Morgunblaðið - 21.01.1997, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 21. JANÚAR 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
UNICEF - Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna
Bj örgum börn-
unum — útrýmum
bamaþrælkun
FYRIR 50 árum þegar
heimurinn var enn í
sárum eftir einhverja
blóðugustu styrjöld
sem háð hefur verið,
heimsstyijöldina síð-
ari, var UNICEF -
Barnahjálp Sameinuðu
þjóðanna stofnuð.
Hin gífurlegu
vandamál barna í hin-
um stríðshijáðu lönd-
um Evrópu og í Kína
urðu til þess að skapa
samstöðu margra
þjóða um að koma
börnum til hjálpar.
UNICEF hóf hjálp-
arstarfið í smáum stíl,
útdeildi þurrmjólk og öðrum bráð-
nauðsynlegum matvælum til barna
og bjargaði þúsundum frá mikilli
neyð.
UNICEF átti að ljúka störfum í
Evrópu og Kína árið 1950. Á þess-
um ljórum árum hafði starfslið
UNICEF öðlast mikla reynslu í ár-
angursríku starfi og var ákveðið
að samtökin skyldu hefja hjálpar-
starf í öðrum heimsálfum, í löndum
sem höfðu mikla þörf fyrir aðstoð,
í sumum vegna afleiðinga heims-
styijaldarinnar og í öðrum vegna
fátæktar.
Vandamálin voru margvísleg, en
UNIEF hafði takmarkaða getu og
varð að beina kröftum sínum í
ákveðinn farveg. í mörgum þorpum
og bæjum í þessum löndum var
ástandið slæmt. Börnin voru fata-
laus og gengu um skólaus. Mæður
notuðu dagblöð í staðinn fyrir bleyj-
ur á kornabörn. UNICEF byijaði á
því að útvega ull, baðmull og ieður
til þess að íbúar þessara landa
gætu sjálfir útbúið úr þessum efn-
um það sem þörf var á. í upphafi
gat UNICEF ekki tekið á fleiri
vandamálum, þrátt fyrir að þau
væru augljós.
UNICEF hefur aukið starfsemina
jafnt og þétt í þessi 50 ár sem sam-
tökin hafa starfað.
Milljónum barna hefur
verið bjargað. Talið er
að síðan 1980 hafí
UNICEF tekist að
bjarga lífi 25 milljóna
barna. Árið 1980 var
árlegur barnadauði 25
milljónir en er nú 12,4
milljónir barna á ári.
Þrátt fyrir mikið starf
er þörfín enn mikil og
UNICEF stefnir til
mikilla átaka til að
tryggja ókomnum kyn-
slóðum betri lífsskil-
yrði.
í dag er UNICEF að
störfum í 144 löndum.
Fyrir þrotlausa baráttu fyrir bætt-
um heimi, hlutu samtökin friðar-
verðlaun Nóbels 1965.
Barnasáttmáli
Sameinuðu þjóðanna
Á seinni árum hefur afstaðan til
barna breyst mikið. Fleiri og fleiri
viðurkenna að börn eiga sama rétt
og fullorðnir.
2. september 1990 boðaði Alls-
heijarþing Sameinuðu þjóðanna til
ráðstefnu, sem skilgreind var sem
ráðstefnan um Barnasáttmála Sam-
einuðu þjóðanna. Ráðstefnan tókst
vel og undirrituðu flestar þjóðir
heims sáttmálann með fyrirvara um
samþykkt þjóðþinga.
Um miðjan september sl. höfðu
alar þjóðir heims undirritað sátt-
málann að undanskildum Cookeyj-
um, Oman, Somalíu, Sviss, Samein-
uðu arabísku furstadæmunum og
Bandaríkjunum.
Með undirritun samningsins hafa
þjóðir heims undirritað umfangs-
mesta samning um mannréttindi
sem undirritaður hefur verið — 96%
barna búa nú í ríkjum þar sem sátt-
málinn hefur verið samþykktur.
Hvert ríki sem undirritar samn-
inginn hefur gengist undir að vinna
með foreldrum og öðrum ábyrgum
35.000 börn deyja dag-
lega, segir Eyjólfur
Sigurðsson, úr marg-
víslefflim sjúkdómum og
næringarskorti.
aðilum og beita sér fyrir að öll rétt-
indi barna sem tilgreind eru í sátt-
málanum verði tryggð.
Eitt er að samþykkja, annað er
að framkvæma.
Öllum þeim þjóðum sem undirrit-
uðu samninginn ber að tilkynna til
Sameinuðu þjóðanna þær beytingar
sem gerðar hafa verið í viðkomandi
landi til að tryggja réttindi barna.
Upplýsingarnar eiga að berast á
tveggja ára fresti.
