Morgunblaðið - 22.06.1997, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. JÚNÍ 1997 11
Morgunblaðið/Ji
VINNUKONA á Árbæjarsafni.
heim aftur án þess að hafa upp-
fyllt þær væntingar sem gerðar
voru.“
Húsbændurnir hafa skyldur
atvlnnurekenda
Halldór leggur áherslu á að þeir
sem fái til sín vinnukonur geri sér
ljóst að þeir séu þar með orðnir
atvinnurekendur, með þeim skyld-
um sem því fylgja gagnvart starfs-
manninum. „Heimilið er orðið fyrir-
tæki í skilningi laga og gagnvart
einstaklingnum sem er í vinnu.
Vinnuveitandinn þarf því að átta
sig á því að hann hefur þær skyld-
ur sem lagðar eru á samkvæmt lög-
um og kjarasamningum. Til dæmis
hvað varðar tryggingar. Oft fær
útivinnandi fólk með börn á heimil-
inu þá hugmynd að það sé ódýrara
að fá þjónustustúlku til að elda ofan
í börnin og þvo þvottana frekar en
að kosta dagheimilispláss og annað
slíkt. En framkvæmdin er flóknari
en þetta.“
Vegna þess að vinnukonustéttin
hefur opinberlega ekki verið til á
íslandi í langan tíma eru ekki til
sérstakir kjarasamningar fyrir
hana, en atvinnuleyfi fyrir erlendan
ríkisborgara fæst ekki nema leitað
sé umsagnar viðkomandi verkalýðs-
félags. Meginreglan er sú að tryggt
þarf að vera að búið sé að bjóða
starfið á íslenskum vinnumarkaði,
og verkalýðsfélagið getur gert
ákveðnar kröfur um lágmarksrétt
útlendingsins. „Við hjá Alþýðu-
sambandinu höfum gert þá kröfu
og mælum ekki með öðrum at-
vinnuleyfum heldur en þeim þar
sem klárlega kemur fram að við-
komandi njóti þess sem við höfum
metið að uppfylli skilyrði kjara-
samninga," segir Halldór. „Yfir-
leitt fær fólk húsnæði, fæði og
hugsanlega meira, en við gerum
kröfu um að peningalegar greiðslur
megi aldrei vera undir 27 þúsund
krónum á mánuði. Þarna er miðað
við dagvinnu, fjörtíu stunda vinnu-
viku, og ef óskað er eftir frekara
vinnuframlagi verður að sjálfsögðu
að greiða það sérstaklega. Ut af
fyrir sig eru flestir sammála um
að þetta sé of lágt, nema þeir sem
þurfa að greiða þetta. Þeir segja
að húsnæði, orkukostnaður og
fleira sé það stór hluti af útgjöldum
meðallaunamanna að þegar það
hafi verið dregið frá þyki gott að
fá 27 þúsund fyrir dagvinnuna."
Sýnt verfll fram á launagreiðslu
Halldór segir að til að tryggja
rétt launþeganna sé stefnt að því
að við endurnýjun atvinnuleyfa
verði atvinnurekandi að geta sýnt
fram á greiðslur hafi farið inn á
persónulegan reikning hins vinn-
andi. Einnig þurfi að sjá til þess
að tryggingar séu í lagi, því að
útlendingar hafa ekki rétt í al-
mannatryggingakerfinu fyrr en að
liðnum ákveðnum tíma. „Við höfum
verið að vinna að því með félags-
málaráðuneytinu að búa til upplýs-
ingarit fyrir þá sem ætla að sækja
um atvinnuleyfi fyrir útlendinga á
þessum forsendum, um hvað það
þýðir að taka á sig slíkar skuldbind-
ingar. Tilgangurinn er sá að tryggja
hagsmuni erlendu starfsmannanna.
Einnig hefur verið rætt um það við
útlendingaeftirlitið og félagsmála-
ráðuneytið hvernig hægt sé að
fylgjast með högum útlendinganna
eftir að þeir hafa hafið störf hér á
landi. Tilgangurinn er að fyrir-
byggja eins og kostur er að brotið
sé á þeim, en jafnframt að geta
gripið inn í ef tilefni er til. Sérstak-
lega höfum við óskað eftir því að
atvinnuleyfi séu bara veitt til hálfs
árs í senn, því þá gefst fyrr tilefni
til þess að athuga hvort allt sé í
lagi. Við höfum verið að velta fyrir
okkur einhvers konar kerfi þar sem
atvinnuveitendur eru skuldbundnir
til að bjóða konunum upp á að
sækja námskeið um ísland og ís-
lenska menningu."
