Morgunblaðið - 01.11.1996, Page 8

8 FÖSTUDAGUR 1. NÓVEMBER 1996
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
■ Jón Baldvin Hannibalsson um Sjálfstæðisflokkinn og landsfundinn
SVONA burt með þig gamli skarfur, þú verður ekki lengur fugl flokksins.
Umræður um skýrslu utanríkisráðherra um utanríkismál
ísland styðji NATO-
aðild Eystrasaltslanda
EVRÓPUSAMSTARF og alþjóðleg
öryggismál voru efst á baugi í
skýrslu utanríkisráðherra um utan-
ríkismál, sem Halldór Ásgrímsson
flutti á Alþingi í gær. Öryggi Eystra-
saltsríkjanna og stuðningur íslands
við aðild þeirra að Atlantshafsbanda-
laginu var eitt þeirra mála sem bar
hæst í umræðum um skýrsluna.
Aherzla á
Evrópusamstarf
Ráðherra gerir í skýrslunni m.a.
framtíðarþróun ESB og ríkjaráð-
stefnunni skil, auk samstarfsins inn-
an EES og EFTA, gólitískum sam-
skiptum stjómvalda Islands og ESB
og þróun Schengen-samstarfsins
svokallaða. Áherzla skýrslunnar á
Evrópusamstarfið vakti athygli þing-
manna, sem sumum þótti merki um
stefnumun milli forsætis- og utanrík-
isráðherra. Ræðumenn Alþýðu-
bandalagsins, Steingrímur J. Sigfús-
son og Svavar Gestsson, túlkuðu
báðir skýrsluna þannig, að utanríkis-
ráðherra bæri Evrópusambandið lofi
og kvæði þar við nýjan tón hjá for-
manni Framsóknarflokksins. Ráð-
herra tók fram, að aðild Islands að
ESB væri ekki á dagskrá sitjandi
ríkisstjórnar. En hann tók einnig
fram, að hann talaði eingöngu fyrir
hönd þeirrar ríkisstjómar, sem hann
sæti nú í.
Stækkun NATO
til austurs
í kaflanum um öryggismál leggur
ráðherra einkum áherzlu á spurning-
una um stækkun NATO og samskipt-
in við Rússland. Hann segir nú flest
virðast benda til þess að á næsta
leiðtogafundi NATO, sem að líkind-
um verði síðsumars á næsta ári, verði
einhveijum samstarfsríkjum form-
lega boðin aðild. Samstaða sé um
það innan bandalagsins, að stækkun-
in váldi ekki nýrri skiptingu í Evrópu
og öryggishagsmunir allra sam-
starfsríkja bandalagsins verði hafðir
í huga. Stækkunin verði þannig, í
tengslum við frekari þróun öryggis-
mála í Evrópu, þáttur í nýsköpun
öryggismála í álfunni allri. Brýnt sé
að koma til móts við Rússa til að
eyða hættu á því að sá stöðugleiki
sem náðst hafi spillist. Jafnframt
þurfi að kveða skýrt á um rétt allra
ríkja, þar með talið Eystrasaltsríkj-
anna, til að velja sér leiðir í öryggis-
málum.
ísland beiti
neitunarvaldi
Össur Skarðhéðinsson, Alþýðu-
flokki, gerði í umræðum um skýrsl-
una afstöðu íslands til óska Eystra-
saltsþjóðanna um inngöngu í Atl-
antshafsbandalagið að sérstöku um-
talsefni. Hann lýsti eftir skýrri stefnu
ríkisstjómarinnar gagnvart Eystra-
saltslöndunum og afdráttarlausum
stuðningi hennar við NATO-aðild
þeirra og að ísland myndi ekki sætta
sig við að er að stækkun bandalags-
ins kæmi yrðu Eystrasaltslöndin látin
sitja hjá „í fyrstu umferð“. Össur
minnti á, að Island hefði neitunar-
vald innan NATO, sem þýddi að ís-
land gæti neitað að samþykkja tillög-
ur um stækkun bandalagsins, sem
ekki væru íslendingum að skapi.
Utanríkisráðherra sagði í ríkis-
stjóminni að enginn ágreiningur
væri um aðild Eystrasaltslandanna
að NATO, stuðningur hennar væri
skýr. Hins vegar væri ljóst, að þau
ríki, sem sótt hefðu um aðild væru
misjafnlega undir hana búin, og fyr-
ir liggi að ekki myndu öll ríki sem
sæktust eftir aðild fá inngöngu sam-
tímis. En m.a. á vettvangi Norður-
landasamstarfsins væri nú starfað
markvisst að því að stuðla að auknu
öryggi Eystrasaltsríkjanna. Hann
tók hins vegar fram, að beiting neit-
unarvalds væri vandmeðfarin.
