Morgunblaðið - 26.01.1997, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 1997 B 7
förnum misserum eytt miklum tíma
í að blaða í þykkum efnafræðidoð-
röntum, þar á meðal sölubæklingum
frá efnafyrirtækjum sem selja líf-
ræn efnasambönd til iðnaðarfyrir-
tækja og rannsóknarstofnana. Við
athugun þessara bæklinga tók
Sarma eftir því að fjöldi þeirra sam-
einda sem hafði jafna tölu kolefnisa-
tóma var meiri en þeirra sem hafði
ójafna tölu. Fjöldi sameindanna í
bæklingum og nokkrum gagna-
bönkum sem Sarma rannsakaði var
um það bil 7 milljónir og því var
það mikið verk að fá úr því skorið
hvort það sem honum sýndist reynd-
ist rétt eða ekki.
Ásamt tveimur öðrum efnafræð-
ingum í Hyderabad fékk Sarma two
efnafræðinga frá Swiss Federal
Institute of Technology til liðs við
sig til að gera kerfisbundna talningu
á földa kolefnisatóma í meira en
10 milljón lífrænum efnasameind-
um. Niðurstöðurnar voru mjög
áhugaverðar. Flestar efnasameind-
irnar hafa 12 -1 6 kolefni en tíðni
sameinda með færri eða fleiri kol-
efnisatóm er langtum minni. Vís-
indamennirnir rannsökuðu sameind-
ir sem höfðu kolefnisatóm á bilinu
frá einu til 80. Dreifingin sem þeir
fundu er sýnd á myndinni.
Sarma og félagar hans segjast
ekki hafa skýringu á þessari sér-
stöku dreifingu en telja að hún or-
sakist að enn óuppgötvuðum eigin-
leikum efnatengsla á milli kolefnisa-
tóma. Efnafræði kolefnis er flókin,
en ólíkt flestum öðrum efnum geta
kolefnisatóm samtímis tengst þrem-
ur öðrum atómum. Þessi atóm geta
annaðhvort verið önnur kolefnisa-
tóm eða aðrar tegundir frumefna.
Það er þessi eiginleiki kolefnisatóma
sem gerir þeim mögulegt að mynda
jafn mörg og fjölbreytt lífræn efna-
sambönd, sem sum hver gegna
grundvallar hlutverki í efnafræði
lífsins. Eins og svo oft í sögu vísind-
anna er trúlegt að þessar tímafreku
rannsóknir indversku og svissnesku
vísindamannanna á þessum sam-
eindum lífsins eigi eftir að styrkja
kennilegar stoðir lífrænnar efna-
fræði.
Kvenmannstörfin fólu mest í sér
þvott í höndum, gólfþvott, einnig
þurfti að bera allar vörur frá kaup-
manninum heim og vinna í hey-
skap eða úti á akri framkallaði
mikinn svita. Nú á dögum flytja
vélar okkur til og frá vinnu og
aðrar vélar vinna erfiðu störfin,
bæði heima og í vinnunni. Ekki
að furða að fólk hlaupi í spik. Við
náum hreinlega ekki að brenna
öllum þeim hitaeiningum sem við
innbyrðum yfir daginn og þá daga
þær náttúrlega uppi sem fita. Það
er ekki bara líkaminn sem hefur
áhrif á matarlyst okkar heldur
einnig hugurinn. Næringarfræði-
Iega séð þurfum við ekki svo mik-
ið af mat til að fullnægja dags-
þörf okkar fyrir vítamín og bæti-
efni, en það er auðvelt að gera
nartið að vana. Við tyggjum tyggi-
gúmmí, sælgæti og kex, oft eink-
um þegar við erum stressuð eða
þreytt. Auglýsingar freista okkar,
þar sem alls kyns gúmmulaði er
fært til skýjanna. Þrýstingur er
frá mörgum stöðum um að við
borðum og drekkum meira og á
sama tíma kaupum við okkur vélar
sem létta okkur störfin, sem ann-
ars myndu losa okkur við auka
kaloríurnar. Neysluþjóðfélagið er
heldur betur ekki klisja.
Kettir hafa ekki farið varhluta
af offitunni og heimiliskettir eru
oft stríðaldir og þurfa lítið fyrir
lífinu að hafa, sem kannski er
ekki hið besta mál, því ný könnun
sýnir að heili heimiliskatta hefur
minnkað á undanförnum áratug-
um og er að meðaltali 10% minni
en heili katta sem þurfa meira
fyrir lífinu að hafa. Vonandi á hið
sama ekki við um menn!
Þegar fátækt og atvinnuleysi
var mikil þótti það merki um góð-
an efnahag að borða vel og vera
feitur; litið var á offitu sem stöðu-
tákn. í Afríku fyrr á öldinni voru
MAIMNLÍFSSTRAUMAR
TÆKNI/Z/vab eru gagnvirkir
atburbirf
Núningur
NÚNINGUR er eitt þeirra fyrirbrigða sem við komumst ekki af án
en hugsum ekki út í. Við höfum í einu gagn af honum og erum
að beijast við hann. Verulegur hluti af kostnaði við samgöngur fer í
að yfirvinna núning. Hinsvegar kemst ekkert farartæki manna nema
eldflaugar áfram nema fyrir tilverknað hans.
