Morgunblaðið - 14.07.1996, Qupperneq 24

24 SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 1996 25
JMtvgmiiIafelfe
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
RAUNVISINDA-
STOFNUN
HÁSKÓLANS
RAUNVÍSINDASTOFNUN Há-
skóla íslands er þijátíu ára um
þessar mundir. Með tilkomu hennar
var stigið stórt skref til eflingar
grunn- eða undirstöðurannsóknum
hér á landi. Stofnunin vinnur meðal
annars að öflun undirstöðuþekking-
ar í eðlis- og efnafræði, jarðvísind-
um og stærð- og reiknifræði. í kjöl-
far Raunvísindastofnunar hófst full
kennsla í Háskóla íslands í þessum
mikilvægu fræðigreinum.
Á 50 ára afmæli Háskóla ís-
lands, árið 1961, voru settar fram
tillögur um eflingu rannsókna í
raunvfsindum. Þessar tillögur voru
lagðar fyrir Gylfa Þ. Gíslason
menntamálaráðherra í viðreisnar-
stjóminni, sem hér sat á árunum
1959 til 1971. Stjómvöld tóku þeim
vel og féllust á að reist yrði bygg-
ing undir rannsóknaraðstöðu. Ráð-
ist var í byggingu raunvísindahúss
við Dunhaga. Rífleg fjárhæð, sem
ríkisstjóm Bandaríkjanna gaf Há-
skóla íslands í ^ilefni fimmtíu ára
afmælis hans, flýtti byggingar-
framkvæmdum, sem lauk árið
1966.
Eggert Briem, prófessor í stærð-
fræði og stjómarformaður Raunvís-
indastofnunar, segir í viðtali við
Morgunblaðið í fyrradag, að megin-
hlutverk stofnunarinnar sé að ann-
ast undirstöðurannsóknir í raunvís-
indum, öðrum en líffræði. „Þær
hafa það markmið,“ segir hann, „að
afla nýrrar þekkingar, miðla fræði-
legum nýjungum og efla rannn-
sóknir og kennslu. Tilgangur slíkra
rannsókna er ekki sízt sá að auka
almenna þekkingu fólks á umhverfi
sínu.“ Stofnunin hefur náið sam-
starf við erlendar og innlendar
fræðistofnanir á sviði rannsókna
og kennslu, sem gefið hefur góða
raun. Mörg stærri námsverkefni
stúdenta eru og að dijúgum hluta
unnin innan veggja hennar.
Verkefni Raunvísindastofnunar
em mörg og margvísleg. Meðal
stærri verkþátta em jarðfræðirann-
sóknir, sem hafa mikið gildi í landi
sem okkar. Þessar rannsóknir hafa,
sumar hveijar, vakið athygli langt
út fyrir landsteina. Sem dæmi má
nefna að ungur fræðimaður, Ingi
Þ. Bjarnason jarðeðlisfræðingur,
hefur fengið 25 til 30 m.kr. styrk
frá Bandaríkjunum til að rannsaka
jarðskorpu landsins og dýpri lög
undir henni. í slíkum styrkveiting-
um felst viðurkenning á mikilvægi
þeirra verkefna sem að er unnið.
í eðlisfræðinni, svo annað dæmi
sé nefnt, er unnið að hálfleiðara-
fræði, þar sem reynt er að bæta
leiðni efna, sem gerði tölvur, fjar-
skipti og sjónvörp öflugri. Meðal
verkefna, sem hér er ekki ætlunin
að gera tæmandi skil, em jafn ólík
viðfangsefni og snjóflóðavarnir og
áhrif lýsis á hjarta. En mergurinn
málsins er sá að grunnrannsóknir
eru nauðsynlegur undanfari og und-
irstaða hagnýtra rannsókna. Bæði
gmnn- og hagnýtar rannsóknir
skila kostnaði sínum um síðir marg-
földum út í samfélagið. Það sést
bezt á því að þær þjóðir, sem mest-
um fjármunum veija í menntun,
rannsóknir og vísindi, búa við meiri
hagsæld og tryggari afkomu en
aðrar.
