Morgunblaðið - 31.03.1996, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 31. MARZ 1996 11
ERLEIMT
■m■ -M-EILBRIGÐISEFTIR-
H ■ LITIÐ í Jórdaníu hefur
gripið til þess bragðs
að gera breskar og írsk-
ar mjólkurvörur og súkkulaði upp-
tækt og banna innflutning þess.
Danska neytendaráðið hefur skor-
að á dönsku stjórnina að greina
frá innihaldi í ýmsum vörum, allt
frá sætindum til snyrtivara, til að
fullvissa neytendur um að ekki sé
verið að selja afurðir unnar úr
breskum nautgripum. Egyptar
gengu svo langt að banna innflutn-
ing á leðri frá Evrópu. Evrópusam-
bandið hefur sett alheimsbann á
breska nautgripi, en það dugði
ekki Albönum: þeir lokuðu á inn-
flutning nautakjöts frá allri Evr-
ópu. Stutt yfirlýsing Stephens
Dorrells, heilbrigðisráðherra
Breta, um það að verið gæti að
kúariða bærist í menn og kæmi
af stað Creutzfeldt-Jakob-heila-
hrörnun hefur sett heimsbyggðina
á annan endann.
Breskir nautgripabændur
standa nú höllum fæti, en ýmsir
aðrir hugsa sér gott til glóðarinn-
ar. í Argentínu, Ástralíu og Nýja
Sjálandi hyggjast bændur auka
hlutdeild sína á kjötmörkuðum og
biðja ESB að fella niður kvóta. Á
íslandi var tekið til þess að þetta
mál gæti leitt til aukinnar fisk-
neyslu.
Sala dregst saman
á öllu nautakjöti
Neytendur ótt-
ast ekki aðeins breskt
nautakjöt. Víðast hvar í
Evrópu hefur sala á öllu
nautakjöti snarminnkað
og kjötverslanir eru tóm-
ar. Á Grikklandi
minnkaði salan
um 80% og tvo .
þriðju hluta í
Þýskalandi. %
Það er eins og móður- .
sýki hafi gripið um sig.
Fyrstu tilgáturnar um að
kúariða gæti smitast í menn og
valdið Creutzfeldt-Jakob-veikinni,
sem er ólæknandi, komu fram fyr-
ir um áratug. Ein helsta ástæðan
fyrir því var kenning um að riðu-
smitefni hefði borist úr sauðfé í
nautgripi með dýrafóðri og gæti
því farið yfir hinn svokallaða teg-
undaþröskuld. 1988 var kjöt úr
riðuveikum kúm, sem var slátrað
á Bretlandi, notað í fóður og gefið
í dýragörðum. í kjölfarið fengu
ýmsar dýrategundir þar skyndi-
lega riðu.
Engar áþreifanlegar sannanir
hafa hins vegar komið fram um
að hið sama gildi um menn og
yfirlýsing heilbrigðisráðherra
Breta 20. mars bætti þar í raun
engu við.
Sú yfirlýsing studdist við þá
niðurstöðu að komið væri fram
nýtt afbrigði af Creutzfeldt-Jakob-
veikinni. Þetta nýja afbrigði hefði
dregið tíu manns til dauða og
væri það frábrugðið Creutzfeldt-
Jakob-veikinni að um nýjan sjúk-
dóm gæti verið að ræða. Allir tíu
hefðu átt það sammerkt að hafa
smitast eftir að kúariða kom fram
á Bretlandi.
Ástæðan fyrir því að vísinda-
menn sögðu að kúariða gæti hafa
valdið sýkingu þessara tíu var sú
að þeir höfðu útilokað ýmsar aðrar
þekktar skýringar og-smitleiðir.
Greint var frá því á fimmtudag
að 29 ára gömul kona hefði látist
af nýja afbrigðinu af Creutzfeldt-
Jakob-veikinni á sjúkrahúsi í Kent
9. febrúar og hún væri ekki ein
af sjúklingunum tíu, sem yfírlýs-
ing Dorrells var byggð á. Talið er
að tveir Bretar til viðbótar hafi
veikst af nýja afbrigðinu.
I vikunni komu fram vísbend-
ingar um að nýja afbrigðið hefði
komið fram áður en kúariðu varð
vart á Bretlandi. Prófessor Gareth
Roberts, taugasjúkdómafræðingur
við SmithKline Beecham-sjúkra-
húsið í Harlow, rannsakaði þúsund
tilfelli andlegrar hrörnunar frá
undanförnum 25 árum. Sam-
Riðufár
án raka
Kúafáríð er faríð að nálgast móðursýki.
Ósönnuð hætta af nautakjöti virðist hæglega
geta haft gagnger áhrif á neysluvenjur
okkar. Karl Blöndal hefur fylgst með
því hvemig rótgróin atvinnugrein hefur
riðað til falls á tíu dögum.