Mörg lönd hafa ekki gefið skýrsl-
ur um þróun mála og 28 lönd höfðu
í september sl. ekki gefið neinar
upplýsingar í þijú ár.
Því miður er ástæða til að ætla
að þessar þjóðir hafi ekki staðið við
skuldbindingar sínar og geti því
ekki gefið skýrslu um neinar eða
takmarkaðar framfarir börnum til
handa.
Það er ljóst að mikið verk er
óunnið, þar sem 35.000 börn deyja
daglega úr margvíslegum sjúkdóm-
um og næringarskorti.
Sameinuðu þjóðirnar hafa sett
sér mörg markmið í baráttunni fyr-
ir réttindum barna. Samtökin hafa
haldið margar ráðstefnur þar sem
leiðtogar helstu ríkja heims hafa
gert samþykktir sem allar eiga það
sammerkt að tryggja börnum aukin
réttindi.
Samþykkt er að útrýma joðskorti
fyrir lok ársins 2000 og samþykkt
að útrýma barnaþrælkun fyrir sama
tíma, svo eitthvað sé nefnt.
UNICEF áætlar kostnað við að
jafna rétt fólks í heimiinum 40
milljarða dollara á ári. Þá er talið
Eyjólfur
Sigurðsson
UNGUR drengur leitar að nýtanlegum hlutum á öskuhaugum í
Brasilíu. Hann, ásamt milljónum barna, á enga framtíð.
að hægt sé að tryggja öllum heil-
brigðisþjónustu, menntun og hreint
vatn.
Þetta eru miklir fjármunir, en
samanborið við það fé sem eytt er
til vígbúnaðar á hveiju ári — 140
milljörðum dollara — getur þetta
ekki talist mikið.
Vilji er allt sem þarf.
UNICEF krefst aðgerða
gegn barnaþrælkun
11. nóvember, þegar Barnahjálp
Sameinuðu þjóðanna, UNICEF,
minntist 50 ára starfs samtakanna
var tilkynnt á mjög umfangsmiklum
fundi með blaðamönnum, að á árinu
1997 myndu samtökin reyna að
beina athygli þjóða að einu dapur-
legasta vandamáli heimsins, barna-
þrælkun.
Framkvæmdastjóri UNICEF,
Carol Bellamym, minntist þess á
fundinum að flestar þjóðir heims
hefðu undirritað Barnasáttmálann,
en þrátt fyrir samþykktina gengi
hægt að leysa úr hinum margvís-
legu vandamálum barna.
Engar nákvæmar tölur eru til
um fjölda þeirra barna sem þrælað
er út á vinnumarkaðnum, en ljóst
er að hundruð milljóna barna vinna
12-16 stundir sjö daga vikunnar
við erfiðar aðstæður.
Störfin eru margvísleg. Námu-
vinna, á plantekrum, í iðnaði, við
sölumennsku á mörkuðum, á ösku-
haugum við að tína nýtanlega hluti
og það sem verst er, vændi og í
klámiðnaði.
Það eru þijár megin ástæður
fyrir því að börn neyðist til að vinna.
í fyrsta lagi fátækt. í öðru lagi
skortur á menntun og í þriðja lagi
vegna áralangra hefða.
Það er öllum ljóst, að ef atvinnu-
rekendur sæktust ekki eftir börnum
í störf væri engin barnaþrælkun.
Það sorglegasta er, að fullornum
er sagt upp störfum og börnin ráð-
in í staðinn. Svo dæmi sé tekið, þá
er algengt að fullorðnir fái um 200
krónur í daglaun í námuiðnaði en
ef börn eru ráðin fá þau 30 krónur
á dag.
Fjölskyldurnar eru komnar í
sjálfheldu. Þeir fullorðnu eru at-
vinnulausir og einu meðlimir fjöl-
skyldunnar sem hafa vinnu eru
börnin. Því verður Ijölskyldan að
Ríkisforstj órinn og
einkareksturinn
NOKKUR blaðaskrif hafa að
undanförnu orðið um málefni
Áfengis- og tóbaksverslunar ríkis-
ins í kjölfar greinar, sem forstjóri
fyrirtækisins, Höskuldur Jónsson,
skrifaði í Morgunblaðið 18. desem-
ber sl. Þar hélt forstjórinn því fram
að það væri ódýrari kostur fyrir
neytendur að fyrirkomulag smá-
söluverslunar með áfengi yrði
óbreytt, í stað þess að þessi rekst-
ur verði færður í hendur einkaað-
ila eins og Verslunarráð íslands
og fleiri aðilar hafa taiið bæði
skynsamlegt og eðlilegt. Fullyrð-
ingum forstjórans í þessum efnum
var svarað í nokkrum blaðagrein-
um og varð það til þess að hann
fór fram á ritvöllinn að nýju föstu-
daginn 10. janúar en ekki verður
séð að í þeirri grein hafí honum
tekist að skjóta styrkari stoðum
undir málflutning sinn.