Raunvísindastofnun, sem er
sjálfstæð stofnun innan Háskóla
íslands og heyrir undir mennta-
málaráðuneytið, hefur megintekjur
sínar af fjárlögum, um 130 m.kr.
á ári. Einnig aflar hún tekna með
ráðgjöf, styrkjum og þjónustu, sem
látin er í té. Hún fær og tekjur um
erlent samstarf, á bilinu 60 til 100
m.kr. á ári. En fjárlagarammi
þrengir starfsgetu stofnunarinnar,
að mati stjórnarformanns hennar.
Áhyggjur hans varðandi stofnunina
eru einkum Q'árhagslegar. Hann
segir orðrétt hér í blaðinu í fyrra-
dag:
„Við hjá Rannsóknarráði og
Raunvísindastofnun höfum aðal-
lega áhyggjur af fjárveitingum til
rannsókna. Það er alltaf verið að
skera einhvers staðar niður. íslend-
ingar veija hlutfallslega minni pen-
ingum til rannsókna en aðrar vest-
rænar þjóðir."
Eðlilegt er, ekki sízt á samdrátt-
artímum eins og hér hafa verið
undanfarin ár, að fjárveitingavaldið
deili óhjákvæmilegum niðurskurði
á fjárlagastofnanir. Útgjaldaaðhald
er raunar alltaf nauðsynlegt í með-
ferð fjármuna, sem sóttir eru í vasa
skattborgaranna, eða eru fengnir
með skuldsetningu sameiginlegs
sjóðs landsmanna. Á hinn bóginn
hljóta grunnrannsóknir, sem eru
undirstaða hagnýtra framfara, að
vera ofarlega á blaði í forgangsröð-
un fjárveitingavaldsins.
Morgunblaðið árnar Raunvís-
indastofnun Háskólans farsældar í
tilefni þijátíu ára afmælis.
~í ENDUR-
i^U.TEKNING
er augljósust í leiklist.
Sömu andlitin, sömu
persónumar í margvís-
legu gervi sem er þó
oftast þeirra eigin
gervi. Þessi hvimleiða endurtekning
er áleitnust í kvikmyndum og þá
ekki sízt á myndböndum. Jafnvel
Jack Nicholson getur orðið óvelkomin
endurtekning einsog í Pósturinn
hringir alltaf tvisvar þar sem endur-
tekningin er rofin með því hann fer
allt í einu að þjösnast á Jessicu Lange
uppi á eldhúsborði. Og maður hugs-
ar, Jæja, þá hefur maður einnig feng-
ið þau í þessum stellingum beint í
æð! Ekkert hik, engin hlédrægni. Eða
nærgætni við óviðbúinn áhorfanda.
Allt á fullu einsog unglingarnir segja!
Og maður hugsar, Jæja, svo Jack
Nicholson og Jessica Lange létu sig
hafa þetta líka! Ný uppákoma í held-
ur nöturlegum kvikmyndaheimi
samtíðarinnar þarsem maðurinn hef-
ur skilið eftir sig stærsta sorphaug
sögunnar. Og var hann þó nógu stór
fyrir!
Enginn hefur skrifað betur um
leiklist en Kierkegaard. Hann minnti
okkur ekki einasta á að við eigum
ekki að troðast inní leikhús til að sjá
leikrit einsog það væri sáluhjálpar-
atriði; ekki einsog fagurkerar og
gagnrýnendur, heldur “sem alls ekki
neitt" og njóta stundarinnar glöð og
ánægð, “næstum einsog heima í
stofu“. Og leikarinn á að vera svo
glaður í andanum, svo upptekinn af
leiknum að það sé “hvorki þörf fyrir
götustráka né leiktjöld", en þó sé
þetta og annað sem við þarf í fylgd
með honum, þegar hann gengur inná
sviðið. “Allt frá ryki þjóðvegarins til
brosandi sveitaþorpsins", sé í fylgd
með honum.
Það var kvöld og ég hafði ekkert
að gera. Leigði mér spólu með hol-
lenzkri verðlaunamynd úr stríðinu
og þekkti engan leik-
ara. Horfði svo á
franska mynd um smá-
sögu Maupassants,
Bertu. Þar er fjallað
um efnið: Enginn skil-
ur annan, einsog aðal-
persónan, læknirinn, kemst að orði.
