostnaði?
Valið hefur frá upphafi staðið
milli tveggja gangastæða, Hnausa-
skersleiðar í landi Saurbáejar við
Tíðaskarð og Kiðafellsleiðar, þrem
til fjórum km innar í firðinum. Sam-
kvæmt kostnaðaráætlun Vegagerð-
arinnar er Kiðafellsléiðin um einum
milljarði króna ódýrari en Hnausa-
skersleiðin sem Spölur valdi. Mis-
munurinn er að hluta til meiri vega-
gerð sem fylgir Hnausaskersleiðinni
en þessi kostnaður mun lenda á
ríkissjóði en ekki Speli.
Brú vænlegasti
kosturinn
Ef bornir eru saman kostir þess
og ókostir að þvera Hvalfjörðinn
með brú eða jarðgöngum þá eru
kostir þess að þvera hann með brú
ótvíræðir. Eðlilegast er að slík brú
komi fyrir innan Grundartanga-
höfnina, nú, eða á sjálfri Kiðafells-
leiðinni en brú þar yrði að vera
þannig, að skip kæm-
ust undir hana. Þar er
ijörðurinn 5 km breið-
ur og hægt að fylla upp
með sama hætti og
gert var með Borgar-
íjörðinn, brúin yrði þá
um 1 km. Öryggi veg-
farenda og mannvirkis
yrði þá með sama
hætti og er nú þegar
á Borgarijarðarbrúnni,
Eyjaijarðarbrúnni,
væntanlegri Gilsijarð-
arbrú o.s.frv. Ekkert
bendir til þess að veð-
urlag í Hvalfirði sé
með öðrum hætti en
annars staðar á Islandi
þar sem firðir hafa verið þveraðir
með vegfyllingum og brú og engar
margra ára vindmælingar úti á firð-
inum liggja fyrir sem benda til þess
að svo sé. Þvert á móti bendir flest
til þess að aðstæður þarna séu
ósköp eðlilegar og má nefna að
yfir væntanlegu brúarstæði á Hval-
firðinum er ein aðalinnflugsleið
flugvéla frá Norðurlandi til Reykja-
víkur og hefur verið það áratugum
saman. Hins vegar er það svo, eins
og flestum er kunnugt, að víða er
hætt við sviptivindum við og í fjalls-
hlíðum. Þegar komið er um kíló-
Hvalfjörðurínn, segir
Friðrik Hansen Guð-
mundsson, er með
þéttriðnu neti misgeng-
issprungna.
metra frá þeim, þá hættir slíkra
sviptivinda að gæta. Væntanleg brú
verður yfir álinn í norðanverðum
Hvalfirðinum um þijá kílómetra frá
landi að sunnanverðu, þ.e. hátt í
fjóra kílómetra frá Esjunni. Þá
verða að sjálfsögðu vegrið með
vegköntum eins og annars staðar
þar sem vegfyllingar eru út í sjó.
Þá verða há handrið á brúnni svo
að bílar verða alltaf í nokkru skjóli
miðað við akstur á venjulegum veg-
um.
Vanhæfir?
Það hefur verið upplýst að á bak
við Spöl og erlendu verktakafyrir-
tækin standi færustu sérfræðingar
í Skandinavíu á sviði jarðganga-
gerðar. En eru skandinavískir verk-
fræðingar ekki vanhæfir til að meta
verkfræðileg jarðfræðivandamál á
íslandi? Þessir verkfræðingar hafa
litla sem enga þekkingu á jarðfræði
íslands og jarðsögu. Vita þeir mun-
inn á móbergi, blágrýti og grá-
grýti? Það dytti engum manni í hug
að spyija sænskan lögfræðing um
lögfræðileg álitamál í íslenskum
erfðarétti. Það vita allir að sænskir
lögfræðingar þekkja ekki íslensk
lög og réttarsögu. íslenska lögfræði
og íslenska jarðfræpi læra_ menn
nær eingöngu hér á Islandi. íslensk
jarðfræði er einstök í sinni röð og
finnst engin samsvörun annars
staðar í Evrópu og alls ekki í Skand-
inavíu. Þótt sumir telji skandinav-
íska verkfræðinga með þeim fær-
Friðrik Hansen
Guðmundsson
ustu í heiminum á sviði jarðganga-
gerðar, sem vel get.ur verið rétt,
þá má ekki gleyma því, að þessir
skólafélagar mínir gátu ekki séð
fyrir lekavandamálin í göngunum
undir Stórabelti og göngunum und-
ir Eyrarsund.