Sjálfsákvörðunarréttur
þjóðanna
Geir H. Haarde, formaður utanrík-
ismálanefndar, sagði tilvonandi
stækkun NATO vera eitt stærsta og
mikilvægasta mál sem íslendingar
sem og aðrar þjóðir Evrópu stæðu
frammi fyrir sem aðilar að Atlants-
hafsbandalaginu. Geir sagði þetta
mál snúast um sjálfsákvörðunarrétt
þjóða, í þessu tilviki smáþjóða, sem
hefðu lýst yfir vilja sínum til að
ganga í NATO og ESB. Þess vegna
væri það eðlilegt, að í tillögu hægri-
manna í Norðurlandaráði, sem Össur
vísaði til, væri gert ráð fyrir að
Eystrasaltsríkin fengju aðild að báð-
um þessum bandalögum lýðræðis-
þjóða. Aðalatriðið væri, að umræddar
þjóðir sæktust eftir því sjálfar, að
gerast aðilar að báðum bandalögun-
um.
Ahrif smáþjóða
Jón Baldvin Hannibalsson, fyrr-
verandi utanríkisráðherra, tengdi
umræðuna um NATO-aðiId Eystra-
saltsþjóðanna ummælum sem Hans-
Dietrich Genscher lét falla um hlut-
verk smáþjóða í heimsókn sinni hing-
að til lands í fyrradag. Jón Baldvin
sagði Genscher hafa nefnt, að í kring
um sjálfstæðisbaráttu Eystrasalts-
þjóðanna þriggja á árunum 1989-
1991 hefði komið í ljós dæmi um
það, hvemig smáþjóðir gætu, með
frumkvæði og samstöðu, náð árangri
á alþjóðavettvangi þar sem hinar
stærri þjóðir gætu af ýmsum ástæð-
um ekki hreyft sig. Þær aðstæður
hefðu skapazt í málefnum Eystra-
saltsþjóðanna, að þrátt fyrir söguleg
áhrif við Eystrasalt hefði Þýzkaland
ekki aðhafzt, vegna þess hve mikið
það átti undir Rússlandi og stuðningi
þess við sameiningu Þýzkalands. Með
frumkvæði og samstöðu hefði ísland,
með aðstoð annarra smáþjóða, ekki
sízt Dana, getað haft umtalsverð
áhrif.
Jón Baldvin lagði áherzlu á, að
þessi áhrif, sem íslandi hefði reynzt
unnt að hafa á þróun sjálfstæðisbar-
áttu Eystrasaltsþjóðanna, mætti að
miklu leyti þakka aðild íslands að
NATO. A hlutlausa þjóð í Norðurhöf-
um utan alþjóðlegra bandalaga hefði
enginn hlustað og áhrifín engin orðið.
Hjálparstarfið í Zaire
Hermennirnir
tóku alla bíla
Rauða krossins
ÞEGAR blaðamaður
Morgunblaðsins
ræddi við Jón Val-
fells, upplýsingafulltrúa
Rauða krossins, í gærmorg-
un ríkti mikil óvissa í Goma
og flóttamannabúðum í
grennd við borgina. Ástand-
ið var orðið svo slæmt að
verið var að undirbúa hugs-
anlegan flutning erlendra
starfsmanna hjálparstofn-
ana úr landinu. „Vandamái-
ið er hins vegar að það er
ekki svo auðvelt að komast
úr landi,“ sagði Jón. Her-
menn, sem sögðust þurfa
að bjarga særðum félögum
sínum, höfðu þá stolið öllum
bílum Rauða krossins í
borginni.
„Við erum hér ellefu
sendifulltrúar í húsi Rauða
krossins í Goma. Okkur var
ráðlagt að fara ekki út fyrir húss-
ins dyr í morgun og mæta ekki
til vinnu. Undanfarna daga höfum
við verið að aðstoða fólk í þessum
risavöxnu flóttamannabúðum þar
sem hartnær 450.000 manns eru
nú sem stendur og sjálfsagt eiga
fleiri eftir að bætast í hópinn.
Ástandið í flóttamannabúðun-
um er víst þokkalegt. Við höfum
verið í útvarpssambandi við þá.
350 flóttamenn frá Rúanda hafa
tekið þátt í starfsemi Rauða kross-
ins og þeir hafa haldið uppi starf-
inu í búðunum í dag. Við hófum
matvæladreifingu í búðunum á
þriðjudag og ástandið er ekki svo
alvarlegt þar.
Aftur á móti herma fréttir að
bardagar geisi rétt utan við Goma.
Samkvæmt nýjustu upplýsingum
okkar er þó flugvöllurinn ennþá
opinn. Hitt er öllu alvarlegra að
nú eru hermenn búnir að taka bíl-
ana okkar, alls sjö eða átta bíla.