Og svo einnig endurtekningu úr-
verksins.
Það var þá sem ég gerði mér grein
fyrir endurtekningunni á hvíta tjald-
inu. Ég stóð mig að því þama um
kvöldið að upplifa það með sérstök-
um óvæntum hætti að þekkja engan
leikara sem ég hafði horft á. Það var
léttir; lausn(!) Einhver áður ógleym-
anleg gleði yfir margbreytni. Sér-
stöku atviki sem er í andstöðu við
úrverkið og endurtekninguna utan
við rúm og tíma. Utan við þessa
veröld sömu leikaranna sýknt og
heilagt; þessar háttbundu hreyfing-
ar; þessi endurteking sem er orðinn
einn hvimleiðasti kækur samtímalífs
á jörðinni. Þetta úrverk sjónvarpsins
sem hefur safnað saman öllum kækj-
um í einn kæk.
Aldrei hafa einstök atvik verið
jafnmikilvæg og nú á dögum. Aldrei
hefur margbreytnin verið manninum
nauðsynlegri. Eða þá listinni, þrátt-
fyrir allt(!) Samt segir Berlioz að
hafíð endurtaki sig. En endurtekn-
ingin í náttúrunni ber fjölbreytni
hennar vitni. Oll svartfuglsegg eru
eins.
Samt eru engin tvö eins(!)
1 A 1 ÉG HLUSTAÐI ein-
1x1 »hveiju sinni á sjónvarps-
samtal við James Stewart þarsem
hann sagðist hafa fengið hundruð
bréfa með spumingunni um það
hvort hann væri ekki orðinn leiður á
að leika sjálfan sig! Hann sagði það
væri rétt, hann léki sjálfan sig. En
reyndi einnig að gefa persónum sín-
um þau blæbrigði sem hæfðu þeim.
En ég hef oft efazt um þessi blæ-
brigði, bætti hann við, jafnvel hjá
Sir Laurence Olivier.
En það er skemmtilegt þegar þessi
blæbrigði breyta leiknum í listræna
túlkun. Ég held mikið upp á John
Wayne, en hef þó einungis einu sinni
séð hann leika annað en sjálfan sig.
Það var i Rooster, eftirminnilegum
vestra með þeim Katharine Hepbum.
Hepburn lék sjálfa sig með blæbrigð-
um en John Wayne skapaði Rooster.
Það var upplifun(!)
1^0 ÞAÐ ER sjaldgæft að
J- Tt bd *persónur séu jafnvel
leiknar í kvikmyndum og við blasir
í Barfly. Róninn, eða utangarðs-
skáldið Búkovskí, er óborganlegur
og drykkjukona Fays Dunaways fær
þau blæbrigði sem endast alla mynd-
ina. Fyrir bragðið verða lykilsetning-
ar hennar einsog fluga sem festist á
flugnaveiðara. Þannig hafa þær
a.m.k. límzt við huga minn. Og heim-
speki rónans, hatrið — það endist
betur en allt annað. Ragnar í Smára
sagði að hatrið væri mesta orka sem
til væri; ásamt ástinni.
-| AO í ÆVINTÝRUM er um-
-1. Tt O • hverfíð oftast séð gegum
stækkunargler. Nú er í tízku að sjá
sjálfan sig gegum fjölmiðlagler.
Þannig breytist umhverfið í e.k.
dvergríki þarsem risinn baðar sig í
afstæðiskenningunni án þess þekkja
hana. Menn gleyma því svo að stækk-
unargler eru helzt notuð á það sem
sést illa. Ætli sjónvarpslinsan gegni
ekki svipuðu hlutverki(!)
Drekmenni Svanavatnsins er ná-
lægt í lífinu, ekkisíður en ævintýr-
inu. En þar er einnig mikið af skáld-
skap. Og það er í hann sem við leit-
um þegar lífíð fullnægir ekki kröfum
okkar um frelsi. Hann hefur þanþol
sem lífíð skortir. Ævintýrið er fram-
lenging hugsunar sem þolir ekki
búrið.
