Morgunblaðið - 22.06.1997, Qupperneq 18

18 SUNNUDAGUR 22. JÚNÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ímynd stöð-
ugleika í
landi óreiðu
Oscar Luigi Scalfaro, forseti Ítalíu, kemur
í opinbera heimsókn til íslands í dag. Hann
hefur gegnt embætti í fímm ár og jafnmarg-
ir forsætisráðherrar hafa svarið embættiseið
í valdatíð hans. Af tilefni heimsóknarinnar
er fjallað um Scalfaro og menningar- og
* *
viðskiptatengsl Islendinga og Itala.
OSCAR Luigi Scalfaro, forseti Ítalíu, flytur ræðu á allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna.
OSCAR Luigi Scalfaro, for-
seti Ítalíu, kemur í opin-
bera heimsókn til íslands
um helgina. Hann hefur
setið í embætti í fimm ár og sagt
er að í landi óstöðugleikans sé hann
eini frammámaðurinn, sem megi
reiða sig á, „eini fastinn í landi hins
pólitíska breytileika" eins og sagði í
fyrirsögn dagblaðsins Die Welt ný-
verið.
Scalfaro hefur á undanfömum
árum tekið að sér að vera samviska
þjóðarinnar. Þegar hver höndin er
upp á móti annarri í ítölskum stjórn-
málum flytur hann ræður um sið-
ferðislega og pólitíska endurnýjun
landsins og stofnana þess. „Um-
bætur“ hefur verið kjörorð hans.
Kjörorðið „umbætur“
„Bindum enda á eitraðan orð-
róm,“ sagði hann í ávarpi sínu um
áramótin. „Bindum enda á samruna
stjómmála og viðskipta."
Scalfaro er níundi forseti Ítalíu
og honum hefur verið líkt við bjarg
trausts og trúverðugleika. Sagt er
að hann nái hins vegar ekki inn í
hjörtu fólks, heldur tali til samvisku
þess. Vinstri- og hægrimenn eigni
sér hann til skiptis, eftir því hvorir
verði fyrir barðinu á gagnrýni hans.
Þegar Scalfaro kemur fram virð-
ist hann tilheyra öðmm tíma.
Hvassir drættir andlits hans minni
á brjóstmyndir í höllum frá tímum
Rómarveldis og endurreisnarinnar.
Kjörinn í kjölfar ringulreiðar
Scalfaro hefur litlu breytt í emb-
ættisfærslu sinni frá því hann var
kjörinn forseti 25. maí 1992. Þá
var liðinn mánuður frá því að Franc-
esco Cossiga sagði af sér embætti
og hafði ítalska þingið gengið
fimmtán sinnum til atkvæða um
nýjan forseta. Glundroði hafði
myndast í ítölskum stjórnmálum og
enn einu sinni stóð almenningur
ráðþrota frammi fyrir sjónarspilinu
í Róm. Þá kom reiðarslagið. Sak-
sóknarinn Giovanni Falcone, sem
hafði rekið herferð dómskerfisins
gegn mafíunni, var myrtur í
sprengjutilræði ásamt konu sinni
og tveimur lífvörðum. Mafían í Pal-
ermo á Sikiley stóð að baki morðun-
um. Þessi verknaður hristi upp í
þinginu og sólarhring síðar var
Scalfaro kjörinn með atkvæðum
kristilegra demókrata, sósíalista,
jafnaðarmanna, fijálslyndra, rót-
tækra, fyrrverandi kommúnista og
græningja.
Scalfaro fæddist í Novara í Pi-
edmont-héraði 9. september 1918.
um að gera hann að forseta kom
heldur ekki úr röðum hans flokks-
systkina. Marco Pannella, leiðtogi
róttæka flokksins, lagði til að Scalf-
aro yrði forseti, en kristilegir demó-
kratar studdu ekki tillöguna fyrr
en ljóst var að þess væri ekki nokk-
ur kostur að Giulio Andreotti gæti
orðið forseti.
Frá því að Scalfaro tók við emb-
ætti 28. maí 1992 hefur hann bar-
ist fyrir allshetjar umbótum á ítal-
íu. Frá pólitíska landskjálftanum á
Ítalíu þegar rannsókn saksóknara-
embættisins í Mílanó undir kjörorð-
inu „hreinar hendur" leiddi til þess
að heil stétt stjórnmálamanna
þurfti að draga sig í hlé hafa fimm
forsætisráðherrar svarið embætti-
seið frammi fyrir Scalfaro. Þeir eru
Guiliano Amato, Carlo Azeglio
Ciampi, Silvio Berlusconi, Lam-
berto Dini og nú síðast Romano
Prodi.
