Morgunblaðið - 07.09.1996, Qupperneq 4

4 LAUGARDAGUR 7. SEPTEMBER 1996
FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/RAX
FOSSRÉTT var upphaflega hlaðin um aldamót. Hún dregur nafn sitt af Fossbæjunum sem sjást í baksýn og þeir heita væntanlega
eftir Fossi sem einnig sést. í réttinni sést Páll Helgason að störfum.
Fjallmenn komnir af Síðuafrétti og rétta í Fossrétt og Skaftárrétt
Leitir hafa gengið vel á
Síðuafrétti og bændur
eru þokkalega ánægðir
með lömbin. Helgi
Bjarnason blaðamaður
og Ragnar Axelsson
ljósmyndari fóru í Foss-
rétt á Síðu í gær og
fóru á móti fjallmönnum
á leið í Skaftárrétt.
LEITIR gengu ágætlega á Síðuaf-
rétti. Fjallmenn fengu þó þoku og
gátu lítið leitað á miðvikudag. I
gærmorgun var féð af austurafrétt-
inum dregið sundur í Fossrétt á Síðu
og í dag verður réttað í Skaftárrétt
en þangað var féð af mið- og vestur-
hluta afréttarins rekið í gærkvöldi.
Sextán fjallmenn leituðu austur-
hluta Síðuafréttar að þessu sinni.
Þeir fóru upp á þriðjudag. Gátu þeir
byrjað talsvert þá, að sögn Sigurðar
Kristinssonar, fjallkóngs á Hörgs-
landi. Var það eins gott því lítið var
hægt að leita á miðvikudag vegna
þoku og rigningar. Safnið kom síðan
niður um kvöldmatarleytið í fyrra-
dag, heldur seinna en venjulega
vegna þess hvað fjallmennirnir kom-
ust seint af stað með reksturinn.
Sigurður fjallkóngur átti von á
því að talsvert væri eftir vegna þess
hvað stórt svæði varð útundan á
miðvikudag. Þá komust fjallmenn
heldur ekki í Brunavötn austur und-
ir Síðujökli.
Fimm fjórhjól voru notuð við
smalamennskuna og koma í góðar
þarfir, sérstaklega á norðurhluta
afréttarins þar sem miklar vega-
lengdir eru en fátt fé, að sögn Sig-
urðar. Einnig nýtast þau vel til að
taka upp lömb sem orðin eru þreytt.
Hestarnir taka alveg við þegar féð
er rekið fram heiðarnar.
100 ára gömul rétt
Fyrir leitir eru bændur búnir að
smala heimalöndin og framhluta
heiðarinnar og setja Iömbin inn á
tún. Tiltölulega fátt fé kemur því af
austurafrétti í Fossrétt og því hefur
farið fækkandi ár frá ári eins og víð-
ast hvar. Réttarstjórinn, Bjöm Helga-
FJALLMENN á miðafrétti áðu á Eintúnahálsi. Þar fengu hvíldu mótreiðarmenn þeirra einnig hesta
sína og fengu sér bita í hádeginu.
LÆKIRNIR RENNA
SAMAN í FJÁRFUÓT
son á F'ossi, sagði að örfáir bæir
ættu meginhluta safnsins og þeim
hefði farið fækkandi eins og fénu.
Fossrétt er gömul rétt í fallegu
umhverfi, skammt frá Fossbæjun-
um. Björn sagði að hún hefði upphaf-
lega verið hlaðin um aldamót. Tak-
markað viðhald hefur verið á henni
og er hún því illa farin. Ekki hefur
tekist að útvega peninga til að laga
hana eða byggja nýja. Björn sagði
að sumir viidu halda grjóthringnum
við en smíða dilkana úr timbri.
Tollum á jörðinni
Réttirnar í Fossrétt hófust
snemma í gærmorgun og þeim lauk
á tiltölulega skömmum tíma þó menn
færu sér að engu óðslega.
