Morgunblaðið - 22.06.1997, Qupperneq 16

16 SUNNUDAGUR 22. JÚNÍ 1997
LISTIR
MORGUNBI AÐIÐ
Carl Sedlak er forseti stofnunar sem stefnir að því að gera San
Diego-borg að helstu uppeldisstöð teiknimyndafólks í Bandaríkjun-
---------------------------------------------3»---------------
um. Starfs síns vegna á Sedlak af og til leið til Islands og nú er
hann farínn að leita hér að efnilegum teiknurum fyrír stóra teikni-
myndaframleiðendur á borð við Disney. Einar Falur Ingólfsson
ræddi við hann.
TEIKNIMYNDAGERÐ stend-
ur í miklum blóma í Banda-
ríkjunum um þessar mundir
og ótal möguleikar standa mennt-
uðum teiknurum til boða. Stóru
stúdíóin á borð við Disney og Warn-
er hafa verið að gera ákaflega vin-
sælar kvikmyndir í fullri lengd, eins
og Konung ljónanna og Aladin, og
myndir þar sem teiknimyndahetjur
og raunverulegir leikarar eru saman
á hvíta tjaldinu, á borð við Space
Jam með Michael Jordan. En það
eru einungis sautján prósent teikni-
myndagerðarfólks sem eru að vinna
að slíkum kvikmyndum. Aðrir fínna
sér farvegi þar sem eftirspurnin eft-
ir kröftum þeirra er einnig mrkil; í
auglýsingum, þrívíddar arkitektúr,
læknis- og lyfjafræðilegum teikning-
um, að svo ekki sé minnst á tölvu-
leikjamarkaðinn.
Carl Sedlak er stærðfræðimennt-
aður verkfræðingur sem vinnur við
tölvuforrit í loftvarnarkerfum
bandaríska hersins. _ Starfs síns
vegna á hann leið til íslands þrisvar
til fjórum sinnum á ári og í síðustu
heimsóknum sínum hefur hann not-
að frístundirnar til að sinna hugsjón
sem hefur tekið mikið af tíma hans
síðustu misserin; hann leitar að fólki
sem gæti gert það gott í teikni-
myndabransanum.
Morgunblaðið/Einar Falur
Carl Sedlak.
í leit að teiknuram
Hér er fólk með hæfileika
„Þar sem stóru teiknimynda-
stúdíóin þurfa svo marga góða lista-
menn, þá vildi ég sjá hvort hér væru
einhveijir sem hefðu hæfileika og
áhuga á að fara út í þetta,“ segir
Carl. „í fyrra heimsótti ég Listasafn
íslands, hitti þar Körlu Kristjáns-
dóttur og hún hefur verið hjálpleg
við að kynna mig fyrir skólafólki og
listamönnum, gefa mér nöfn og sam-
bönd. Þegar ég er á íslandi vinn ég
í Keflavík en mér hefur engu að síð-
ur tekist að hringja í fólk, hitta
nokkra teiknimyndagerðarmenn,
tölvuteiknara, myndskreyta og lista-
menn, og skoða nokkrar portfólíur.
Ég sá strax að hér er fólk með þá
hæfíleika sem þarf, fólks sem gæti
með svolítilli vinnu orðið álitlegir
kostir fyrir stúdíóin. Ég gef þessu
fólki sýnishorn af því hvernig teikn-
ingum og portfólíum til dæmis
Disney leitar að, bendi á hvar það
má bæta sig, og í haust stendur síð-
an til að yfirmaður uppeldisdeildar
Disney komi með mér hingað til að
hitta teiknara. Ef honum líst á efni-
viðinn og fólk vill ráða sig til fyrir-
tækisins, þá sjá þeir um allt, pappíra
og atvinnuleyfí.
Byijunarlaun við teiknimyndirnar
eru 2,4 til 2,8 milljónir króna á ári,
en launin hækka hratt ef fólk stendur
sig. Á fímm, sex árum geta þau ver-
ið komin í sjö milljónir og þá geta
menn líka farið að vinna sjálfstætt,
þess vegna heima hjá sér, og geta
selt vinnu sína þaðan í gegnum tölvur.