Staðfesta Scalfaros er ekki síst
mikilvæg á tímum óvissu og hrær-
inga vegna þess valds, sem hann
hefur. Samkvæmt ítölsku stjórnar-
skránni er forseti Ítalíu einnig æðsti
yfirmaður hersins, hann undirritar
lög og hefur vald til að náða glæpa-
menn, hann getur leyst upp þing
og boðað til kosninga og ákveður
hverjum hann felur stjórnarmynd-
unarvald.
Notar vald sitt
Scalfaro gerir sér grein fyrir
þeim völdum, sem hann hefur. Þeg-
ar stjórn Berlusconis féll í desember
1994 lét hann ekki undan þrýstingi
hægrimanna um að boða þegar til
kosninga, heldur fól Dini að mynda
bráðabirgðastjórn á meðan pólitíska
ástandið í landinu róaðist.
Berlusconi beitti Scalfaro einnig
þrýstingi um að veita sér stjórnar-
myndunarumboðið að nýju, en for-
setinn varð ekki við því. Þann tíma,
sem Berlusconi var forsætisráð-
herra, var grunnt á því góða á milli
þeirra. Scalfaro fór ekki leynt með
það að honum mislíkaði hvernig
Berlusconi fór með valdið. Berlusc-
oni sakaði Scalfaro um að vera
ekki yfir flokkadrætti hafinn.
Forsetinn hefur ekki verið
undanþeginn árásum og ásökunum
meðan hann hefur verið í emb-
ætti. 1993 komu fram ásakanir um
að Scalfaro hefði þegið allt að 4,2
milljörðum króna úr sjóðum ítölsku
leyniþjónustunnar (SISDE) þegar
hann var innanríkisráðherra á síð-
asta áratug. Sagt var að yfirmaður
leyniþjónustunnar á árunum 1991
til 1992 hefði staðfest að skjöl, sem
sýndu þessar greiðslur, væru óföls-
uð. Ciampi, sem þá var forsætis-
ráðherra, hélt hins vegar ræðu á
ítalska þinginu, lýsti yfir fullum
stuðningi við forsetann og for-
dæmdi „tilraunir til að koma æðsta
embættismanni þjóðarinnar á
kné“. Þetta mál varð hins vegar
ekki til þess að blettur félli á forset-
ann.
í fylgd með dóttur sinni
Forsetinn hefur aðsetur í barokk-
höllinni Quirinal þar sem eitt sinn
sátu páfar og konungar. Höllin var
um árabil karlmannavígi því eigin-
konur fyrri forseta neituðu að flytja
þangað inn. Þegar Scalfaro tók við
embættinu flutti dóttir hans, Mar-
ianna, með honum inn í höllina.
Marianna er 52 ára gamall sálfræð-
ingur og ógift. Móðir hennar lést
mánuði eftir fæðingu hennar. Hún
hefur verið föður sínum stoð og
stytta, fylgir honum hvert fótmál
og kemur með honum hingað til
lands. Faðir hennar kvæntist ekki
aftur og helgaði líf sitt kirkjunni
og stjórnmálum.
Scalfaro er 78 ára gamall og
kjörtímabil hans rennur út árið
1999. Hann lætur aldurinn ekki
letja sig til ferðalaga. Fyrir nokkr-
um dögum var hann í Slóveníu og
héðan heldur hann til Kanada.
Hann lærði lögfræði og gekk að
námi loknu í flokk kristilegra demó-
krata. Árið 1948 var hann kjörinn
á þing. Á sjötta áratugnum var
hann aðstoðarráðherra í nokkrum
ráðuneytum, þar á meðal dóms- og
innanríkismála. Hann var sam-
gönguráðhera frá 1966 til 1968 og
menntamálaráðherra frá 1972 til
1973.
Sérlega trúrækinn forseti
Scalfaro er sérlega trúrækinn
maður og fer það ekki fram hjá
neinum. Hann hefur lagt áherslu á
það að missa ekki úr messu á ís-
landi. María guðsmóðir er honum
sérlega hugleikin. í grein, sem hann
skrifaði um trúmál, sagði hann að
mikilvægast væri að „elska guðs-
móðurina eins og „mömmu““.