Þá væru þær
aðgerðir
hlægilega
ófullnægjandi
Samkvæmt opinberum tölum hafa komið upp 161.663 kúariðutilfelli á
Bretlandseyjum, 422 sinnum fleiri en annars staðar í heiminum samanlagt.
Kanada Falklandseyjar Oman
wr wr mr
Heimild: Breska landbúnaðar-. sjávarutvegs- og matvælaráðuneylið
Þvi er haldið fram að öll tilfelli, sem fram hafa komið
i Þýskalandi, Ítalíu, Kanada, Danmörku og á Falklands-
eyjum, eigi rætur að rekja til Bretlands og það sama
eigi við um þrjú tilfellanna í Portúgal
kvæmt niðurstöðu Roberts voru
19 af þessum þúsund með Creutz-
feldt-Jakob-veikina, en aðeins 11
voru greindir með sjúkdóminn. I
tveimur tilfellum svipaði einkenn-
um mjög til nýja afbrigðisins. Þar
var um unga sjúklinga að ræða
og hrakaði þeim hægar en gengur
og gerist með Creutzfeldt-Jakob-
veikina. Þessir sjúklingar smituð-
ust hins vegar áður en kúariðan
kom fram á Bretlandi.
28 manns á Bretlandi létust af
Creutzfeldt-Jakob-veikinni árið
1985 og hefur þeim farið fjölgandi
síðan. Arið 1993 létust 45, 1994
létust 59 og 1995 voru þeir 42.
Eins og rannsókn Roberts bendir
til hefur gætt tilhneigingar til að
vangreina sjúkdóminn og má leiða
getum að því að sjúkdómurinn
hafi greinst oftar í kjölfar þess
að aukin athygli beindist að hon-
um. Sé það rétt má draga í efa
að fylgni sé milli aukinnar tíðni
Creutzfeldt-Jakob-veikinnar og
þess að kúariða kom fram á Bret-
landi.
Á móti má vissulega benda á
að smit á sér stað löngu áður en
einkenni koma fram. Því getur
fjöldi manns verið smitaður án
þess að hægt sé að komast að því.
Gæti smitefnið borist með
svínum og hænum?
Það líður einnig nokkur tími þar
til riða kemur fram í dýrum og
oft er þeim slátrað það ungum að
vera má að þau hafi verið smituð,
en sjúkdómseinkenni ekki verið
komin fram. Doktor _______________
Paul Brown, sem starfar
við Heilbrigðisstofnun
Bandaríkjanna, skrifar í
grein í fagtímaritinu
Brítish Medical Journal,
sem kom út á föstudag,
að þar til finnist sannanir um að
kúariðusmit geti borist í menn og
valdið Creutzfeldt-Jakob-veikinni
beri að taka þeirri tilgátu varlega.
Smit gæti rétt eins hafa borist
úr svínum eða
kjúklingum, sem
fengu sama fóð-
ur.
„Það væri kald-
hæðni örlaganna
ef breskum nautgripum yrði slátr-
að og síðan kæmi í ljós að hinir
raunverulegu sökudólgar voru
svín og kjúklingar, sem fengu
sama fóðurbætinn, en var slátrað
ungum að sjúkdómseinkenni
;, voru ekki komin fram,“ sagði
„ Brown.
|:i Ef miðað er við þær tölur,
sem fyrir hendi eru í dag, eru
líkurnar á því að maður fái
Creutzfeldt-J akob-veikina
, hverfandi. En þegar skyndi-
lega eru gefnar út yfírlýs-
ingar um að í nautakjöti
geti leynst banvænn sjúk-
dómur geta ríkisstjórnir
vart setið aðgerðalausar,
ekki síst þegar til eru vís-
* indamenn, sem segja óhik-
að að allt að því ein milljón
manna á Bretlandi gæti hafa
smitast af kúariðu og átt á hættu
að fá Creutzfeldt-Jakob-veikina
eftir nokkur ár, ef ekki áratugi.
Þýska dagblaðið Frankfurtev
Allgemeine benti á að þótt sannað-
ist að kúariða bærist í menn væru
það fá tilfelli af Creutz- ________
feldt-Jakob-veikinni að
almannaheill væri frá-
leitt stefnt í voða.
„Ef allsherjar faraldur
blasti við og kjötneysla __________
væri inngönguleið fyrir
[smitefnið] þá væru þær aðgerðir,
sem hafa verið íhugaðar og gripið
hefur verið til hlægilega ófullnægj-
andi því að þá snerist málið ekki
lengur aðeins um breska nautgripi
eða nautgripi almennt, heldur
einnig um sauðfé, sem átti upptök-
in að öllu saman,“ sagði í leiðara
blaðsins. „Og hvað þá um svínin,
sem einnig hafa verið fóðruð á
kindaafgöngum? Þetta gæti leitt
til þess að einn af máttarstólpun-
um, sem haldið hafa uppi siðmenn-
ingunni, hyrfi: búskapur mannsins
með klaufdýr, sem veita kjöt og
mjólk, væri á enda. Slíkt hefði
ófyrirsjáanlegar afleiðingar fyrir
þjóðfélagið, menninguna og um-
hverfið."