Við erum að leita að hæfíleikaríku
fólki en það getur svo tekið langan
tíma að ala einstaklinginn upp til
að verða framúrskarandi fagmaður.
Það er mikil vinna og þess vegna
vilja stúdíóin helst fólk með reynslu
og þroska, en það er bara svo mik-
ill skortur á fólki að þau hafa verið
að taka fólk beint úr gagnfræðaskól-
um. En það sem háir faginu einna
mest, er skorturinn á góðum teikni-
kennurum í skólunum. Kennsla í
nákvæmri raunsærri teikningu hefur
verið skelfilega vanrækt síðustu ára-
tugina og hæfileikar hafa glatast.
Góðir kennarar geta verið mjög dýr-
mætir. Þannig er einn kennari á ír-
landi sem getur kennt undirstöðuna
fyrir teiknimyndagerð og þegar
stúdíóin höfðu uppi á honum, þá
fóru þau að veita honum alla mögu-
lega aðstoð og skyndilega er írland
orðið ein aðal uppeldisstöð efnilegra
teiknara!"
Gefur unglingum tilgang
Það eru ekki nema tvö ár síðan
Carl fékk þennan brennandi áhuga
á að bæta kennsiu í teiknimynda-
gerð. Sonur hans kom þá heim úr
skólanum með bréf frá kennara sem
leitaði eftir aðstoð foreldra við að
koma á fót svona kennslu. Carl
mætti á fund, var kosinn í undirbún-
ingsnefnd og ekki leið á löngu þar
til búið var að kanna grundvöliinn,
ræða við fólk í stóru teiknimynda-
stúdíóunum og öðrum menntastofn-
unum, og Carl Sedlak var orðinn
forseti stofnunarinnar FACT. Mark-
mið hennar er að efla kennslu í
teiknimyndagerð í grunnskólum San
Diego og opna nemendum þannig
leið inn í atvinnulífið.
„Við byijuðum á að heimsækja
nokkrar stórar teiknimyndastofur,
þar á meðal Warner, og gagnfræða-
skóla sem voru þegar að kenna
þetta,“ segir Carl. „Allir ítrekuðu
að það þyrfti listræna hæfileika til
að verða teiknari, en við höfðum
haldið að það væri nóg að hafa góð-
an tölvubúnað, setja krakkana við
vélarnar; en nei, okkur var sagt að
þau yrðu að geta teiknað. Úr þessum
heimsóknum komum við með ýmsar
hugmyndir og sáum hvað þörfin var
mikil: þeir hjá Warner sögðust þurfa
250 teiknara þá þegar! Svo kynntist
ég yfirmanni uppeldisdeildar Disney
og hann vantaði 300-350 teiknara.
Þá hitti ég mennina sem voru að
vinna að myndinni Fantasíu og þeir
þurftu 250.
Við vorum nokkur sem skrifuðum
skýrslu, hittum skólastjórann í skóla
sonar míns og sögðumst vilja vinna
að þessu í sjálfboðavinnu. Hann
féllst á rök okkar og samþykkti að
bæta teiknimyndagerð við kennslu-
efnið. Þá er ég blessunarlega vel
tengdur pólitískt heima hjá mér,
skólaráð borgarinnar er pólitísk
stofnun og eftir tvo mánuði var búið
að samþykkja námsefnið. Við feng-
um ákaflega hæfileikaríkan kenn-
ara, það var byijað að kenna 30
nemendum, á næstu önn voru þeir
65; í september síðastliðnum voru
þeir orðnir 200 í þremur gagnfræða-
skólum. Við höldum að í haust verði
nemendurnir 450 og þegar pró-
grammið stækkar áætlum við að það
verði stærsta uppeldisstöðin í teikni-
myndagerð, með um 1.200 nemend-
ur. Draumurinn núna er að leggja
til peninga í myndver í tengsium við
borgina, ná teiknivinnu þannig til
okkar og gefa nemendunum raun-
verulega reynslu, í stað þess að láta
senda teiknivinnu í jafn miklum
mæli til Asíu og nú er gert fyrir
bandarískar teiknimyndir. Það kæmi
mér ekki á óvart að einhveijir nem-
endur muni við útskrift úr gagn-
fræðaskólum þéna betur en foreldrar
sínir. Það er óhætt að segja að það
sé eitt af markmiðunum.