Vinnukonurnar ekki reknar úr
landi
Samkvæmt upplýsingum Morg-
unblaðsins hafa vinnuveitendur
stundum hótað vinnukonum, að ef
þær sæti sig ekki við kjör sín, verði
þær reknar og útlendingaeftirlitið
sendi það úr landi. Jóhann Jóhann-
esson, framkvæmdastjóri útlend-
ingaeftirlitsins, segir hótanir sem
þessar staðlausar. „Ef viðkomandi
vill komast úr landi leggjum við
áherslu á að sá sem fékk hann til
landsins sjái um að koma honum
aftur heim, enda ber vinnuveitand-
anum það samkvæmt lögum. En
vilji hann vera áfram hér á landi
finnum við leiðir til þess, menn eru
ekki reknir úr landi við þessar að-
stæður."
„Þetta er starf sem er ekki opin-
berlega til á íslenskum vinnumark-
aði,“ segir Halldór hjá ASÍ. „Það
er ein af ástæðunum fyrir því að
verið er að leita eftir útlendingum,
það eru ekki allir sem fá þá til sín
vegna þess að þeir vilji sérstaklega
útlendinga eða vilji fara illa með
þá. En með þessu er verið að hverfa
aftur til fortíðar á vissan hátt.“
Auóvelt aó f á vinnu erlendis
MALINI frá Sri Lanka hefur verið á
íslandi síðan um áramót og er vistr-
áðin á heimili á höfuðborgarsvæð-
inu. Hún gætir bams fyrir fjölskylduna og
vinnur ýmis heimilisstörf. Þó hún hafi aldr-
ei verið á íslandi fyrr eru þetta ekki fyrstu
kynni hennar af slíkum störfum. Tuttugu
og tveggja ára gömul fór hún til Kúveit
og var vinnukona hjá ijölskyldu þar í fimm
ár. Árið 1986 lenti hún í slysi og ákvað í
framhaldi af því að fara aftur heim til Sri
Lanka þar sem hún hefur verið þar til hún
kom til íslands.
„Að fara til vinnu erlendis er langbesti og
jafnvel eini möguleikinn fyrir konur á Sri
Lanka til að eignast peninga. Flestir fara
til arabalandanna enda er þar auðvelt að
fá vinnu, og sennilega væri ég íKúveit
núna ef ég hefði ekki komið til íslands.
Það er ríkisstofnun á Sri Lanka sem sér
um milligöngu um störfin og það komast nánast allir
að sem sækja um,“ segir Mali.
Þrjár systur vinnukonur á íslandi
Mali er frá Kandy, næststærstu borg Sri Lanka. Það-
an eru líka sex aðrar konur frá Sri Lanka sem unnið
hafa að undanförnu á íslandi sem vinnukonur. Tvær
þeirra, Emani og Nayana, eru systur Mali. Emani hefur
verið á íslandi í eitt og hálft ár og það var hún sem
hafði milligöngu um að fá Mali til landsins. Sú Sri
Lanka-búanna sem lengst hefur verið á íslandi heitir
Ramani. Hún var vinnukona á heimili íslensk-jórdan-
skrar fjölskyldu í London. Fyrir sex árum fluttist fjöl-
skyldan til Islands og Ramani kom með. Síðar fékk hún
til landsins tvær systur sínar til vinnu á
heimilum vinafólks vinnuveitenda sinna og
smám saman komu fleiri og þegar mest var
voru þær sjö.
Mest af þeim peningum sem hún vinnur
sér inn sendir Mali til heimalandsins. „Eg
fæ allt sem ég þarf hér hjá vinnuveitendum
mínum; mat, húsnæði og föt. Þegar ég þarf
á einhveiju fleiru að halda tek ég það auð-
vitað af launum mínum, en mest af pening-
unum sendi ég heim. Hluti af því fer til fjöl-
skyldunnar en afgangurinn fer inn á mína
eigin bankabók.“
Safna í heimanmund
Fjórar af konunum frá Sri Lanka eiga
eiginmenn og börn í heimalandinu og senda
peninga heim til þeirra. En þær sem eru
ógiftar þurfa ekki síður að vera sparsamar.