Fyrirséð vandamál
Vandamál sem reikna má með,
að komi upp við gangagerðina er
m.a. leki. Fimm kulnaðar megineld-
stöðvar eru þarna í kring, þ.e Kjal-
arneseldstöðin; í Esjunni við Esju-
berg; í Botnsúlum; við Þyril í Hval-
firði og við Hafnarfjall. Jarðfræðin
á þessu svæði er því margbrotin,
eins og gefur að skilja og því eru
þarna misgengissprungur, berg-
gangar og jarðlög ýmiskonar. Þá
hefur jarðfræðingur Spalar upplýst
að yfirborð vatns í borholum á
væntanlegu gangastæði uppi í
Hvalfirði hafi lækkað og breyst í
samræmi við breytingar á vatns-
stöðu á höfuðborgarsvæðinu vegna
dælingar þar. Þetta sýnir betur en
margt annað hve feiknalega lek
jarðlög eru á þessu svæði. Hins
vegar er rétt að setja ákveðið spurn-
ingarmerki við þessa tilgátu jarð-
fræðingsins og þetta hefði þurft að
kanna nánar.
Rannsóknir sýna að Hvalfjörður-
inn er með þéttriðnu neti misgeng-
issprungna. Við Rauðavatn í
Reykjavík eru einnig slíkar sprung-
ur og ekki hefur þótt hættandi á
að byggja einnar hæðar einbýlishús
ofan á þeim sprungum og er það
hárrétt afstaða. Ætla menn svo
virkilega að fara með jarðgöng í
gegnum slíkar sprungur langt und-
ir sjávarbotni undir Hvalfirðinum?
Þá hefur það sýnt sig að rannsókn-
ir geta ekkert sagt til um hættu á
leka í jarðgöngum í íslensku bergi
frekar en erlendu. Við höfum lent
hér í gríðarlegum Iekavandamálum
í göngum uppi í fjöllum, við hveiju
má þá búast undir sjó?
Þegar aðrir kostir eru fyrir hendi
eins og t.d. þverun fjarðarins með
brú, þá er það óviðunandi áhætta
að fara í jarðgangagerð undir Hval-
fjörðinn og vita ekki með neinni
vissu hvað bíður manna þarna niðri.
Vegna þessarar áhættu á að hætta
við öll áform um göng undir Hval-
fjörðinn og þvera hann með brú.
Undir sjó
Annálar geta um jarðskjálfta á
Hvalfjarðarsvæðinu og hafi þá m.a.
hrunið úr Akrafjalli. Þá hafa orðið
snarpir kippir í Borgarfirði á þess-
ari öld, m.a. 1976 en kippurinn þá
var svo snarpur að hross féllu við.
Jarðgöng undir sjó á jarðskjálfta-
svæði eru eitthvað sem ætti að
hringja viðvörunarbjöllum hjá okk-
ur öllum. Getur einhver sagt til um
það með einhverri vissu hvað muni
gerast við jarðskjálfta á þessu svæði
og hvort göng undir Hvalljörð muni
standa þá af sér? Nei, þetta veit
enginn. Svör við þessari spurningu
er ekki hægt að fá erlendis, því þar
eru svörin ekki heldur til. Göngin
sem hafa verið gerð í Evrópu undir
sjó eru almennt ekki á jarðskjálfta-
svæðum og því hefur ekki reynt á
þetta, auk þess sem þau eru gerð
í allt annars konar bergi. Er það
ekki óviðunandi áhætta sem verið
er að taka þér með gerð jarðganga
undir Hvalfjörðinn, með tilliti til
jarðskjálftahættu? Brú er hinsvegar
hægt að hanna þannig að hún
standi af sér jarðskjálfta.