M.
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 13. júlí
Hryllingurinn og
hatrið sem einkenndi
stríðið blóðuga í Bos-
níu hefur birst með
nýjum hætti á undan-
förnum dögum eftir
að rannsóknarmenn á
vegum Sameinuðu
þjóðanna hófu að grafa upp jarðneskar
leifar múhameðstrúarmanna, sem Serbar
myrtu og grófu í fjöldagröfum eftir fall
borgarinnar Srebrenica í júlí í fyrra. Þeir
viðurstyggilegu stríðsglæpir sem framdir
voru í Bosníu-stríðinu, fjöldamorðin og
hópnauðganirnar, eru sorgleg staðfesting
þess að maðurinn er óbreyttur í eðli sínu
þó svo að hann telji sig kórónu sköpunar-
verksins og móti allt umhverfi sitt með
svo afgerandi hætti sem raun ber vitni.
Rúmum 50 árum eftir lok síðari heims-
styijaldarinnar og helför nasista gegn
gyðingum í nafni heimspekikenningar
mannhaturs og fyrirlitningar, standa Evr-
ópubúar enn frammi fyrir því að fjölda-
grafír er að fínna á landi þeirra og áhrifa-
svæðum ríkja sem talið hafa sig siðmennt-
uð og til þess fallin að geta reynst öðrum
þjóðum fyrirmynd. Sár Bosníu-stríðsins
munu seint gróa, en er þess að vænta að
dreginn verði af því nokkur lærdómur í
nafni siðmenningarinnar?
Á meðan heimsbyggðin spyr sig enn og
aftur hvernig slíkir voðaatburðir gátu gerst
kemur það í hlut sveita alþjóðlegra sér-
fræðinga að grennslast fyrir um örlög allt
að 8.000 manna, sem hurfu eftir að Srebr-
enica féll, en borgin hafði áður verið lýst
„griðasvæði" af hálfu Sameinuðu þjóð-
anna. Menn óttast, að um 3.000 þeirra
hafi Serbar tekið af lífi í földaaftökum
og síðan notast við stórvirk vinnutæki til
að taka og fylla grafirnar. Um 5.000
manna til viðbótar er enn saknað en lík-
legt þykir að þeir hafi hlotið sömu örlög
og trúbræður þeirra.
Villimennskan í Bosníu-stríðinu var því
miður ekki bundin við Serba og fall Srebr-
enica. Sveita Sameinuðu þjóðanna bíður
það óhugnanlega starf að rannsaka um
20 staði í Bosníu og Króatíu þar sem víst
þykir að íjöldagrafír sé að finna.
Nöfn tveggja manna hafa einkum verið
tengd við óhugnaðinn í Bosníu, en þar er
um að ræða þá Radovan Karadzic, leiðtoga
Bosníu-Serba, og herstjóra þeirra, Ratko
Mladic. Samfélag þjóðanna sætir nú sívax-
andi þrýstingi um að þessir menn verði
dregnir til ábyrgðar fyrir þau meintu
glæpaverk sem þeir létu vinna.
Fram hafa farið vitnaleiðslur frammi
fyrir hinum alþjóðlega stríðsglæpadóm-
stól, sem starfræktur er í Haag í Hollandi
og ætlað er að komast að því hveijir báru
ábyrgð á voðaverkunum, sem unnin voru
í þessu stríði. Eitt vitni, sem lifði fjölda-
morðið af, fullyrti á dögunum að Ratko
Mladic hefði verið viðstaddur er aftökurn-
ar á múslimunum fóru fram. Vitnið kveðst
tvívegis hafa séð Mladic í Potocar, skammt
frá Srebrenica þar sem karlmennirnir voru
skildir frá konum sínum og börnum og
leiddir til slátrunar í júlímánuði 1995.
Þetta vitni segist hafa séð og heyrt er
Mladic gaf aftökusveitunum skipun um
að hefja skothríð.
