Morgunblaðið - 21.01.1997, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 21. JANÚAR 1997 43
MINNINGAR

I
I
I
j
i
I
I
J
I
I
1
S
1
i
1
I
1
í
!
I
I
:
i
HELGI
JÓNSSON
+ Helgi Jónsson
fæddist í Rang-
árvallasýslu 31. ág-
úst 1937. Hann lést
af slysförum 12.
janúar síðastliðinn.
Foreldrar Helga
voru Jón Jónsson
frá Hárlaugsstöð-
um, f. 12.1. 1897,
og Rósa Runólfs-
dóttir, f. 8.2. 1908.
Systkini Helga:
Guðrún, Jón Knút-
ur, Sigurður, Sig-
rún, Jón Vídalín,
Herborg, Inga Lóa,
Kristín, Asta Maja og Arnar.
María og Kristín Herríður dóu
á unga aldri.
Á yngri árum
stundaði Helgi vert-
íðir í Vestmannaeyj-
um, Grindavík og
Hafnarfirði. Hann
var við bústörf á
Herriðarhóli til
1974, en réð sig þá
i vinnumennsku að
Merkigili hjá Món-
iku Helgadóttur og
varð síðar bóndi
þar.
Útför Helga fer
fram frá Reykja-
kirkju í Lýtings-
staðahreppi í dag
og hefst athöfnin klukkan 14.
Jarðsett verður frá Ábæjar-
kirkju, Austurdal.
Það er síðla í ágústmánuði, við
hjónin höfum verið í nokkurra daga
sumarleyfisferð um Skagafjörð.
Það var ákveðið að síðustu nóttina
skyldi gist á Merkigili hjá Helga
Jónssyni, fyrrum nágranna okkar.
Þegar við ökum fram Austurdalinn
í fyrsta og eina skiptið á ævinni,
er hann baðaður kvöldsól og við
sjáum aðeins þá stórkostlegu feg-
urð sem svo stórbrotið landslag er
fyrir augað á slíkum degi.
Helgi bóndi er úti á túni við
þriðja mann að ljúka heyskap. Við
göngum með honum fram á gil-
barm Jökulsárinnar. Þegar við lít-
um fyrst niður í hyldýpið og síðan
upp klettavegginn á bakkanum á
móti þar sem vegurinn hlykkjast
eftir mjórri syllu verður manni orða
vant, hér má engu skeika, þá er
voðinn vís.
Helgi var ekki margmáll um
ferðir sínar yfir Merkigilið fyrr eða
síðar, en við skildum að þar hafði
hann komist í hann krappan og
stundum litlu mátt muna. Hið stór-
brotna og sumarfagra landslag sem
Helgi valdi sem umgjörð um líf sitt
hefur nú orðið honum ofurefli, þeg-
ar vetur konungur ríkir á þessum
slóðum er enginn barnaleikur að
vera bóndi á Merkigili.
Helgi var höfðingi heim að sækja
og landsþekktur var hann orðinn
fyrir móttöku kirkjugesta eftir ár-
lega messugjörð í Abæjarkirkju í
Austurdal. Helga varð tíðrætt um
kirkjuna í Ábæ þá kvöldstund sem
við hjónin sátum hjá honum. Það
var auðheyrt að þessi kirkja var
honum hjartans mál og þar vildi
hann hafa allt til sóma. Þegar við
komum að Merkigili var messudag-
urinn í Ábæ nýliðinn og Helgi sýndi
okkur stoltur gestabókina sína, það
var greinilegt að margir komu að
Merkigili, ekki aðeins þennan eina
dag ársins, gestabókin var þétt
skrifuð. Helgi sagði: „Þetta er allt
í lagi á sumrin, en veturnir eru
langir." Hún er ógleymanleg þessi
kvöldstund sem við sátum í eldhús-
inu hjá Helga á Merkigili og sögð-
um honum fréttir af sameiginlegum
kunningjum og hann sagði okkur
sögur af mannlífinu í Skagafirði.
Heimsóknir til Helga í Merkigil
verða ekki fleiri, sem sannarlega
var þó vonast til. Búast má við að
hinn fagri Austurdalur virki tóm-
legur næst þegar gesti ber þar að
garði.
Helga þökkum við samfylgdina
og systkinum hans vottum við hjón-
in samúð okkar.
Sveinn Tyrfingsson,
Jórunn Eggertsdóttir.