Rannsóknir
Þá hefur jarðfræðingur Spalar
upplýst að vegna fjárskorts hafi
ekíri reynst unnt að framkvæma
kjarnaboranir við norðanverðan
ijörðinn eins og gert var við fjörð-
inn sunnanverðan. Hann upplýsti
jafnframt að hann teldi að slíkt
hefði verið æskilegt. Að mínu mati
er það ekki bara æskilegt heldur
nauðsynlegt, og hversvegna var þá
annars verið að eyða‘peningum í
slíkar rannsóknir að sunnanverðu?
Hér erum við komin að spurning-
unni um hver beri eiginlega faglega
ábyrgð á þessum framkvæmdum.
Höfundur er
byggin/rarverkfræðingur.
Einu sinni
skattur,
ávallt skattur
NEFND skipuð af
fjármálaráðherra
skilaði af sér tillögum
um samræmda skatt-
lagningu fjármagns-
tekna. Samkvæmttil-
lögum nefndarinnar á
að leggja 10% skatt á
allar fjármagnstekjur
einstaklinga, það er
að segja vexti, afföll,
gengishagnað og
tekjur af hlutdeildar-
skírteinum, tekjur af
arði, leigu íbúðarhús-
næðis og söluhagnað.
Mikil óvissa ríkir
um áhrif þessa
skattafrumvarps og hvaða afleið-
ingar það mun hafa á fjármagns-
markaðinn. Ýmsar hættur eru til
staðar við að leggja slíkan skatt
á fjármagnstekjur; má þar nefna
að vextir hækka, fjármagn flyst
úr landi og sparnaður minnkar.
Það er hins vegar álit nefndarinn-
ar að með svo lágum skatti verði
áhrifin af skattinum ekki svo til-
finnanleg að hætta sé á að þetta
gerist.
Erfitt er að spá um hversu
mikil áhrif 10% fjármagnstekju-
skattur hafi á hækkun vaxta.
Ætla má að hann myndi hækki
vexti um 0,1-0,5 prósentustig. Þá
er einnig vert að íhuga að stjórn-
arandstaðan, sem hefur tekið þátt
í störfum nefndarinnar, hefur nú
þegar lagt fram bókun um að fjár-
magnstekjur verði skattlagðar
eins og aðrar tekjur eða 42-47%.
Það er hótun sem stjórnarand-
stöðuflokkarnir standa við um
leið og þeim gefst kostur á.
í tillögum nefndarinnar er lítið
minnst á að nú þegar er skattur
á eignum og ef tillögur nefndar-
innar ná fram að ganga verður
bæði skattur á eignum og eigna-
tekjum. Skattalega séð er þetta
ekki réttlætanlegt. Áætlanir
nefndarinnar eru ekki skýrar í
þeim málefnum.
Eins og útskýrt er í áliti nefnd-
arinnar verður fjármagnstekju-
skattur lagður á nafnvexti sem í
dag eru að jafnaði 6-8%. Með
fastan fjármagnstekjuskatt upp á
10% er ekki tekið tillit til verð-
bólgu. Frumvarpið um fjármagns-
tekjuskatt krefst þess að sá stöð-
ugleiki sém ríkir í efnahagslífi
íslands í dag, þar sem verðbólgan
liggur í dag undir 2 prósent, verði
viðvarandi. Ef verðbólga myndi
hækka upp í til dæmis 10% myndi
það hafa þau áhrif að vextir
hækkuðu svipað, til að tryggja
verðtryggingu fjármagnsins.
Þetta myndi hafa þær afleiðingar
að jafnframt væri verið að skatt-
leggja verðtryggingu fjármagns-
ins sem eflaust myndi hafa nei-
kvæð áhrif á sparnað og fjárfest-
ingaráhuga landsmanna. Áð mínu
mati er íslenskt efnahagslíf ekki
reiðubúið fyrir fjármagnstekju-
skatt eftir óðaverðbólgu síðustu
áratuga.