Ákæruatriðin á hendur Radovan
Karadzic eru einkum þau, að hann hafi
fyrirskipað „þjóðernishreinsanir" þær og
fjöldamorð, sem fram fóru er Serbar náðu
svæðum múslima á sitt vald. Karadzic, sem
verið hefur „forseti" dvergríkis Serba í
Bosníu og þeir nefna „Serbneska lýðveld-
ið“, þráast við að fara úr því embætti og
gefur til kynna að hann hyggist bjóða sig
fram í kosningum, sem boðað hefur verið
til í Bosníu í september. Þótt margar og
misvísandi yfirlýsingar hafi fallið á undan-
förnum dögum er ljóst að Mladic stjórnar
enn her Bosníu-Serba og að Karadzic er
enn í Pale, höfuðstað Serba í Bosníu og
er þar í innsta hring valdamanna.
Samkvæmt ákvæðum friðarsamning-
anna, sem undirritaðir voru í Dayton í
Ohio-ríki í Bandaríkjunum, mega þeir sem
grunaðir eru um stríðsglæpi ekki gegna
neinum opinberum embættum. Karadzic
hefur sýnt mikla slægð og þráfaldlega
tekist að standa af sér tilraunir Vestur-
landa til að einangra hann í því skyni að
koma honum frá völdum. Honum hefur
tekist að niðurlægja Carl Bildt, fyrrum
forsætisráðherra Svíþjóðar, sem nú stjórn-
ar uppbyggingarstarfinu í Bosníu og af-
hjúpað ráðaleysi Vesturlandabúa í þessu
máli.
GRÍÐARLEGIR
hagsmunir eru að
sönnu í húfi og víst
má heita að flestir
Bosníu-Serba eru
eldheitir þjóðernis-
sinnar og munu vísast ekki tilbúnir að
sætta sig við að leiðtogi þeirra verði þving-
aður til að fara frá völdum og hann fluttur
í böndum úr landi á fund réttvísinnar. Sá
viðkvæmi stöðugleiki, sem þó ríkir gæti
því verið í hættu. Engu að síður ber að
harma þá linkind, sem samfélag þjóðanna
hefur sýnt gagnvart Mladic og Karadzic
og vara við því fordæmi, sem skortur á
festu í þessum efnum skapar.
Fyrr í þessari viku lýsti saksóknari í
máli þeirra Karadzic og Mladic því yfir í
Haag að gefa bæri út alþjóðlega tilskipun
um handtöku þeirra. Undir þetta sjónar-
mið hefur víða verið tekið og slík tilskipun
var gefin út á fímmtudag en takmarkaður
vilji virðist vera fyrir því að hrinda þessu
í framkvæmd. Þess í stað hefur sú tilskip-
un verið gefin út að glæpamennirnir tveir
skuli handteknir ef hermenn friðargæslu-
liðsins rekast á þá. Þessi ákvörðun hefur
eðlilega vakið furðu víða um heim enda
er þess tæpast að vænta að þeir Karadzic
og Mladic, eftirlýstir stríðsglæpamenn,
gefi sig fram við lið Atlantshafsbandalags-
ins í landinu og óski eftir því að verða
fluttir úr landi til að þeir geti svarað til
saka.
Sú varfærni sem einkennt hefur með-
ferð þessa máls er vissulega skiljanleg.
Reynslan af því að elta uppi og handtaka
slíka leiðtoga er ekki góð og hefur m.a.
verið vísað til þess er Bandaríkjamenn
hugðust stilla til friðar í Sómalíu í nafni
mannúðar með því að handtaka einn helsta
herstjórann þar. Þeirri aðgerð lyktaði með
Alþjóðleg
handtökutil-
skipun
ósköpum og blóði ungra hermanna var
úthellt í vafasömum tilgangi. Auk þess er
hættan sú að Bosníu-Serbar myndu frekar
en hitt herðast í þjóðernisheift sinni og
að Karadzic yrði píslarvottur í hugum
hinna ungu og upprennandi og þeim hvatn-
ing til að grípa til vopna. Hættan er því
veruleg og er þá ekki einungis verið að
vísa til veru alþjóðlegra friðargæslusveita
í landinu heldur og til framtíðarsamskipta
þjóðanna, sem þetta svæði byggja og þeirr-
ar efnahagsuppbyggingar, sem þar þarf
að fara fram á næstu árum.