Mig langar að minnast í nokkr-
um orðum hans Helga frá Herru
sem fórst á svo sviplegan hátt hinn
12. þ.m. Um hádegisbilið þann dag
varð mér svo mikið hugsað til hans
og fór að rifja upp gamlar minning-
ar, um kvöldið hringdi Kristín syst-
ir hans og sagði mér hvað gerst
hafði á þeirri sömu stundu. Helgi
Jónsson var frá Herríðarhóli, Ása-
hreppi, Rangárvallasýslu. Þar á
æskuheimili hans kynntist ég þess-
um stóra, þrekvaxna, trausta og
hlýja manni. Þótt 20 ára aldurs-
munur væri á okkur kom okkur
ætíð vel saman. Helgi var stór
maður og minnti mig alltaf á ein-
hvern fomkappa. Jón faðir hans
sagði mér einu sinni með stolti í
röddinni að alltaf hefði mátt þekkja
Helga úr krakkahópi í skóla þar
sem hann hefði borið höfuð og
herðar yfir aðra í hópnum. Hann
var alinn upp á barnmörgu heimili,
þar var alltaf fjölmennt, einnig eft-
ir að á fullorðins ár var komið, og
gestkvæmt mjög. Bjuggu þeir
bræður þar stórbúi og voru langt
á undan samtíðinni í mörgu. Þegar
þeir byggðu upp fjós og hlöðu sem
reyndist vera næststærsta á land-
inu á eftir hlöðu í Gunnarsholti
voru aðrir enn í torffjósum. Einnig
í vélakaupum voru þeir stórstígir á
þessum árum og þótti stóri Deutz-
inn á Herru mikið tæki. Þegar far-
ið var með fé á fjall, á dráttarvélum
með féð á heyvögnum, var Deutz-
inn hafður fyrstur, voru svo Far-
mall-kubb og aðrar vélar bundnar
aftan í eins og klyfjahestar. Helgi
hafði einstakt lag á því að fá okk-
ur krakkana til að taka þátt í öllum
bústörfum, þótt sum þeirra þættu
ekki vinsæl hjá okkur borgarbörn-
um. Ein aðferðin var að segja okk-
ur framhaldssögur við mjaltir. Frá-
sögnin og efnið varð svo lifandi í
flutningi hans að enginn lét sig
vanta við mjaltir. Hann gat látið
sumar þeirra endast í nokkrar vik-
ur og voru þær þá orðnar með
skrautlegasta móti svo jafnvel Indi-
ana Jones hefði þótt nóg um.
Það er einkennilegt hvað lífið var
erfitt við hann Helga, þessa miklu
félagsveru. Þegar hann sagðist
ætla að skreppa smátíma norður
að Merkigili til að hjálpa henni
Móniku með heyskap grunaði mig
ekki að sá smátími yrði 20 ár.
Þegar ég heimsótti hann nokkrum
árum seinna spurði ég hann hvern-
ig honum líkaði við Skagfirðinga,
sagði hann sér líka vel við þá en
sumt í fari þeirra skildi hann ekki
enda væri hann Sunnlendingur og
yrði alltaf Sunnlendingur. Móniku
var hann góður og hugsaði vel um
hana og hélt síðan minningu henn-
ar á lofti eftir hennar dag. Aðstæð-
ur á Merkigili til búskapar eru erf-
iðar. Mikið þurfti hann stundum
að leggja á sig til að framkvæma
hluti sem öðrum þykir sjálfsagt að
fá heim að dyrum. Eins og að sækja
póstinn sinn, það eru ekki margir
sem ganga 20 km að vetrarlagi
aðra leiðina til þess arna.
Lífið var þér erfitt, Helgi minn,
en ég vona að á þeim Drottins
grundum sem þú gengur nú sé
gangurinn þér auðveldari.
Við vottum öllum systkinum
Helga og fjölskyldum þeirra okkar
innilegustu samúðarkveðjur.
Guðmundur Þorlákur.
Þegar ég frétti að Helgi Jónsson
hefði hrapað í Merkigilinu og hlotið
bana af gat ég varla tniað því.
Hvernig gat þetta komið fyrir
mann, þaulkunnugan og alvanan
öllum aðstæðum?
Það mun hafa verið á árunum
1964-65 að ég kom fyrst að
Herríðarhóli, þá var þar enn í for-
eldrahúsum mannvænlegur hópur
systkina og einn af þeim var Helgi.
Jón, faðir hans, og Rósa Runólfs-
dóttir höfðu þá búið þar í áratugi.
Ekki tókust mikil kynni með okkur
Helga þá. Þó hafði hann öðru
hvoru samband við mig þar til
hans barst norður í land og gerð-
ist ráðsmaður hjá Móniku H.