Ýmsir halda því fram að það
geti haft ófyrirsjáanlegar afleið-
ingar að haldá áfram að rækta
nautgripi í sama mæli og gert
hefur verið. Talið er að í heiminum
séu 1,28 milljarðar nautgripa, ein
kýr á hverja fjóra menn. Ágangur
þeirra á beitilönd veldur upp-
blæstri og þær freta metangasi,
sem talið er að stuðli að hækkandi
hitastigi í heiminum.
Nautgripir eru sýnu þyngri á
fóðrum, en annar búfénaður. Það
þarf 16 kg af fóðri til að framleiða
eitt kg af nautakjöti, en hlutföllin
í svínum eru sex á móti einum og
kjúklingum þrír á móti einum.
Breskum stjórnvöldum er mjög
í mun að koma í veg fyrir að neyt-
endur snúi alfarið baki við nauta-
kjöti og víða í Evrópu heýrast nú
raddir um að hemja þurfi fárið.
John Major, forsætisráðherra
Bretlands hefur fordæmt aðgerðir
framkvæmdastjórnar Evrópusam-
bandsins og segir útflutnings-
bannið óréttlátt. Það er engin
furða því að kúariða hefur komið
upp nokkuð víða í Evrópu, þótt
ekki sé í jafnmiklum mæli og á
Bretlandi, án þess að vaknað hafi
háværar kröfur um útflutnings-
bann.
Bretar hafa verið tregir í taumi
innan Evrópusambandsins og það
kann að vinna gegn þeim
nú þegar þeir eru hjálpar
þurfi. Líklegra er þó að
önnur aðildarríki ESB
vilji koma þeim til hjálp-
ar. Með banninu eru
Bretar einangraðir og
rennir stoðum undir allar
og verstu grunsemdir
Smit gæti rétt
eins borist úr
svínum eða
kjúkiingum
það
hrakspár
andstæðinga Evrópusambandsins
á Bretlandi, sem margir eru
flokksbræður Majors. Önnur aðild-
arríki vilja síst ausa vatni á myllu
þeirra.
Frakkar krefjast
vísindalegra upplýsinga
Frakkar hafa kvartað undan því
að vísindalegar niðurstöður að
baki yfirlýsingunni, sem hleypti
fárinu af stað, séu fátæklegar og
krafist aukinna upplýsinga.
Það er ekki sannað að kúafár
geti borist í menn og það hafa
ekki heldur verið færðar sönnur á
að Creutzfeld-Jakob-veikin geti
borist manna í millum með áti.
Einn af hundraði þeirra, sem fá
sjúkdóminn, smituðust við læknis-
aðgerð á borð við hormónagjöf eða
hornhimnuígræðslu. 15 af hundr-
aði tilfella eru rakin til erfða. Þá
eru eftir 85 af hundraði, sem yfir-
leit eru talin einangruð tilfelli.
Doktor Larry Schonberger, far-
aldsfræðingur við bandarísku
sjúkdómastjórnstöðina í Atlanta,
sagði í viðtali að reynist það rétt
að sjúkdómurinn berist með áti sé
það mjög merkilegt.
Gerðar hafa verið rannsóknir á
mannætum í Papúa Nýju Gíneu,
sem fengu sjúkdóminn kúrú eftir
að hafa borðað heila skyldmenna,
og var talað að þær hefðu smitast
við átið. Schonberger sagði að
_________ seinni tíma rannsóknir
útilokuðu nánast að
sjúkdómurinn hefði bor-
ist með þeim hætti.
Sennilega hefði verið
_____ um að ræða einhvers
konar athafnir, þar sem
heilavefjum var roðið á líkamann
og það hafi komið smitinu af stað.
Prófessor Ian Shaw, sem er við
Háskóla Mið-Lancashire, sagði að
í sumum tilfellum gæti sjúkdómur-
inn hafa smitast við innöndun á
ryki frá dýrafóðri, en einnig gæti
hið smitandi prótein, sem talið er
valda riðu, hafa borist úr kúa-
mykju og dreifst um beitilönd.
Eins og sést er vart fast land
að finna í þessum fræðum, en lík-
urnar á að stórfelldur faraldur
brjótist út eru hverfandi. f nútíma-
þjóðfélagi er tekin ákvörðun um
það að amast ekki við bifreiða-
akstri þótt árlega láti fjöldi manns
lífið í umferðinni. Við teljum að
gjaldið sé ekki það hátt að rétt
sé að fórna þægindunum, sem
fylgja því að allir geti átt bíl og
komist leiðar sinnar, til að bjarga
nokkrum mannslífum. Sami rúll-
ettureikningur hlýtur að gilda um
kúafárið. Hjólið er sett af stað og
svo er að sjá hvaða tala kernur upp.
Heimildir: T/ie Daily Telegraph, The Financ-
ial Times, Frankfurter Allgemeine, Der
Spiegel, Reuter og Time Magazine.