„Við þurfum að safna peningum í heiman-
mund til að geta gifst, svo að hægt sé að kaupa hús
og annað sem er nauðsynlegt fyrir fjölskylduna. Það
tekur 2-4 ár í vinnu erlendis að safna fyrir húsi, ef
maður er sparsamur, en reyndar verður það sífellt dýr-
ara.“
Mali segist þó ekki þurfa að neita sér um neinar
skemmtanir. Hún hefur farið í leikhús og þegar hún
vill sjá bíómyndir leigir hún sér vídeóspólur. Mali segist
vera lítið fyrir að fara út að skemmta sér, en að sumar
hinna kvennanna frá Sri Lanka séu duglegri við það.
Þó hún hafi verið stutt hér á landi skilur Mali þegar
töluverða íslensku og getur sagt nokkur orð. Mest gagn
hefur hún haft af því að tala við börnin en einnig notar
hún orðabók við lærdóminn.
Malini
Sumenewedhie.
Vinnur fyrir f jórum börnum í nómi
EMMA Surban er 48 ára gömul einstæð
móðir með fjögur börn, 14-17 ára
gömul, sem öll eru í námi heima á
Filippseyjum. Elsta dóttir hennar er byijuð
í tölvunarfræði í háskóla. Vinnukonulaun
Emmu duga fyrir framfærslu og skóla-
gjöldum barnanna fjögurra og hún ætlar
sér að vinna hér á landi að minnsta kosti
þangað til þau öll eru útskrifuð úr háskóla.
„Það eru milljónir Filippseyinga sem
vinna í útlöndum því atvinnuleysið á
Filippseyjum er mikið og launin lág. Marg-
ir vinna við heimilishjálp í Saudi-Arabíu
eða öðrum arabalöndum en kjör þeirra eru
oft slæm. Mér finnst ég vera heppin að
vera á islandi, hér er fólkið gott og land-
ið hreint. Ég gæti reyndar líka unnið sem
heimilishjálp á Filippseyjum en þar eru
launin miklu lægri,“ segir Emma. Nýlega
hóf Emma að vinna hálfan daginn á Landspítalanum
meðfram heimilisaðstoðinni. Með þeim aukatekjum
getur hún keypt sér meira til eigin þarfa en áður. Hún
hefur einnig drýgt tekjur sínar með því að sjá um
matreiðslu í veislum fyrir samlanda sína hér á landi.
Á tvær systur á íslandi
Tvær systur Emmu vinna einnig á ís-
landi. Önnur þeirra vinnur sem heimilis-
hjálp eins og Emma, hin var gift íslend-
ingi en er nú fráskilin með fimm börn og
vinnur á Landspítalanum. Það var fyrir
tilstilli hinnar síðarnefndu að Jónas og
Drífa fengu Emmu til landsins í vinnu til
sín.