Eitt af því sem heillar okkur for-
eldrana við þessa kennslu í teikni-
myndagerð, er að allir í bekknum
geta fundið sig í þessu. Það þarf að
teikna, en það þarf líka að athuga
sögulegan bakgrunn persónanna í
teiknimyndunum, það þarf að vinna
í tungumálum, skrifa textann, semja
tónlist. Allir geta tekið þátt og feng-
ið viðbrögð. í lokin er svo tilbúið
myndband með verkinu sem hægt
er að sýna heima hjá sér. Ungling-
arnir eru mjög spenntir fyrir þessu,
svona verkefni geta gefið þeim til-
gang, hjálpað þeim að finna sig, en
eins og við vitum þá glíma ungling-
ar við mörg vandamál í dag, eitur-
lyf, ótímabæra óléttu, skerta sjálfs-
mynd og óöryggi.
í skólunum látum við nemendur
setja upp eigin stúdíó, fara í hópa
og skipta með sér verkum, rétt eins
og gert er úti í atvinnulífínu. í fyrra
rak eitt þessara stúdíóa meira að
segja nokkra nemendur, en þeir
brugðust þá hárrétt við; stofnuðu
bara eigin stúdíó og fóru út í harða
samkeppni."
ERLENDAR BÆKUR
í návígi við
námumenn
Martin Cruz Smith:
Rose Ballantine Books,
1997.
Aðalsöguhetjan í nýjustu spennu-
sögu bandaríska metsöluhöfund-
arins Martins Cruz Smiths, Rósa
eða „Rose“, er malaríusjúkur
Bandaríkjamaður af breskum
ættum, námuverkfræðingur að
mennt, frægur ef ekki alræmdur
Afríkufari, arsenikneytandi og
viðvaningur í spæjarastétt. Hann
heitir Jonathan Blair og þetta er
á seinni hluta nítjándu aldar þeg-
ar breska heimsveldið stendur í
mestum blóma. Hann er ekki mjög
hrifinn af Bretum. Partur af and-
úð hans er sprottinn af meðferð
þeirra á Afríkumönnum, sem
hann sjálfur hefur gert sér far
um að vingast við og skilja. Ekk-
ert þráir hann heitar en komast
aftur til Afríku nema ef vera
skyldi að fá að halda ræðu hjá
Konunglega landafræðifélaginu í
London um uppgötvanir
sínar í álfunni stóru. En
hann er ekki í náðinni.
Hann er orðinn að goðsögn
vegna dvalarinnar í Afríku
og alveg mátulega merki-
legri. Um hann eru skri-
faðir reyfarar. Hann er
kallaður Blair „niggari"
vegna viðhorfa hans til
Afríkubúa.
Hann er staddur
London þegar sagan
hefst og ef hann ætlar
að komast aftur til Afr-
íku þarf hann fyrst að
gera svolítið viðvik fyr-
ir styrktaraðila sinn,
eins og hann mundi
sjálfsagt kallast í dag.
Sá er vellauðugur
biskup og kolanámu-
eigandi í Norður-
Englandi. Dóttir hans
hefur verið í tygjum
við prestnefnu sem
nú er horfin sporlaust og Blair á
að komast að því hvað varð um
manninn, en án þess að rannsókn
hans veki mikla athygli á svæð-
inu. Svo hann heldur í kolarykið
í bænum Wigan og spurningin er
hvort hann eigi þaðan nokkurn
tímann afturkvæmt.