Að bera saman
ósambærilega hluti
Veigamesta athugasemdin, sem
Samanburður forstjóra
ÁTVR er ónothæfur
sem viðmiðun, að mati
Birgis Ármannssonar,
þegar metið er hvort
fyrirkomulag áfengis-
verslunar eigi að vera
óbreytt.
gerð var við samanburð forstjór-
ans, var að hann bæri saman
ósambærilega hluti þegar hann
byggði á því að álagning ÁTVR
væri aðeins 10,5% að meðaltali en
almenn heildsölu- og smásölu-
álagning væri hins vegar á bilinu
40 til 60%. Þannig var ekki í sam-
anburði hans tekið tillit til þess
að þegar álagning ÁTVR er reikn-
uð er búið að taka inn í vöruverð-
ið áfengisgjald, sem rennur til rík-
issjóðs. Áfengisgjaldið er lang-
stærsti hluti hins svokallaða
kostnaðarverðs, sem miðað er við
þegar álagning ÁTVR er ákveðin,
og er jafnframt margfalt hærra
en gjöld sem lögð eru á ýmsar
sambærilegar neytendavörur, svo
sem mat og drykkjarvörur, en
ætla má að forstjórinn hafi miðað
við slíkar vörur í samanburði sín-
um. Grunnurinn eða höfuðstóllinn,
sem álagning ÁTVR er reiknuð
ofan á, er því hærri upphæð held-
ur en gengur og gerist í verslun
með sambærilegar vörur, og því
skilar hin tiltölulega lága álagning
ÁTVR í prósentum fyrirtækinu
mun hærri krónutölu (t.d. miðað
við hveija flösku, dós, eða kút)
heldur en ella. Bent hefur verið
á, að samkvæmt gögnum frá fjár-
málaráðuneytinu væri núverandi
álagning ÁTVR sambærileg við
40 til 55% álagningu, ef áfengis-
gjaldið væri ekki inni i kostnaðar-
verðinu. Ollum má því vera ljóst,
að samanburður for-
stjórans var að þessu
leyti afar villandi.
Hvað um sérkjör
ÁTVR?
Þegar borin er
saman álagning
ÁTVR og heildsölu-
og smásöluálagning
hjá einkaaðilum er
líka nauðsynlegt að
taka tillit til margvís-
legra sérkjara, sem
ÁTVR nýtur miðað
við önnur fyrirtæki í
verslunarrekstri. Á
þetta var bent í kjöl-
far fyrri greinar ríkisforstjórans
en í síðari greininni gerir hann
ekki tilraun til að svara þessu
atriði. I þessu sambandi er í fyrsta
lagi nauðsynlegt að hafa í huga
að ÁTVR greiðir hvorki tekju- og
eignarskatt né sérstakan skatt á
skrifstofu- og verslunarhúsnæði.
Þetta þýðir hugsanlega um 800
milljóna króna sparnað fyrir fyrir-
tækið á ári. Fyrirtækið nýtur
einnig ótakmarkaðrar ríkis-
ábyrgðar, sem leiðir til þess að
fyrirtækið hefur betri aðgang að
lánsfé en einkarekin fyrirtæki, og
loks má geta þess að ÁTVR hefur
lögbundinn einkarétt til innflutn-
ings og heildsölu á
tóbaki, en slíkur
einkaréttur hlýtur
ávallt að styrkja stöðu
fyrirtækisins í sam-
anburði við fyrirtæki,
sem að öllu leyti
starfa í samkeppnis-
umhverfi. Án efa
gætu ýmsir heildsalar
og smásalar hugsað
sér að reka fyrirtæki
sín með lægri álagn-
ingu ef þeir nytu
sömu kjara og ÁTVR
hvað þessa þætti
varðar. Þeir myndu
líka áreiðanlega vera
sammála ríkisforstjóranum um,
að með því að undanþiggja allan
almennan verslunarrekstur tekju-
og eignarskatti og sérstökum
skatti á verslunar- og skrifstofu-
húsnæði væri unnt að tryggja
neytendum lægra vöruverð en
þeir búa við í dag.
Hver er framtíðarstefnan?
Eins og framansögðu má sjá,
sneiddi forstjóri ÁTVR í grein
sinni 10. janúar hjá því að svara
veigamestu rökunum gegn þeim
samanburði milli ÁTVR og einka-
rekinna fyrirtækja, sem hann kom
á framfæri í fyrri grein sinni um
Birgir
Ármannsson