í frístundum heimsækir Emma oft syst-
ur sínar og gistir þá stundum hjá þeim
um helgar. Hún segir Filippseyinga hér á
landi, sem eru um þijú hundruð talsins,
hafa töluverð samskipti sín á milli og við
Filippseyinga sem starfa fyrir varnarliðið
á Keflavíkurflugvelli. „Margir þeirra sem
hingað koma byija í heimilishjálpinni en
færa sig síðan í önnur störf þegar tungu-
málakunnáttan er orðin betri. Það er ekki slæmt starf
að vinna inni á heimili ef vinnuveitendurnir eru góðir
en ég veit að ekki er farið vel með alla landa mína
sem eru í þessu starfi hér á íslandi.“
Emma Surban
Heimilishaldió gengi ekki án Emmu
RÍFA Freysdóttir og Jónas Magnússon, vinnuveit-
endur Emmu Surban eru bæði læknar og vinna
langan vinnudag. „Þetta gengi einfaldlega ekki upp
án Ernrnu," segir Drífa. „Olíkt öðrum stéttum hafa
læknar ekki neinn kost á því að fara í hlutastarf. Vinnu-
vikan hjá mér er um sjötíu tímar á viku og og þar af
er helgarvakt aðra hveija helgi. Vaktirnar eru 26 tímar
og við þurfum því að hafa einhvern sem er heima við
á nóttinni líka.“
Síðari fæðingarorlofi Drífu var að ljúka þegar þau
Jónas fóru að svipast um eftir heimilisaðstoð. „Sam-
starfsmaður minn benti mér þá að tala við Corazon,
systur Emmu, og hún stakk upp á systur sinni sem
væri heima á Filippseyjum. Við vorum hikandi í fyrstu,
því auðvitað kom upp sú spurning hvort við gætum
hugsað okkur að hafa manneskju búandi inni á heimil-
inu.“
Eins og þriðja foreldri
Drífa segir að þeim hafi fundist kostur að Emma
væri orðin það gömul að hún væri búin að koma upp
sínum börnum, en ekki ung og óreynd eins og au-pair
stúlkur eru flestar. „Emma er þægileg í umgengni og
góð við börnin. Það er mikill kostur að við þurfum
ekki að draga þau upp klukkan sjö á morgnana þegar
við þurfum að vakna í vinnuna. Við getum treyst á
að allt gangi upp á heimilinu og þurfum mjög lítið að
leita eftir annarri pössun. Emma er eins og þriðja for-
eldri fyrir börnin og strákurinn minn man ekki eftir
öðru en að hún sé á heimilinu. Hann kippir sér ekki
upp við að ég vinni allan daginn, enda er hann vanur
því. En þegar Emma fór að vinna hálfan daginn varð
það honum töluvert áfall.“
Þau Jónas og Drífa segjast þekkja mörg dæmi úr
læknastétt um að fengnar séu útlenskar konurtil að
búa á heimilinu og aðstoða við barnauppeldið og heimil-
isstörfin. „Allir kvenlæknar sem ég þekki hafa ein-
hvers konar heimilisaðstoð, hvort sem fengin er mann-
eskja nokkrum sinnum í viku eða einhver sem býr á
heimilinu,“ segir Drífa. „í árganginum sem útskrifað-
ist með mér voru 28 stelpur. Flestar þeirra eru í útlönd-
um núna og flestar með au-pair á heimilinu. Hér heima
get ég nefnt að minnsta kosti sex kvenlækna sem eru
með konu starfandi á heimilinu ogeru þá ónefndir
þeir sem eru með au-pair. Ég þekki þetta líka úr öðr-
um starfsstéttum þar sem báðir foreldrar vinna mikið
úti. Ef þeir hefðu ekki manneskju sér til aðstoðar
færi sá litli frítími sem til er í þvotta og tiltekt og þá
er lítið gagn í foreldrunum fyrir börnin."
Fyrirkomuiag sem mun breiðast út
Drífa segir að í mörgum tilvikum hafi læknar kynnst
því erlendis, til dæmis í Bandaríkjunum, að hafa mann-
eskju við heimilisaðstoð og þeir hafi flutt það fyrir-
komulag með sér heim. Þau Jónas spá því að þetta
fyrirkomulag muni breiðast út hér á landi, enda muni
það stuðla að betra þjóðfélagi að börnum sé betur sinnt.
„Ef farið er illa með þetta fólk er það auðvitað mál
sem taka þarf fyrir,“ segir Jónas. „Helst vildi ég að
ráðningarnar og kerfið allt yrði gert opnara og skilvirk-
ara. Það hefur færst í þá áttina. Við borgum í lífeyris-
sjóð og stéttarfélag fyrir Emmu eins og hvern annan
starfsmann og þurfum að auki að sýna fram á að við
höfum greitt launin inn á reikning hennar. Um það
er ekkert nema gott að segja. Ég væri líka tilbúinn
að greiða hærri laun, ef á móti kæmi að þau yrðu að
hluta frádráttarbær frá skatti, eins og í hveijum öðrum
atvinnurekstri. Við höfum skyldur atvinnurekanda en
ekki réttindin. En staðreyndin er sú að heimilið gengi
ekki upp án þess að hafa þetta fyrirkomulag. Ég hef
rætt við skattayfirvöld en þar var mér sagt að þeim
kæmi ekkert við hvernig ég hefði mitt heimilishald."