Morgunblaðið - 26.01.1997, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 1997
MANNLIFSSTRAUMAR
MORGUNBLAÐIÐ
Móra ll í land-
inuaflagaer
UPPHAF að
kunnugleg-
um söngtexta bar
fyrir augu og ýfði
upp gárur. Nú hef-
ur mórallinn víst farið aflaga í
aldir og hvarvetna á byggðu
bóli, að dómi hvers tíma. Varla
sakar samt að rétt líta á sitt
nánasta umhverfi og tíma. Vita
hvort maður kemur auga á þetta
fyrirbrigði móral eða siðgæði.
Hvaða skepna það er þá?
Ekki þarf lengi að leita áður
en fyrir verða í blöðum og um-
ræðu beinar eða óbeinar
ásakanir um skort á sið-
gæði. Þá nær alltaf sakir
bornar á toppana, efsta
lagið í okkar samfélagi.
Lítið um slíkar kröfur til
annarra, hversdagsfólks-
ins. En ætli þetta hangi
ekki allt á sömu spýtunni?
Er það ekki fólkið sem
hlýtur að setja mörkin og
veita aðhaldið? Ann-
ars bara píp, sem
fljótt gleymist, að
reka upp rama-
kvein.
Eitthvað í þessa
áttina hefur stund-
um hvarflað að þessum frétta-
fíkli, sem lætur helst ekkert
fram hjá sér fara í fréttaumfjöll-
un fjölmiðla. Sumt stingur svo-
lítið í augu. Tökum til dæmis
viðhorfið til þess að borga skuld-
ir. Þar birtist nú stundum ýmis-
legt skrýtið og mótsagnakennt.
Dæmi? Við heimkomuna eftir
fjarveru í kosningabaráttu til
forsetaembættisins var spurt
frétta í hópi velvitenda. Ástþór
Magnússon hafði bæst í fram-
bjóðendahópinn. Tónninn í hans
garð var eitthvað drýldinn. Nú,
hvað var að honum? Einhver
sagði að það væri bara fortíð
hans. Hvaða fortíð? Jú, hann
varð gjaldþrota einhvern tíma
og skildi fjölda manns eftir með
ógreidda skuldir. Nú hefur
margur maðurinn orðið gjald-
þrota með fyrirtæki sín án þess
að við höfum tekið svona á því
í fréttum. Sjálf hefi ég lent í
fyrirtæki sem lagði upp laupana
með ógreidd vinnulaun til mín
og fannst þeim heiðursmönnum
þeir ekki eiga að bera nokkra
ábyrgð á því. Hefi ekki heyrt
þeim legið það á hálsi í fjölmiðl-
um eða annars staðar. Borgaði
ekki Ástþór sjálfur allt sem
hann fékk í kosningabaráttunni
jafnóðum? Var þá hætta á að
einhver tapaði á honum? Ekki
virtist það talið honum til hróss.
Þetta rifjaðist upp um daginn
þegar Pétur Hafstein tók á sig
sjálfur og persónulega eftir-
standandi skuldir sem stuðn-
ingsmannahópur hans hafði
efnt til, veðsetti hús sitt og
tryggði þar með að enginn sem
tók að sér verkefni fyrir fram-
boðið tapi fé eða eigi undir óskil-
greindum stuðningsmannahópi.
Þá mátti heyra á einhveiju
fjölmiðlafólki - að vísu örfáu -
að ekki væri það hrósvert. Mér
er sagt að báðar Guðrúnarnar
séu líka búnar að gera hreint
fyrir sínum dyrum og tryggja
að enginn tapi. Að sjálfsögðu
er ekki verið að tala um þá sem
meðvitað lögðu fram fé og
vinnu. Það er heldur ekki kjami
þessa máls, heldur viðhorfíð til
þess að fólk telji sig eiga og
vilji bera ábyrgð á því sem það
gerir. Sem sagt að gerðir og
ábyrgð fari saman.