Við þurftum auðvitað að taka
merki Rauða krossins af þessum
bílum því Rauði krossinn getur
varla verið bendlaður við slíka
hermenn. Þar sem þeir tóku bílana
höfum við engin farartæki eins og
er til að komast út á flugvöll ef
við þurfum að fara úr landi.
Mér skilst að Sameinuðu þjóð-
irnar séu að skipuleggja einhvers
konar flutning fyrir fólk sem er
hér enn. Hundrað útlendingar eru
hér frá hjálparstofnunum og við
vildum gjarnan vera hér áfram
vegna þess að þá yrði minni hætta
á að farið yrði ránshendi um eigur
Rauða krossins. Gerist það þurfum
við að byrja alveg upp á nýtt ef
ástandið batnar og við komum
aftur, en við sjáum hvað setur.
Ástandið virðist breytast á hverri
rnínútu."
Samkvæmt óstaðfestum frétt-
um í gærmorgun höfðu Tútsar náð
flugvellinum, sem er um fimm km
frá miðborg Goma, á sitt vald, en
Jón sagði að þær hefðu
ekki reynst réttar. „Við
höfðum samband við
okkar fólk,. sem býr
nálægt flugvellinum, og
samkvæmt þeim upp- ______________
lýsingum er flugvöllur- “
inn ennþá í höndum yfirvalda í
Zaire.“
Hvaða afleiðingar myndi fall
flugvallarins hafa?
„Þá kæmumst við ekki burt, að
minnsta kosti ættum við erfiðara
með það. Þá yrðum við að reyna
að vera hér áfram. Okkur stafar
aðallega hætta af öllum hermönn-
unum sem leita hingað.
Það eru margar og ólíkar fylk-
ingar innan hers Zaire, hermenn-
irnir eru illa launaðir og ekki mjög
Jón Valfells
► Jón Valfells er upplýsinga-
fulltrúi alþjóða Rauða krossins
og staddur í Goma í austurhluta
Afríkuríkisins Zaire þar sem
hörð átök hafa geisað síðustu
daga milli stjórnarhers landsins
og uppreisnarmanna af ætt-
flokki Tútsa. Jón fæddist 8.
september 1961. Hann starfaði
áður sem fréttamaður á Ríkis-
sjónvarpinu og var um tíma full-
trúi hjá Fríverslunarbandalagi
Evrópu, EFTA. Hann hefur
starfað hjá alþjóðasambandi
Rauða krossins í Genf síðan í
febrúar í fyrra.
agaðir, en eru með vopn. Þetta eru
þess vegna menn sem við vonum
að leiti ekki hingað til okkar.“
. Hefur þú eitthvað orðið var við
átökin í grennd við Goma?
„Mjög lítið, nema hvað í morgun
urðum við vör við 10-15 lítil flug-
skeyti sem flugu héma yfir. Við
heyrðum aðeins í þeim og sáum
ekki hvaðan þau komu eða hvert
þau fóru.“
Geturðu tjáð þig um hvað olli
átökunum?
„Ég hef ekki hugmynd um það.
Það er sjálfsagt einhver ævaforn
fjandskapur og líka það að héma
eru margar ólíkar fylkingar innan
hers Zaire. Við höfum tiltölulega
lítið fylgst með því. Okkar verk-
efni er að aðstoða flóttafólkið og
líka fólk sem býr héma á þessu
svæði, það höfum við reynt að
gera eftir bestu getu.“
Hvað gerist ef erlendir starfs-
menn hjálparstofnana verða fluttir
úr landi?
„Von okkar er að 600 sjálfboða-
liðar úr landsfélagi Rauða krossins
í Zaire geti unnið áfram fyrir okk-
ur. Auk þess em 350 flóttamenn
frá Rúanda, þeirra á meðal lækn-
ar, sem hafa unnið með okkur.
Við vonum auðvitað að þetta fólk
geti haldið áfram að
starfa. Við viljum veita
þeim stuðning og það
er einmitt þess vegna
sem við emm hér enn.
__________ Það kemur líka í veg
fyrir að farið verði
ránshendi um birgðir okkar og við
viljum ekki láta fólk hér halda að
við séum að yfirgefa það.“
„Við höfum sent hingað tvær
stórar flutningaflugvélar þegar í
þessari viku með um 40 tonn af
hjálpargögnum og ætluðum að
senda mun fleiri, eina til tvær á
dag, en það hefur ekki tekist í
dag. Ástandið er svo óljóst og
breytist svo hratt að ómögulegt
er að segja hvað gerist á morgun
eða hinn.“
Ómögulegt
að segja hvað
gerist á morg-
un eða hinn