Morgunblaðið - 01.11.1996, Page 30

30 FÖSTUDAGUR 1. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
H

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
NÝ VIÐHORF í
KJ ARAS AMNIN GUM
YINNUVEITENDASAMBAND íslands hefur sett fram
afar athyglisverðar hugmyndir um samningagerð á
vinnumarkaði. Takist samkomulag um þessar hugmyndir
eða aðrar áþekkar jafngildir það nánast byltingu í kjara-
samningum og gjörbreytir aðstöðu og möguleikum launa-
fólks til að njóta ávaxta af tæknibreytingum og hagræð-
ingu í atvinnulífinu.
Kjarninn í þessum nýju hugmyndum er, að samið verði
um launakjör á tvennan hátt. Annars vegar verði gerðir
almennir kjarasamningar en hins vegar að fram fari
samningar á milli starfsfólks og stjórnenda fyrirtækja
um ákveðna þætti, svo sem að stytta vinnutíma, auka
framleiðni og bæta kaupmátt á unna vinnustund, þannig
að kaupmáttur aukist án kostnaðarauka fyrir fyrirtækin,
en þannig lýsti Þórarinn V. Þórarinsson, framkvæmda-
stjóri VSÍ, þessum hugmyndum á blaðamannafundi í
fyrradag.
Náist samkomulag milli aðila vinnumarkaðar um þess-
ar hugmyndir í grundvallaratriðum verður horfið frá
þeim miðstýrðu kjarasamningum, sem hér hafa verið
gerðir áratugum saman. Jafnframt opnast tækifæri fyrir
starfsfólk fyrirtækja til þess að bæta kjör sín með virkri
þátttöku í skipulagsbreytingum, bættum vinnubrögðum
og almennri hagræðingu í rekstri, sem skilar sér til
starfsmanna í bættum kjörum án kostnaðarauka fyrir
fyrirtækin.
Hér er í raun og veru lagt til að losa launþega úr fjötr-
um miðstýringar, sem hefur miðast við greiðslugetu verst
reknu fyrirtækjanna. Áþekkar hugmyndir hafa komið
fram frá einstökum aðilum innan verkalýðshreyfingarinn-
ar, þ.á m. frá Verzlunarmannafélagi Reykjavíkur og þess
vegna er þess að vænta, að þessum hugmyndum verði
tekið vel. Állavega má búast við, að félagsmenn launþega-
félaganna leggi á það áherzlu við forystumenn sína, að
samkomulag takist um framkvæmd þeirra í einhverri
mynd. Einfaldlega vegna þess, að þetta er bezta tæki-
færi, sem launafólki hefur gefízt í áraraðir til þess að
hafa bein áhrif á möguleika fyrirtækjanna til að bæta
kjörin.
Augljóst er, að stjórnendur fyrirtækjanna standa
frammi fyrir gjörbreyttum viðhorfum. Þeir hafa hingað
til tekið við launatöxtum, sem um hefur verið samið í
almennum kjarasamningum og geta vísað til þeirra, þeg-
ar starfsmenn hafa farið fram á betri kjör. Verði þessar
tillögur að veruleika er ábyrgðin að hluta til komin á
þeirra herðar. Starfsmenn þeirra munu gera kröfu til
þess, að þeir hafi forystu innan fyrirtækjanna um breytt
vinnubrögð og hagræðingu í rekstri til þess að fyrirtæk-
in geti staðið undir bættum kjörum. Líklegt má telja,
að samkeppni aukist á milli fyrirtækja í sömu grein um
hæfustu starfsmenn. Þar stendur sá bezt að vígi, sem
nær lengst í skipulagsbreytingum í rekstri.
Augljóst er, að sum fyrirtæki munu bjóða betri kjör
en önnur. Það má hins vegar ekki verða til þess að draga
úr vilja launþegahreyfingarinnar til að ganga til sam-
starfs um þessar breytingar. Þvert á móti eiga þau að
líta á það sem kærkomið tækifæri til að þrýsta á um
betri vinnubrögð og betra skipulag i þeim fyrirtækjum,
sem dregizt hafa aftur úr.
Telja má víst, að náist samkomulag um þessar hug-
myndir í meginatriðum verði það fyrsta skrefið til mik-
illa breytinga í kjaramálum landsmanna. Meiri áherzla
verður lögð á að starfsfólk geti skilað sömu eða meiri
afköstum á styttri tíma og fengið hærri laun. Það er
löngu tímabært að rífa launakerfið á íslandi upp úr þeim
farvegi, sem það hefur verið í.
Ganga má út frá því sem vísu, að margir vinnuveitend-
ur hafi efasemdir um, að VSÍ hafi tekið rétta ákvörðun
með þessum tillögum. Það er þægilegra að fá launataxt-
ana senda en eiga þátt í að semja beint við eigin starfs-
menn að hluta til. Það má líka búast við, að íhaldssam-
ari menn innan verkalýðshreyfingarinnar hafi sínar efa-
semdir. Allt er það skiljanlegt. En með þessum tillögum
er boðið upp á tækifæri, sem menn mega ekki láta fram
hjá sér fara og allra sízt launþegar.