Megin markmið nefndarinnar
með álagningu skattsins eru þrjú:
1. Afla tekna í ríkissjóð.
2. Jafnatekjuskiptingu íþjóð-
félaginu.
3. Hafa áhrif á ákvarðanir
fólks og/eða fyrirtækja með
skattlagningu.
1. Erfitt er að meta hve miklar
tekjur ríkissjóður fær með þessum
skatti. Nefndin hefur þó áætlað
að skatturinn skili ríkissjóði um
600-700 milljónum framan af.
Samkvæmt tillögum
nefndarinnar verður
skatturinn innheimtur
af innlánsstofnunum
og verðbréfafyrir-
tækjum. Sá kostnaður
sem þessi fyrirtæki
bera vegna skattsins
greiðast af neytend-
um. Auk þess mun
fjármagnstekju-
skatturinn hafa áhrif
á vaxtaþróun og leiða
til hækkunar á vöxt-
um og þar með auka
kostnað ríkisins vegna
lántöku þess. Það er
erfitt út frá þeim for-
sendum sem nefndin gefur sér að
meta hveijar tekjur ríkissjóðs, í
raun, verða með álagningu þessa
skatts.
2. Nefndin telur einnig að fjár-
magnstekjuskattur jafni tekju-
skiptingu í þjóðfélaginu. í áliti
nefndarinnar kemur fram að
vaxtatekjur eru hlutfallslega
meiri hjá þeim sem eru tekjuháir
og eignamiklir. Áhrif tekjuskatts-
ins á útlánsvexti munu hinsvegar
hafa þau áhrif að þeir sem skulda
mest í þjóðfélaginu þurfa að
greiða meira en ella.
Stjórnarandstöðu-
flokkar hóta 42-47%
fj ármagnstekjuskatti,
segir Matthías
Björnsson, og standa
við það um leið og þeim
gefst kostur á.
3. Ætlun nefndarinnar er
einnig að hafa áhrif á atferli fólks
og fyrirtækja með skattlagningu
á fjármagnstekjum. Það hefur
hingað til verið arðbærara fyrir
einstaklinga að fjárfesta í skatt-
fijálsum verðbréfum en öðrum
eignum. Nefndin væntir að með
fjármagnstekjuskattinum verði
hægt að stýra fjármagni einstakl-
inga í áhættufjármagn fyrir fyrir-
tæki frekar en á lánamarkaðinn.
Það er allsendis óvíst að þetta
ætlunarverk nefndarinnar takist.
Fjármagn hefur þann eiginleika
að fara þangað sem það gefur
bestan arð og ekki ólíklegt að fjár-
magnseigendur flytji fjármagn
sitt úr landi í von um meiri arð,
í stað þess að fjárfesta í íslenskum
fyrirtækjum. Þetta þýðir, að all-
sendis óvíst er hvort þetta ætlun-
arverk nefndarinnar takist.
Að öllu óbreyttu, gefur nefndin
í áliti sínu það sterklega í skyn
að 10% skattur á fjármagnstekjur
muni hafa lítil áhrif á fjármagns-
markaðinn. Nefndin fer mjög var-
lega í mat á áhrifum þessa skatts
og telur að óhætt sé að leggja
slíkan skatt á. Ég er þeirrar skoð-
unar að þetta sé aðeins fyrsta
skrefið í átt að aukinni skatt-
heimtu fjármagnstekna sem hafi
ekki þau tilteknu árhrif sem
nefndin leggur fram í tillögum
sínum. Menn ættu að hafa það
hugfast áður en þeir samþykkja
slíkan skatt að raunin er yfirleitt
sú að einu sinni skattur, ávallt
skattur, og stighækkandi.
Höfundur er markadsfræöingur
og cr viil náni í endurskoðun.
Matthías
Björnsson