KRAFTUR undirlags á veltandi hjól. a) hart hjól á linu undir-
lagi. b) lint hjól á hörðum vegi. I báðum tilfellum er heildar-
krafturinn gegn akstursstefnunni.
Núningurinn er ákaflega
mikilvægt fyrirbæri innan
eðlisfræðinnar og afar flókið
fyrirbrigði ef á að skilja hann
út frá grundvallarlögmálum eðl-
isfræðinnar.
Hann tilheyrir
flokki ferla sem
sem nefna
mætti á lélegu
nýyrðamáli
ógagnvirk (e.
irreversible).
Hvenær sem
orka hluta af
dagsdaglegri stærð (hreyfiorka
t.d.) ummyndast í varma, getur
atburðurinn ekki gerst í öfugri
tímaröð. Ógagnvirkir atburðir
ná þó yfir fleira en varmamynd-
un. Það er t.d. hægt að hræra
ijómann saman við kaffið, en
ekki kaffið og ijómann í sund-
ur. Samt eru þau meginlögmál
sem stjórna eðlisfræðilegum at-
burðum eins, hvað varðar við-
snúning tímans. Hver atburður
sem gerist ætti rétt eins að geta
gerst í öfugri röð. Þetta sýnir
sig í að margir atburðir (t.d.
boltakast) orka eðlilega á áhorf-
andann, sé kvikmynd af þeim
leikin aftur á bak. Við þurfum
að fara út fyrir það svið sem
stranglega heyrir til eðlisfræði
til að skýra þá mótsögn sem
virðist fyrir hendi, þ.e. yfir í
nútíma upplýsingafræði, um það
hvernig við söfnum og geymum
upplýsingar.
Núningur skiptist í margs-
konar allólík svið, sem eiga það
sameiginlegt eitt að vélræn orka
breytist í varma. Þau svið sem
við höfum helst af að segja dag-
lega eru: Núningur fasts efnis
við fast efni, núningur fastra
hluta við vökva eða loft og nún-
ingur hjóls á föstu undirlagi.
Núningur fasts efnis við fast
undirlag (kubbur á borði) bygg-
ist að mestu leyti á öðru en
kennt er í íslenska skólakerfinu.
Hann er talinn stafa af ójöfnum
á yfirborði efnanna, þannig að
bólur annars efnisins rekist inn
í holur hins, og krafturinn við
innbyrðis hreyfingu myndist af
að ójöfnur heflist af. Þetta er
ekki nema lítill hluti skýringar-
innar. Árið 1950 birtu F.D.
Bowden og B. Tabor niðurstöður
er sýndu að meginframlag til
núnings stafaði af viðloðun.
Snerting efnanna veldur því að
raftengikraftar orka á milli
frumeinda þeirra, og það kostar
kraft að ijúfa þau bönd. Hin
„sígilda“ skýring er kennd er
að mestu enn þann dag í dag
en snýst aðeins um h.u.b. einn
tíunda af heildarnúningnum.
Sá núningur sem skiptir máli
í vetraríþróttum er fast efni á
snjó eða ís. Gott skíða- og
skautafæri byggist að verulegu
leyti á þunnu vökvalagi er
myndast á milli skíðis og snæv-
ar, skauta og íss. Því eru skíði
úr tré eða plasti, að það leiðir
verr í burt varmann frá nún-
ingnum, og vatnshimnan mynd-
ast því fremur. Þetta skýrir auð-
veldlega að færið sé betra nærri
frostmarki en í kaldara veðri.
Núningurinn sem við eyðum
tugþúsundum króna á ári í að
yfirvinna er núningur hjóls á
undirlagi og einkum núningur
stinns hlutar (bíls) í lofti. Þar
sem núningur veltandi hlutar
er nokkuð óháður hraða, en
loftnúningur á bílinn íjórfaldast
við tvöföldun hraða, er það sá
síðarnefndi sem skiptir öllu
máli á vanalegum hraða úti á
vegum. Dekkið framan við miðju
snertiflatar (sjá mynd) verður
fyrir meiri krafti en hluti þess
aftan hans, sem er að lyftast
upp af veginum. Þetta er vegna
eftirverkunar fjaðurkrafta (e.
hysteresis), bæði í hjóibarða og
veginum undir. Gormur sem
hefur verið styttur með að ýta
honum saman gefur frá sér
meiri kraft á innleið en á útleið,
er verið er að gefa eftir. Þetta
mætti kalla innri núning á ís-
lensku. Auðvelt er að sýna að
það leiðir til orkutaps, þ.e.