Karol Vojtila
- Jóhannes
Páll II páfi -
prestur í 50 ár
Það duldist ekki lengi, að Vojtila kardináli
værí manna bezt til þess hæfur að leiða
kaþólsku kirkjuna fram að lokum þessarar
aldar. Þetta segir Jóhannes Gijsen, Reykja-
víkurbiskup, í grein um Jóhannes Pál II páfa
í tilefni af 50 ára þjónustu hans.
FIMMTÍU ár í þjónustu Jesú
Krists, í þjónustu kirkjunn-
ar, í þjónustu mannanna.
Þess minnist í dag, 1. nóv-
ember, pólski presturinn Karol Vojt-
ila, sem við þekkjum sem Jóhannes
Pál II. Hann er þakklátur Guði fyr-
ir að hafa orðið prestur og ásamt
honum þakka allir prestar kirkjunn-
ar í heiminum, þeir sem enn lifa og
þáðu líka prestvígslu 1946. Þeir eru
7.000, frá öllum löndum heims. Þeir
hafa verið boðnir til Rómar, til þess
að halda sameiginlega upp á þetta
afmæli sitt. Með þeim ætlar „vígslu-
bróðir" þeirra að syngja hátíðlega
heilaga messu, hina miklu þakkar-
fórn.
Þetta er einkennandi fyrir Karol
Vojtila, sem nú er páfi. Ef við vildum
gefa honum eitthvert starfsheiti eða
„titil“, þá ætti áreiðanlega best við
að kalla hann „prest“. Það heiti
merkir nefnilega mann sem hefur
af fijálsum vilja helgað sig Kristi,
kirkjunni og mönnunum, til þjón-
ustu, til umönnunar, í kærleika og
uppörvandi leiðsögn. Þannig hefur
hann verið, allt til þessa dags. Þann-
ig þekkir heimurinn hann og þannig
vill hann vera. Það hvarflar jafnan
aftur og aftur að þeim sem hafa
náin kynni af páfanum að hann sé
enginn kirkjuhöfðingi, enginn há-
lærður prófessor, enginn fram-
kvæmdastjóri, enginn munkur, held-
ur einfaldur maður, opinskár, athug-
ull í viðræðu, ekki margbrotinn, sem
fyrst og síðast hefur áhuga á and-
legri velferð mannsins - hvers ein-
staks manns og um leið alls mann-
kynsins í heild. Allir menn eru jafn-
ir í hans augum, börn eins og mæð-
ur, æskufólk eins og sjúklingar,
stjórnmálamenn eins og biskupar,
iðnaðarmenn eins og vísindamenn.
Hann lítur á alla sem börn Guðs,
sem útvalda til eilífrar hamingju.
Hann flytur öllum sama boðskap-
inn: Treystið Guði! Treystið Jesú
Kristi, er endurleysti okkur sem
sonur Guðs og viðheldur endurlausn-
inni í kirkjunni. Endurlausn frá þján-
ingu sem við leiðum sjálf yfir okkur
með syndinni, frá neyð og
eymd sem er nú einu sinni
fylgifiskur mannanna, frá
óréttlæti og lítilsvirðingu
sem við beitum hvert ann-
að, frá vonbrigðum og
ótta sem ógna okkur og þjaka. „Ótt-
ist ekki,“ hrópar Guð til okkar og
hvetur okkur án afláts til að breyta
eftir Kristi. „Kristur hefur sigrast á
allri eymd og neyð!“ Karol Vojtila
hefur hvað eftir annað reynt sann-
leiksgildi þessa endurleysandi boð-
skapar í persónulegu lífi sínu. Hann
fæddist 18. maí 1920 í suður-pólsku
smáborginni Wadowice og missti
móður sína ungur að aldri. Þegar
hann óx upp leitaði hann í hinar og
þessar áttir að lífsstefnu sem hann
gæti gert að sinni. Hann hlaut að
þola kúgun þýska hernámsliðsins í
Póllandi í síðari heimsstyijöldinni.
Þegar hann hafði um hríð átt í harðri
baráttu við sjálfan sig, ákvað hann
að verða prestur. En leið hans til
preststarfsins var þyrnum stráð,
hann varð oft að fara huldu höfði
og hann varð að hafa mikið fyrir
því að afla sér nauðsynlegrar mennt-
unar til prestþjónustunnar. 1. nóv-
ember 1946 náði hann markinu, er
Sapiha kardínáli og erkibiskup veitti
honum prestvígslu í einkakapellu
sinni í Kraká. En nú stóð hann einn
í heiminum. Faðir hans og einka-
bróðir hans voru dánir. Kirkjan kom
honum í stað fjölskyldu og hann
hafði fyrir löngu valið sér Maríu,
móður Jesú, að móður, og erkibis-
kupinn varð honum faðir.