Helgadóttur á Merkigili í Skaga-
firði. Þar voru aðstæður til bú-
skapar nokkuð ólíkar því sem
Helgi hafði vanist í Holtunum. Þá
var Merkigil orðinn fremsti bær í
Akrahreppi, fjallajörð, erfið til
búskapar að mati okkar Sunnlend-
inga, en landrýmið mikið. Byggð-
ist búskapurinn á sauðfjárrækt að
mestu og kúm til heimilisnota. í
18 ár, eða þar til Mónika dó,
bjuggu þau þar saman, en eftir
það bjó hann þar einsamall. Eftir
að Helgi fór norður hafði samband
okkar verið stopult, en fyrir svona
áratug sagði ég við Helga þegar
við einhverju sinni töluðum saman
í símanum að nú mundi ég heim-
sækja hann í sumar. Þegar við
hjón komum svo að Merkigili
ásamt dóttur okkar var Helgi úti
á hlaði. Leiddi hann okkur tafar-
laust í stofu og segir eins og ekk-
ert sé sjálfsagðara: „Þið verðið í
nótt.“ Þessu góða boði gátum við
að sjálfsögðu ekki hafnað. Daginn
eftir var síðan farið fram að Abæ.
Sagði Helgi okkur skil á kennileit-
um og öðru því sem fyrir augu
bar. I Ábæjarkirkju hafði verið
messað sunnudaginn áður og var
kirkjugestum, sem voru á annað
hundrað, boðið í messukaffi heim
að Merkigili eins og ætíð hafði
tíðkast á meðan Móniku naut við.
Lagði Helgi allan metnað sinn í
það að þessi siður héldist enda
fjölgaði kirkjugestum ár frá ári
og í sumar voru þeir hátt á þriðja
hundrað. í hittiðfyrra var ég þarna
í einmuna blíðu við guðsþjónustu.
Þá kom kór úr Borgarfirði og leiddi
söng. Síðan fór allur söfnuðurinn
heim að Merkigili og þáði veiting-
ar, en þar sem allir komust ekki
að í einu var tekið lagið úti á hlaði
og spilaði Bjarni Valtýsson undir.
Undi fólk sér hið besta við þetta
fram eftir degi. Óhætt er að full-
yrða að Helgi lagði metnað sinn í
það að gera Ábæjarmessuna sem
virðulegasta og hygg ég að fleiri
en ég eigi góðar minningar frá
þessum athöfnum.
Helgi var maður einarður í skoð-
unum, sem hann lá ekki á ef svo
bar undir. Ég var einu sinni spurð-
ur að því hveijum Helgi væri líkur.
Mér datt strax í hug Skarphéðinn
en hann bar svo af öðrum mönnum
að um hann er sagt að menn
kenndu hann óséðan. Helgi var
hermannlegur í framgöngu, snar-
menni og lá ekki á liði sínu.
Á Merkigili eru smalamennskur
erfiðar og oft fór Helgi gangandi
eftir að komið var fram á vetur
að leita eftirlegukinda, sem víða
gátu leynst, en hann þekkti vel til
og bjargaði inn margri kindinni. í
einverunni hafði Helgi oft síma-
samband við vini sína og kunningja
og við systur sína, Kristínu, næst-
um daglega.
Ég sé Helga fyrir mér standandi
á fjallabrúnum horfa fránum sjón-
um yfir hjarnið þar sem gil og djúp
gljúfur skera í sundur landið.
Ég votta aðstandendum dýpstu
samúð.
Blessuð sé minning hans.
Gunnlaugur Skúlason.
Nú er skarð fyrir skildi í Austur-
dal. Helgi Jónsson bóndi á Merki-
gili er fallinn frá með sviplegum
hætti. Hann hrapaði til bana í
klettagilinu mikla sem bær hans
heitir eftir. Á síðustu árum hafa
Orkustofnunarmenn átt nokkur
samskipti við Helga. Jökulsá eystri
fellur í djúpu gljúfri neðan túns á
Merkigili. Hún hefur lengi þótt fýsi-
leg til virkjunar og ýmsar útfærslur
á beislun hennar hafa verið settar
á blað. Ein hugmyndin nefnist
Merkigilsvirkjun. Sumarið 1994
höfðum við Árni Hjartarson og
Guðmundur Ómar Friðleifsson að-
setur á Merkigili hjá Helga meðan
við unnum að jarðfræðilegri kort-
lagningu þar í grennd. Birgir Jóns-
son og Þórólfur H. Hafstað komu
síðar og áttu þar næturstað. Við
framhaldsrannsóknir innar í daln-
um var jafnan haft sanband við
Helga og margsinnis komið í
Merkigil. Hann var einbúi en hann
var ekki einrænn. Hann tók gestum
vel, bauð upp á kaffi og jólakökur
í eldhúsinu, ræðinn og hvatskeyt-
inn, rómsterkur og snöggur upp á
lagið. Hann var eina sóknarbamið
í Abæjarsókn og jafnframt með-
hjálpari við Ábæjarkirkju, einu
kirkju landsins sem er með glugga
yfir altarinu. Hún er hið fræga
glugghross í Atómstöð Halldórs
Laxness. Helgi átti drýgstan hlut
að messugjörð sem þar hefur verið
framin ár hvert á verslunarmanna-
helgi. Þá var mikið um að vera á
Merkigili.