Ef maður lítur í kringum sig
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
í samfélaginu
finnst ólíklegasta
fólki það ekki bera
slíka ábyrgð ef hjá
má komast að lög-
um. Finnst það í raun og veru
ekki missa reisn sína við að skilja
fólk eftir með ógreidda reikn-
inga. Ófá dæmi þekkir maður
um fólk sem af greiðasemi eða
fyrir tiltrú til viðkomandi mann-
eskju hefur skrifað upp á lán eða
víxla fyrir ættingja og vini, sem
fara svo í gjaldþrot. Til dæmis
gamla konan sem mátti leita til
opinberra aðila um húsakjól og
lifibrauð meðan sonurinn og fjöl-
skylda hans flutti bara til út-
landa, bar ekki við að sjá um
hana eftir að allt var af henni
tekið. Eða einstæð móðir í smá-
íbúð sem skrifaði upp á fýrir
æskuvinkonu sína og situr uppi
með 30 þúsund króna mánaðar-
greiðslur, en vinkonan og maður
hennar neita að létta undir með
henni með orðunum: Við eigum
engan aur! Ótal svona sögur
þekkir maður.
Líka dæmi um fólk sem hefur
stjómað fyrirtækjum þannig að
þau fóru með miklar skuldir í
gjaldþrot og finnst þeir raun-
verulega ekki bera neina ábyrgð
á kannski bláfátækum skuldu-
nautum sem verða fyrir barðinu
á því. Löggjafinn fríar þá. Voru
það þó ekki þeir sem tóku allar
ákvarðanimar sem leiddu til
þessarar niðurstöðu? Alltaf er
dálítið skondið þegar maður
minnist kannski ábúðarmikils
ræðuflutnings viðkomandi um
ábyrgð samfara sjálfstæði, sem
verður býsna máður þegar allri
persónulegri ábyrgð er vísað út
í hafsauga. Þá er ég ekki að
tala um fólk sem verður eyði-
lagt yfir því hvemig fór og ger-
ir sitt besta til að tjón einstakl-
inganna verði sem minnst, held-
ur þá sem hafa siðgæði er fríar
sig allri ábyrgð.
Mórallinn getur víst verið
býsna afstæður. Og varla þarf
að líta mikið í kringum sig í
okkar samfélagi til að það blasi
við. Vísast hafa þeir á toppnum,
sem við fjölmiðlafólk gjaman
emm að brýna til siðgæðis,
ósköp ámóta móral og umhverf-
ið. Annars mundu þeir hafa eitt-
hvert aðhald, ekki satt? Kannski
við séum bara æði mörg með
skítamóral eða viljum sleppa við
að hafa nokkum.
Mætti kannski enda þessar
hugdettur með ljóðinu hans Pi-
ets Hein (þýðing HH).
Sú staðhæfing skal enn í efa dregin
að auðna vor sé Iftils megnug; betur
gæfist að efla trú á mátt og megin
sem markið ofar hæstu vonum setur.
Ég hygg að það sem hér skal fært í
letur
sé hagkvæmasta vizka sem ég þekki:
Makalaust er, hve margt sá ekki getur,
sem mikið langar til að reyna ekki.
VÍSINDI//iy«) veldur tíbni kolefnisf
Talnaleikur sameinda
MYNDIN sýnir tíðni lífrænna sameinda (lóðréttur ás) sem fall
af fjölda kolefnisatóma í sameindinni (láréttur ás).
KOLEFNISSAMBÖND gegna
grundvallar hlutverki í efnafræði
allra lífvera, jafnt plantna sem dýra.
Þau gegna einnig mikilvægu hlut-
verki í allskonar neysluvarningi s.s.
plastefnum, næloni og bensínvörum.