Nám í Róm
Karol Vojtila var nú sendur til
framhaldsnáms í Róm. Aðalfag hans
var heimspeki og þó sérstaklega sið-
fræði heimspekinnar.
Hann lenti í umferðar-
slysi og meiddist alvar-
lega, en þá kom í ljós
að hann var með af-
brigðum hraustur og
heilbrigður svo að hann
náði sér fljótt. Til þess
var honum einnig stoð
að stálhörðum vilja sín-
um að láta ekki bugast
af þjáningum, heldur
helga sig starfi sínu
aftur eins fljótt og auð-
ið var. Uppáhaldsráð
hans til að ná fullri
heilsu var að „taka til
við dagleg störf“. Þau
störf hans voru ekki
aðeins að hlusta á fyrirlestra í há-
skólanum og búa sig undir próf,
heldur einnig - og reyndar fyrst og
fremst - að annast sálgæslu. Hann
ferðaðist um hin og þessi Evrópu-
lönd til þess að veita Pólveijum sem
bjuggu þar prestþjónustu. Þegar
hann kom aftur til Póllands varð
hann dósent við guðfræðideildina í
Kraká og síðar - er hann hafði
áunnið sér réttindi sem háskóla-
kennari (fyrir ritgerð um
spænska mystíkerann Jó-
hannes af krossinum) -
varð hann prófessor við
kaþólska háskólann í Lu-
blin. En hann varð aldrei
eingöngu vísindamaður. Hjarta hans
var bundið mönnunum, sérstaklega
æskufólki. Hann fór hvað eftir ann-
að með því í pílagrímsferðir, fjall-
göngur eða gönguferðir um landið.
Hann notaði þau tækifæri til þess
að ræða við unglingahópa og ein-
staka pilta og stúlkur. Hann hlust-
aði með athygli á þá sem hann tal-
aði við en hann var líka frábær kenn-
ari sem kunni lagið á því að sann-
færa fólk með rökfestu sinni og
djúprættu öryggi, sem rótfest var í
trúnni á Jesúm Krist og kirkju hans.
Hann var og varð ávallt prestur.
JÓHANN
1958 var Karol Vojtila skipaður
vígslubiskup í Kraká og þáði bisk-
upsvígslu. I rauninni stóð til áður
að skipa hann erkibiskup í Kraká,
en þar sem hann þótti þá of ungur
(38 ára) bað hann um að sér væri
fyrst um sinn hlíft við svo ábyrgð-
armiklu starfi, og urðu yfirmenn
hans við því. - Árið 1964 var hann
svo skipaður erkibiskup í Kraká og
1967 kardínáli. Hann var þá yngsti
kardínáli kirkjunnar.
Þetta voru erfiðleikatímar fyrir
kirkjuna í Póllandi, en hún naut þá
styrkrar leiðsagnar æðsta yfirmanns
síns, Stefáns Wycz-
ynskis kardínála og
erkibiskups í Varsjá og
gat því varið sjálfstæði
-sitt fyrir kommúnista-
stjórninni, og í rauninni
meira en það því hún
náði smám saman að
meira eða minna leyti
raunverulegri stjórn
landsins í sínar hendur.
Wojtila kardínáli stóð
af trúmennsku við hlið
yfirmanns síns, enda
þótt skaphöfn hans og
andleg gerð væru ekki
búnar sama „baráttu-
kappinu" og Wycz-
ynski átti í svo ríkum
mæli, enda hneigðist Wojtila meira
til samninga og friðsamlegrar sam-
búðar en kardínálinn. Hann var sálu-
sorgarinn. Hann varð aldrei neinn
„skipuleggjandi" eða „fram-
kvæmdastjóri" í erkibiskupsdæmi
sínu og því síður varð hann „stjórn-
málamaður“ eða valdastreitumaður.
Hann var trúr sambandi því sem
hann náði við fólkið, hélt áfram
ferðalögum sínum með æskufólkinu
og fór í heimsóknir til margra_ landa
- meðal annarra Ameríku og Ástral-
íu - til þess að heimsækja Pólvetja
sem þar bjuggu. Hann tók af miklu
kappi þátt í starfi 2. Vatíkanþings-
ins (1962-1965) og einbeitti sér þar
einkum að hinum nýja skilningi á
kirkjunni í heiminum. Hann fann sig
einnig skuldbundinn heimskirkjunni
eftir kirkjuþingið, tók þátt í öilum
biskupastefnum hennar og átti sæti
í mörgum stjórnardeildum hennar.
Eftir að Jóhannes Páll I, „bros-
mildi“ páfinn, var af heimi kvaddur
28. september 1978, duldist það
ekki lengi að Wojtila kardínáli væri
manna best til þess hæfur að leiða
kaþólsku kirkjuna fram að lokum
þessarar aldar. Hann gerði það -
og gerir enn - með reisn og mikilli
hugkvæmni. Hann hefur fært páf-
Kirkjan kom
honum í stað
fjölskyldu
Jóhannes
Gijsen