Á hinn bóginn er ljóst að engin von er
um að ástandið þróist í átt til eðlilegs
horfs í Bosníu á meðan eftirlýstir stríðs-
glæpamenn eru valdamestir Serba í land-
inu og leiða þjóðina. Þegar til lengri tíma
er litið virðast því full rök fyrir því að
færðar verði nokkrar fórnir í þessu efni í
þeirri von að þeirra verði ekki frekar þörf
síðar. Efnahagsþvinganir geta trúlega
komið að nokkru gagni en mikilvægast
er þó að Serbum verði gert ljóst að þeirra
bíði ekkert annað en útskúfun, skortur og
fátækt, virði þeir ekki skilmála Dayton-
samkomulagsins og gangi þeir ekki að
þeirri kröfu að menn þessir verði framseld-
ir, líkt og aðrir sem gerst hafi sekir um
grimmdarverk í Bosníu-stríðinu.
Hlutur
Rússa og
Þjóðverja
ÞEGAR SYNT
þótti að ráðamenn
í Serbíu og þó eink-
um Slobodan Mil-
osevic forseti voru
ekki tilbúnir til að
ganga til friðarsamstarfs var landsmönn-
um gert að sæta efnahagsþvingunum. Þær
báru tilætlaðan árangur. Bent hefur verið
á, að nú eigi Vesturlönd einskis annars
úrkosti en að hóta Serbum í Bosníu slíkum
aðgerðum og Milosevic Serbíuforseta hinu
sama reynist hann ekki reiðubúinn að beita
skriðþunga sínum til fullnustu í því augna-
miði að fá Karadzic til að leggja niður völd.
Efnahagslegar refsiaðgerðir hafa í
gegnum tíðina reynst tvíbent vopn. Þær
bitna oft á þeim sem síst skyldi, saklausum
borgurum, sem enga ábyrgð bera á mis-
gjörðum leiðtoganna. Refsiaðgerðir gagn-
vart írak hafa t.a.m. engum árangri skilað
og kallað ólýsanlegar hörmungar yfir þjóð-
Á HÖFÐA í JÖKULFJÖRÐUM
ina, sem áratugi mun taka að bæta.
Reynslan sýnir að leiðtogar, sem ekki hafa
hlotið lýðræðislegt umboð þjóða sinna,
forherðast iðulega í afstöðu sinni og að
hinum slægustu þeirra tekst oftar en ekki
að styrkja sig í sessi með lævíslegum áróð-
ursbrögðum, sem ætlað er að sameina
þjóðina gegn utanaðkomandi óvinum. Eng-
in trygging er fyrir öðru en að þetta gæti
einnig gerst í þeim hluta Bosníu, sem er
á valdi Serba.
Þótt sýnt sé að þrýstingur af hálfu Mil-
osevic myndi reynast mikilvægur virðist
ljóst að engin von er til þess að samfélag
þjóðanna nái að þvinga fram vilja sinn í
þessu efni án stuðnings og beinnar íhlutun-
ar Rússa. Ráðamenn í Rússlandi eru í ein-
stakri aðstöðu til að þrýsta á hina slav-
nesku trúbræður sína í Serbíu og í „Serbn-
eska lýðveldinu" í Bosníu. Stjórn Borís
Jeltsíns forseta Rússlands er í betri að-
stöðu til að beita slíkum þrýstingi nú en
nokkru sinni áður. Eftir sigur Jeltsíns í
forsetakosningunum hefur hann hlotið
skýrt umboð til að halda áfram þeirri við-
leitni að færa Rússa í hóp þeirra þjóða
þar sem grundvallarreglur borgaralegs
samfélags, mannréttinda, lýðræðis og
markaðsbúskapar eru í heiðri haldnar.
Slík íhlutun gæti þjónað hagsmunum
Jeltsíns og Rússa að ýmsu leyti. Forsetinn
gæti styrkt samningsstöðu sína gagnvart
ríkjum Vesturlanda með því að ganga til
liðs við þau með þessum hætti. Þá gætu
Rússar með þessu treyst ítök sín á ný í
þessum heimshluta, sem löngum hefur
verið rússneskt áhrifasvæði.