Rannsóknarvinna
Martin Cruz Smith vakti fyrst
talsverða athygli á síðustu árum
kalda stríðsins með spennusög-
unni „Gorky Park“ eða Gorky-
garðinum. í henni var sögusviðið
Moskva samtímans en bókin var
kvikmynduð með William Hurt í
aðalhlutverki. Smith var lofaður
fyrir lýsingu sína á hinu daglega
lífi Moskvubúans þegar það
þekktist lítt eða ekki á Vestur-
löndum, en Smith leggur mikið
upp úr nákvæmum rannsóknum
á sögutíma og sögustöðum bóka
sinna. Þannig hefur hann kynnt
sér til hlítar með umfangsmiklum
rannsóknum líf í kolanámubæ
eins og Wigan í Bretlandi á síð-
ustu öld, sem er sögusvið Rósu
(titillinn hefur tvöfalda merk-
ingu, getur líka verið Rós). Segja
má að einn meginstyrkur sög-
unnar sé umhverfið sem hann
hefur valið henni og einstaklega
nákvæm, næstum smásjárleg
skoðun á starfsemi í kolanámum
á nítjándu öldinni; gastegundum,
lofthæð, gangagerð, hökum,
vögnum, hestum (íslenskum),
hvernig sá sem stjórnar lyftunni
niður í göngin starfar, hvernig
sprengingar geta orðið í kola-
námum, hvernig skiptir máli að
vefja saman kveikiþráð á þennan
hátt en ekki hinn, hvaða aðferð
er notuð til þess að sannreyna
fjölda látinna eða týndra eftir
sprengingu.
Undir yfirborðinu
Vegna þess að Jonathan Blair
er landkönnuður frá Afríku er
einnig heilmikill fróðleikur um
Afríkubúa í sögunni. Reyndar er
það svo að hvar sem því verður
viðkomið hefur Smith sett inn fróð-
leik sem vitnar um þekkingu hans
á hinum ýmsu og ólíku sviðum.
Allt gerir það frásögnina ríkulegri
og forvitnilegri því bæði tekst hon-
um að skapa mjög raunverulegan
heim sem eru kolanámurnar og
kolanámubærinn og búa til gátur
um mannshvarfið sem halda at-
hyglinni vakandi. Eftir því sem
lesandinn lærir betur um kolanám-
urnar og kynnist betur fólkinu í
Wigan sniglast hann hægt en ör-
ugglega að lausn gátunnar. Ein-
hveijum lesandanum gæti þótt nóg
um hversu hugfanginn höfundur-
vertmeiríZll™*!1 fkrifar V tals-
SeríSt með
inn er af hveiju
smáatriði ofanjarðar og neðan.
Smith ætlar lesanda sínum að
grafa sér leið að lausninni í gegn-
um þykk kolalög, bráðhættulegar
gastegundir og eilífa sprengihættu
í fylgd verkfræðingsins. Á sinn
hátt er það mjög viðeigandi að
hafa námuverkfræðing í hlutverki
spæjara. Eins og námuverkfræð-
inga er siður skoðar Jonathan Bla-
ir undir yfirborðið, kannar jarðveg-
inn, grefur göng, styrkir þau og
vinnur úr jörðinni það sem nysam-
legt þykir. Þetta sama gerir hann
í leitinni að prestinum. Hann skoð-
ar undir yfírborðið meðal íbúanna
í kolanámubænum. Grefur sér
göng á milli forréttindastéttarinn-
ar og hinna fátæku í Wigan, setur
upp sprengihleðslur milli kola-
námumanna, vinnur úr jarðvegin-
um nytsöm svör um dularfullt
mannshvarf.
Smith er einnig í mun að nota
réttar áherslur í málfari persón-
anna hvort sem þær eru af há-
stétt eða lágstétt og skapar per-
sónur af engu minna raunsæi en
hann lýsir umhverfinu. Þannig er
sagan hans fróðleg bæði og
skemmtileg. Einstaka sinnum
teygist óþarflega á henni kannski
en hún er á endanum ánægjuleg
lesning og gerð af talsvert meiri
metnaði en maður á að venjast
af bókum úr þessum geira.
Aðrar bækur Martins Cruz
Smiths fyrir þá sem hafa áhuga
eru: „The Indians Won“, „Gypsy
in Amber“, „Canto for a Gypsy“,
„Nightwing", „Stallion Gate“ og
„Polar Star“.
ARNALDUR
INDRIÐASON