Eins eru jafn vel þekkt efni og de-
mantar, grafít og kol af mestu gerð
úr mismunandi kristölluðum kolefn-
issameindum. Fjöldi kolefnisatóma
í hverri sameind getur verið mjög
mismunandi, allt frá einu og upp í
fleiri hundruð atóm. Þó margt sé
vitað um eiginleika kolefnisatóma
var það ekki fyrr en alveg nýlega
að vísindamenn við Indian Institute
of Chemical Technology í Hyd-
erabad tóku eftir því að tíðni kolefn-
is í lífrænum sameindum breytist á
mjög reglubundinn hátt. Það sem
kom vísindamönnunum sérstaklega
að óvart var að fleiri lífrænar sam-
eindir höfðu jafna tölu kolefnissam-
einda. Sameindirmeð 6, 8,10 ...
kolefnisatómum eru algengari en
þær sem hafa 5, 7, 9 ... kolefnisa-
tóm. Niðurstöðurnar, sem birtar
voru 28. nóvember í breska vísinda-
tímaritinu Nature, eru mjög áhuga-
verðar og benda til þess að enn
óþekkt grundvallar lögmál séu hér
að verki.
Flest fólk hefur þá hugmynd af
vísindamönnum að þeir sitji í
tæknivæddum rannsóknarstofum
fullum af blikkandi ljósum og sindr-
andi tölvuskjám. Flestar tilraunir
eru tímafrekar og kostnaðarsamar
og krefjast tæknilegrar og fjárhags-
legrar samvinnu vísindamanna frá
mismunandi löndum. Allt sem við-
kemur vísindum virðist stórt, dýrt,
flókið og tæknivætt. Fyrir mörgum
áratugum og jafnvel öldum störfuðu
vísindamenn öðruvísi en algengt er
í dag. Starf þeirra líktist meir frí-
merkjasöfnum og einkenndist oft
af tímafrekri
skráningu mæl-
inga og annarra
söfnunargagna.
Oft var þetta gert
án þess að styðjast
við formleg kenn-
ingakerfi og vís-
indamennskan var
fyrst og fremst
bókhaldsfærsla sem fólst í hlut-
lausri skráningu niðurstaðna athug-
ana. Allar vísindagreinar fara í
gegnum þetta söfnunar tímabil sem
smám saman Ieiðir til þróunar
kennisetninga sem leggja grundvöll
að formlegri þróun þeirra. Margar
vísindagreinar eru enn á því frum-
þróunarstigi sem einkennist fyrst
og fremst af gagnasöfnum og skorti
á formlegum grundvallar skilningi
á viðfangsefninu.
Bæði eðlis- og eðlisefnafræði eru
nú velþróaðar vísindagreinar scm
styðjast við umfangsmikið kerfi
kenninga og formlegrar þekkingar
sem gefa vísindamönnum þann
grundvöll sem rökrænt starf þeirra
byggist á. Kennisetningar setja
agabönd á hugsanahátt vísinda-
mannsins sem geta auðveldlega
dregið úr hugmyndaríki hans og
ímyndunarafli. Þær geta einnig
haft í för með sér „vísindalegt"
sjálfsöryggi sem dregur úr efa-
semdum og spurningagleði sem
saman hafa oft verið kveikjan að
vísindalegum framförum. Aðferðir
frímerkjasöfnunar og bókfærslu
eru ekki einkennandi fyrir nútíma
eðlis- og efnafræði. Engu að síður
virðist sem einmitt þannig starfsað-
ferðir indversku vísindamannanna
hafi leitt til uppgötvana sem ef til
vill eiga eftir að hafa róttæk áhrif
á þekkingarstoðir nútíma eðlisefna-
fræði.
Jagarlapudi Sarma, ungur dokt-
ors stúdent í efnafræði við Háskól-
ann í Hyderabad, hefur á undan-
ÍVIAT ARLIST /Er offita sjúkdómur
nútímansf
Rétt mataræði
og hoU hreyfing
eftir Álfheiði Nönnu
Friðriksdóttur
Nútíminn er fullur af megr-
unartali, megrunarkúrum,
fitubrennslunámskeiðum, megr-
unardufti, megrunarbuxum,
maganuddtækjum og áfram mætti
lengi telja. Allir
eru famir að
þekkja Gauja litla
í Dagsljósi og
menn fylgjast
spenntir með
kílóunum hrynja
af honum. Sjálf
dáist ég að dugn-
aði hans.