Þá er þess að vænta að hitt stórveldið
í Evrópu framtíðarinnar, Þýskaland, verði
reiðubúið til þess að beita sér af aukinni
festu í máli þessu og eðlilegt má heita að
Þjóðveijar leiti eftir samstarfi við Rússa í
þeim sama tilgangi.
Mikið er í húfi í máli þessu, trúverðug-
leiki þeirrar sámstöðu sem tekist hefur
með vestrænum ríkjum og framtíð upp-
byggingarstarfs og friðargæslu í Bosníu.
En einkum og sér í lagi er trúverðugleiki
þeirra þjóða sem telja sig til forustu falln-
ar, ekki aðeins í okkar heimshluta, heldur
víðar, í húfi. Stríðsglæpirnir sem framdir
voru í Bosníu snerta grundvallarþætti í
siðmenningu okkar og hugmyndir sem
mótast hafa í gegnum söguna um réttlæti
og mannhelgi, um glæpi og refsingu, um
friðinn, lífið og dauðann. Með hvaða hætti
munu ríki Vesturlanda telja sig fær um
að skilyrða aðstoð við erlend ríki við viður-
kenningu fyrir mannréttindum og grund-
vallarreglum réttarríkisins ef stríðsglæpa-
menn fá að leika lausum hala í miðri Evr-
ópu og hafa mótandi áhrif á samfélagsþró-
unina þar?
Hatrið
og hugsjón-
irnar
VIÐURSTYGGI-
legasta glæpaverk
á evrópsku landi
frá lokum síðari
heimsstyijaldar-
innar var unnið
fyrir aðeins einu ári í borg sem nefnist
Srebrenica. Það reyndist gríðarlegt áfall
fyrir Sameinuðu þjóðirnar, sem lýst höfðu
yfír því að þeir sem til bæjarins leituðu
skyldu njóta griða. Það var ekki gert og
mannslífin sem þar voru upprætt eru sem
blettur á samvisku samtakanna. Hið sama
á við um ríki Evrópu, sem reyndust engan
vilja hafa til að þvinga fram frið í krafti
vopnavalds í landinu. Enn á ný neyddust
Evrópuríkin til að horfa til Bandaríkjanna
í von um forystuvilja og leiðsögn. Þessi
staðreynd vekur verulegar efasemdir um
ýmsar þær háleitu hugsjónir, sem liggja
Evrópusambandinu til grundvallar og
áætlanir þær sem fyrir liggja um nánara
samstarf á sviði utanríkis- og öryggis-
mála.
Þótt ástæðulaust sé að ætla að maður-
inn reynist þess umkominn að læra af
reynslunni og að atburðir á borð við þá
sem gerðust í Bosníu muni ekki endur-
taka sig, er mikilvægt að menn missi
ekki sjónar á því grundvallaratriði að
minni líkur eru á því en ella, nái réttlæt-
ið fram að ganga. Það verður aðeins gert
með því að þvinga leiðtogana til að leggja
niður völd og draga þá til ábyrgðar
frammi fyrir til þess bærum dómstóli.
Hatrið sem kraumar í bijóstum þeirra
ungu, sem sáu feður sína leidda á brott
til slátrunar í Srebrenica, verður aldrei
talið uppbyggilegt efni í myndun eðlilegs
þjóðlífs í Bosníu. Það mun ekki heldur
verða til þess að draga úr nauðsyn þess
að þar verði áfram staðsett alþjóðlegt
gæslulið til að tryggja friðinn.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Viðurstyggileg-
asta glæpaverk á
evrópsku landi
frá lokum síðari
heimsstyrjaldar-
innar var unnið
fyrir aðeins einu
ári í borg sem
nefnist Srebren-
ica. Það reyndist
gríðarlegt áfall
fyrir Sameinuðu
þjóðirnar, sem
lýst höfðu yfir því
að þeir sem til
bæjarins leituðu
skyldu njóta
griða. Það var
ekki gert og
mannslífin sem
þar voru upprætt
eru sem blettur á
samvisku samtak-
anna.“