„Það er þokkalega vænt, og á
eftir að bæta á sig á túnunum,“
sagði Páll Helgason, bóndi á Fossi,
þegar hann leit upp frá réttastörf-
unum. „Það getur aldrei verið í lagi
ef það er ekki í lagi núna,“ sagði
Páll um féð og vísaði til góðrar tíðar
í sumar og þess að nóg landrými
væri í högum með fækkandi fé.
Páll sagðist ekki eiga von á því að
lömbin yrðu jafnþung og tölur heyr-
ast um sums staðar annars staðar.
„Við tollum á jörðinni með fjár-
mennskuna," sagði hann sem skýr-
ingu á því og nánar inntur eftir
meiningunni sagði hann að sumir
bændur eyddu miklu fóðri til að
auka fallþungann.
Bændur keyra féð heim á tún í
heyvögnum. Páll sagði erfitt að reka
féð eftir veginum vegna umferðar-
innar og þá stykki það einnig yfir
girðingarnar.
Gúllasið bíður
Fjallmenn á miðparti Síðuafréttar
voru að reka féð niður að afrétt-
argirðingu þegar blaðamenn fóru
fram heiðina í gærmorgun. Fjall-
menn heyrðust hóa í mikilli fjarlægð
og fé á stóru svæði rann undan þeim.
Var fyrst eins og litlir lækir sem
sameinuðust í nokkrar ár og loks í
fljót sem varð svo að lygnu stöðu-
vatni við afréttargirðinguna hjá
eyðibýlinu Eintúnahálsi.
Þegar fjallmennirnir komu í sælu-
húsið á Eintúnahálsi um hádegið
beið Sólveig Pálsdóttir ráðskona eft-
ir þeim með gúllasið. Þrettán menn
leituðu þennan hluta afréttarins og
nokkrir í viðbót höfðu riðið á móti
um morguninn til að hjálpa þeim að |
reka niður. Einnig kom fólk á bílum
til að fylgjast með.
Mun fleira fé kom niður af þessum
hluta heiðarinnar en þeim austasta.
Við eyðibýlið Heiðarsel var von á
að fjallmenn af vesturafréttinum,
m.a. bændur úr Landbroti, kæmu
með safn sitt til móts við miðparts-
menn því þaðan reka þeir féð saman
niður úr, í Skaftárrétt við Dalbæ.
Þar verður réttað árdegis í dag.
Sumir vilja reyndar frekar kalla rétt- .
ina Heiðarrétt, að því er Sólveig
ráðskona segir, og færa þar með
nafnið með réttinni af gamla staðn-
um á þann nýja.
Þyngist róðurinn
Pálmi H. Harðarson á Hunku-
bökkum, fjallkóngur á miðafréttin-
um, taldi að þokan á miðvikudag
hefði ekki orðið leitinni til mikils
tjóns og smölunin í heild gengið vél.
Að sögn Pálma er fastur kjarni
manna sem fer ár eftir ár í leitir en
oftast eru einhveijir nýliðar með.
„Það er alltaf að þyngjast róðurinn
að manna afréttinn," sagði Pálmi
og kenndi því um að fólki fækkaði
stöðugt í sveitinni og skólarnir byij-
uðu svo snemma að þeir stönguðust
alveg á við þessi störf. Margir ungir
fjallmenn eru á miðafréttinum en
einnig eldri. „Þetta endumýjast
smám saman hjá okkur. Þeir gömlu
geta verið góðir að smala, á meðan
þeir komast á bak og áfram,“ sagði
hann.
Ekki vildi hann gera mikið úr hlut-
verki fjallkóngsins. „Þetta er bara
nafnið tómt,“ sagði hann. Bætti því
að fastur kjarni fjallmanna gerði það
að verkum að menn vissu að hveiju
þeir gengju. Agavaldinu þyrfti held-
ur ekki að beita svo mjög á nýliðina
því þeir væru yfirleitt sendir með
vanari mönnum og sagt vel til. Að
svo búnu vildi Pálmi fara að komast
í gúllasið í sæluhúsinu enda búinn
að vera að frá því í birtingu.