varmamyndunar. Afar lítið er
hægt að gera til að yfirvinna
þá þröskulda sem eðlisfræðin
setur okkur ef spara á orku í
bílakstri, nema að minnka hrað-
ann. Því eru einnig takmörk
sett. Radíalhjólbarðar hafa
dregið úr núningi hjóla, og hann
minnkar með auknum þrýstingi
í börðunum. Slíkt leiðir til lé-
legra veggrips. Óráðlegt er að
auka barðaþrýsting meir en gert
hefur verið. Straumlínulag bíla
er ekki hægt að gera öllu betur
nema það komi niður á þægind-
um notandans, en slíkt myndi
minnka seinni liðinn A í jöfn-
unni um núningsviðnám bíla: F
= f + 0,5 CD v2, þar sem f er
hjólanúningurinn, eða það sem
þarf til að ýta bílnum áfram á
jöfnum hægum hraða, og er á
litlum bíl á hörðum hjólbörðum
á góðu undirlagi um það bil
þungi 20 kílóa. CD er loftvið-
námsstuðull sem er um hálfur
fyrir lítinn fólksbíl og v er hrað-
inn í m/s.
eftir Egil
Egilsson
brúðir sumra ættbálka aldar á
smjöri og ijóma fyrir brúðkaupið
til að tryggja gott „brúðkaups-
verð“. Annað er nú upp á teningn-
um. Þetta væri ekkert mál ef það
væri hollt að vera of feitur, en
málið er að fólki með offituvanda-
mál er hættara við ýmsum hjarta-
og æðasjúkdómum, sykursýki, að
ekki sé minnst á andlegu vanlíðan-
ina sem oft fylgir of mörgum
aukakílóum. En hvað er best að
borða til að halda sér í ákjósan-
legri þyngd? Trefjarík og fitulítil
fæða er hollust. Ávextir og blað-
grænmeti, líkt og salat, kál og
sellerí, eru trefjaríkust. Þar á eftir
fylgir rótargrænmeti; kartöflur,
gulrætur, næpur o.fl. Baunir,
hnetur og þurrkaðir ávextir fylgja
í kjölfarið, síðan kemur heilhveiti,
hrísgijón, maís, trefjaríkt morgun-
korn o.fl. Sykur er best að borða
í miklu hófi. Fiskur og kjöt er hið
besta mál, en forðast ber fitu og
eins skiptir máli hvernig við eldum
matinn. Ekkert bras! Drekkum svo
nóg af tæru fjallavatni með, beint
úr krananum. En það er ekki nóg
að borða hollan mat ef maður
hreyfir sig ekki. Það getur verið
nóg að ganga í vinnuna og fara í
sund 2-3 sinnum í viku.
Hressandi
morgundrykkur
4egg
6 dl hreinn appelsínusafi
4 msk. hunang
1 appelsína
FERMINGAMYNDATOKUR
SVIPMYNDIR
Hverfisgötu 18, s. 552 2690
Alþjóðleg og öðruvísi
kennaramenntun
Det Nodvendige Seminarium í Danmörku býður upp á 4ra ára nám sem
veitir rétt til að kenna börnum í óháðum skólum í Danmörku og öðmm
Evrópulöndum, vinna í barnaþorpi í Afríku eða með götubörnum í
fátækrahverfum t.d. Mexikóborgar, Maputo og víðar.
Námið felst í: Félags- og samfélagsfraeðum, sálfræði, uppeldisfræði, listum,
leiklist, tónlist og íþróttum, dönsku og öðrum Evrópumálum og stærðfræði.
Alþjóðlegt nám þar sem innifalin er 4 mánaða námsferð til Asíu, 6 mánaða
kennsluþjálfun í Danmörku og 8 mánaða starf sem kennari í Afríku.
Nemendum stendur til boða tölvuvætt bókasafn, tölvunet, Internet og
tölvupóstur. Nemendur frá 18 mismunandi löndum búa á skóianum. Tekjuöflun
fyrir námskostnaði er hluti af 4 ára náminu. Byrjað 1. september 1997.
Kynningarfundur í Reykjavík í febrúar. Hringið og fáið bækling.
Det Nodvendige Seminarium, DK-6990 Ulfborg. Fax 00 45 9749 2209.
E-mail: tinvddns@inet.uni-c.dk Heimasíða: http://inet.uni-c.dk/-tvinddns.
FÓTHVÍLA
Efþú vilt láta þér líóa
virkilega vel.
Iþróttasalir til leigu
s
Iþróttabandalag Reykjavíkur
hefur íþróttasali til leigu í
Austurbæjarskóla,
Breiðagerðisskóla,
Langholtsskóla,
Vörðuskóla,
Ártúnsskóla,
Laugarnesskóla,
Selásskóla og
Hlíðaskóla.
Tilvalið fyrir fjölskylduna, vinnufélaga og aðra hópa.
Upplýsingar hjá ÍBR í síma 553 5850.
Afhýðið appelsínuna og skerið í
tvennt. Skerið annan helminginn í
sneiðar. Þeytið saman egg og hunang.
Hellið appelsínusafanum og dálitlu af
rifnum appeisínuberki saman við. Hell-
ið í glös og skreytið með appelsínu-
sneiðum.
Blab allra landsmanna!
- kjarni málsins!