Án efa hefur verið hægt að
fínna feitlagið fólk á meðal hinna
fomu menningarþjóða Egypta,
Assiría, Rómveija og Grikkja. Ef
marka má bókmenntir og styttur
frá þessum tíma var það í miklum
minnihluta. Hinum svallgjörnu át-
vöglum (sem rómversku keisar-
arnir vora) er meira að segja sjald-
an lýst sem feitum. í The British
National Gallery gefur að líta
myndir af grönnum konungum,
drottningum og hirðfólki allt frá
þrettándu öld og fram á þá 17.
Um miðbik 17. aldar fer offita
hins vegar að „ryðja sér til rúms“.
Aukin velmegun á Vesturlöndum
leiddi af sér aukna sykurneyslu
(því sykur var dýr) og aukna fítu-
neyslu. Offíta hefur verið að þró-
ast síðan upp í að verða algengt
líkamlegt ástand hjá fólki á Vest-
urlöndum. Þetta vandamál er ekki
nærri því eins mikið í vanþróaðri
löndum líkt og Afríku og alls ekki
til staðar í sumum löndum þriðja
heimsins. Hins vegar má geta þess
að um þriðjungur kvenna í Bret-
landi fínnst þær vera of feitar og
um 40% Bandaríkjamanna eiga
við offítuvandamál að stríða. 011
þessi megrunaramræða orsakar
því miður marga slæma hluti,
anorexíu t.a.m., en þá fá menn á
vitundina að þeir séu alltaf of feit-
ir, þó ekkert séu nema skinn og
bein. Sérstaklega hijáir anorexía
ungar stúlkur, sem oft vilja vera
eins og „súpermódelin“, en ganga
heldur betur út í öfgar og missa
stjórn á lífí sínu nánast á stundum.
Það sem hins vegar er til um-
ræðu hér er offítuvandamálið og
af hveiju það stafar. Ein mann-
eskja getur borðað á við hest, troð-
ið í sig öllum mögulegum mat,
fítandi eða ekki, án þess að fítna.
Önnur manneskja sem jafnvel
borðar fítuminni mat getur
ómögulega haldið sér í hæfilegri
þyngd, hún fítnar við hvern bita.
Þetta virðist ekki vera sanngjarnt
og oft hefur maður heyrt sagt í
pirrings- og jafnvel reiðitón frá
þeim sem fítnar við þann sem allt
getur í sig sett án þess að fítna:
„0, ég þoli ekki að þú getir borðað
ijóma, súkkulaði, hnetur, smjör
og hvað sem þú vilt án þess að
hlaupa í spik, ef ég æti það sem
þú setur í þig á hveijum degi
væri ég eins og flóðhestur.“ En
það er nú bara þannig að við erum
eins misjöfn og við erum mörg.
Einn hefur rautt hár og annar
svart. Eins þolir fólk misjafnlega
vel hinar ýmsu fæðutegundir. Á
sama hátt er fólk ólíkt hvað varð-
ar vöxt. í raun er afskaplega dóna-
legt - í það minnsta tillitslaust -
að vera með svona dylgjur út í
fólk hvort sem það er grannt eða
feitt, það er í raun álíka og að
segja: „Ha, sjá þig fitubolla, þú
mátt nú ekki borða eina karamellu
og þú hleypur í spik,“ eða: „Af
hveiju ert þú ekki með ljóst hár
eins og ég?“ En af hveiju er offíta
svo mikið vandamál? Áður fyrr
hreyfði fólk sig meira en nú tíðk-
ast. Menn og konur þurftu ekki
einungis að ganga fleiri kílómetra
til og frá vinnu, heldur var vinnan
líka mjög likamleg.