Helgi fylgdist af áhuga með
rannsóknum okkar, fékk jarðfræði-
kortin send þegar þau voru tilbúin
og hengdi þau upp á veggi. Hann
lét oft í veðri vaka við sveitunga
sína að það væri ekkert vafamál
að Merkigilsvirkjun yrði reist í hög-
unum innan við bæinn. Jarðganga-
vélin væri á leiðinni. Og við okkur
sagði hann í gríni að í ellinni ætl-
aði hann að fá sér þægilega vinnu
þar í stöðinni. Hann iét sér ekkert
óviðkomandi sem gerðist í dalnum
og þegar við hittum hann síðasta
sumar var hann nýkominn úr sigl-
ingu niður Jökulsárgljúfur með
nokkrum ævintýramönnum. Það
var svaðilför. Nú er dauft yfir
mannlífi í Austurdal, aðeins einn
jLXXxxmrxx,
Erfidrykkjur
PERLAN
Sími 562 0200
llllllllllll1
Minnismerki úr steini
Steinn ér kjörið efni í allskonar minnismerki. Veitum
alla faglega ráðgjöf varðandi hverskonar minnismerki.
Áraiöng reynsla.
SKEMMUVEGI 48 • SlMI 557 6677
Be s. helgason hf
I STEiNSMiÐJAH
bær eftir í byggð og við sem kynnt-
umst Helga á Merkigili söknum
vinar í stað.
Nokkrir starfsmenn á
Orkustofnun.
Með örfáum orðum langar mig
að kveðja Helga Jónsson, bónda á
Merkigili í Austurdal í Skagafirði,
sem lést af slysförum þann 12. jan-
úar við gilið Merkigil. Það er erfitt
að sætta sig við að hraustur einbúi
á bóndabæ hverfi eins og hendi sé
veifað frá bústofni sínum.
í lífinu er fátt víst nema dauðinn
og hvenær hann ber að veit enginn.
Helga man ég fyrst eftir heima
á Herríðarhóli í Holtum í Rangár-, -
vallasýslu og svo við tamningar á
Hellu. Helgi flutti að Merkigili sum-
arið 1976. Þar bjó hann ásamt
ömmu minni Moniku Helgadóttur
sem vildi eyða sínum ævidögum þar.
Milli þeirra skapaðist góð vinátta
og trygglyndi. Á Helgi þakkir og
hlýhug skilið fyrir að gera ömmu
kleift að vera á Merkigili til æviloka.
Hlaust mér sú ánægja að eyða
sumardögum með þeim við húsverk,
heyskap og allt sem til féll á bæn-
um. Þar kynntist maður af eigin
raun þeirri paradís sem Austurdalur
býr yfir. Fjallakyrrð, frið og heill-
andi náttúrufegurð sem býr yfir sín-
um hættum, ekki síður en umferðin
um helstu þjóðvegi landsins.
Því skil ég betur afstöðu þeirra
að vilja eyða ævidögum sínum á
Merkigili.
Ég kynntist Helga sem mjög
hreinskilnum, ábyrgðarfullum og
traustum manni, sem stóð fast á
sínum skoðunum og var vinur vina
sinna. Þó var hann gestrisinn og
tók ávallt vel á móti fólki sem átti
leið um. Hann var dýravinur og
heimilishundurinn var honum ætíð
tryggur. Hann hafði alla tíð gaman
af hrossum og má segja að hans*'
hinsta ferð hafi tengst þeim. í mín-
um huga lifir Merkigil áfram með
Helga og ömmu á tröppunum, með
fögnuði þegar maður kom og veif-
andi í kveðjuskyni þegar maður
fór, á móti bænum, hinum megin
við Jökulsárgilið.
Guð styrki systkini hans, aðra
ættingja og vini í sorg sinni. Guð
varðveiti minningu hans.
Monika Sjöfn Pálsdóttir.