Scalfaro var beitti sér í andspyrn-
unni gegn fasistastjórn Benitos
Mussolinis í heimsstyrjöldinni síð-
ari. Hann hjálpaði andstæðingum
fasistanna, sem settir höfðu verið
í fangelsi, og fjölskyldum þeirra.
Sagt hefur verið um Scalfaro að
hann hafi staðið utan allra þrýsti-
hópa og klíka í Kristilega demó-
krataflokknum. Á hann hafi aldrei
verið hægt að bera mútur og hann
hafi aldrei reynt að hygla sjálfum
sér. í raun hafí hann verið utan-
garðsmaður í flokknum. Tillagan
ÍTALÍ A hefur um ára-
tugaskeið verið Mekka
sönglistarinnar í aug-
um söngvinna íslend-
inga, og þar nýtur
mestrar virðingar
Scala-óperuhúsið í
Mílanó.
MARGIR íslendingar gengu suður til Rómar
eftir kristnitöku hérlendis sálu sinni til
bjargar og voru þessar ferðir mjög gríðar-
lega tímafrekar og erfiðar á mælikvarða
nútímamanna sem fljúga beint í leiguflugi
á nokkrum klukkustundum eða aka þangað
frá öðrum löndum Evrópu á skömmum tíma.
Islendingar héldu áfram að leggja þang-
að leið sína eftir að suðurgöngur lögðust
af og aldrei fleiri ef miðað er við tímann
eftir að smáríkin á svæðinu voru sameinuð
í eitt ríki, Italíu, árið 1861, undir stjórn
Viktors Emmanúeis 2. Sardiníukonungs.
Margvísleg menningarsamskipti
Áður en Ítalía í þeirri mynd varð að
veruleika gat þó listamaður, íslenskur í
föðurætt, sér frægðarorð í Róm, og að sjálf-
sögðu er um að ræða myndhöggvarann
Albert (Bertel) Thorvaldsen. Hann starfaði
aðallega þar í borg frá 1797 til 1838 og
sótti efnivið m.a. í rómverskar goðsagnir.
í Péturskirkjunni í Róm stendur minnis-
varði Thorvaldsens um Píus VII. páfa.
Um nokkurt skeið hefur stofnun Dante
Alighieri verið starfrækt hérlendis og hef-
ur lifnað mikið yfir menningarsamskiptum
Itala og Islendinga með tilkomu hennar.
Thor Vilhjálmsson rithöfundur er formaður
stofnunarinnar á íslandi. Frændi hans, Ric-
hard Thors, styrkti meðal annars Stefán
Guðmundsson Islandi til náms í söng i
Mílanó en hann þreytti frumraun sína í
Toscu eftir Puccini í Flórens árið 1933.
Stefán markaði þá braut sem margir ís-
lenskir söngvarar hafa síðan þrætt.
. „Sól
Islands,
sól Ítalíua
Þá fór Halldór Laxness til Taormínu á
Sikiley árið 1925 og skrifaði um sumarið
bókina sem breytti gangi íslenskra bók-
mennta, Vefarann mikli frá Kasmír. í Ta-
ormínu dvaldi einnig Þorvaldur Skúlason
málari um tima. Aðrir íslenskir listamenn
lögðu þangað leið sína og dvöldust um
lengri eða skemmri tíma, svo sem Davíð
skáld Stefánsson, Jóhannes Kjarval og
Eggert Stefánsson sem var kvæntur inn i
italska mektarfjölskyldu og þekktur í Scio
og Flórens, ekki síst seinni æviárin sem
rithöfundur og ættjarðarvinur. „Sumir
héldu jafnvel að hann væri forsetaefni á
Italíu,“ segir Thor Vilhjálmsson.
Nóg að nefna Guðmundsson
Þá má nefna ýmsa mæta söngvara, svo
sem Þuríði Pálsdóttur, Guðrúnu Á. Símon-
ar, Magnús Jónsson og Ketil Jensson svo
einhverjir séu nefndir. íslenskir söngvarar
hafa raunar alla tíð leitað í söngnám til
Ítalíu og meðal söngvara af yngri kynslóð
sem hafa numið þar og starfað, má nefna
stórtenórinn Kristján Jóhannsson.
Thor kveðst fyrst hafa komið til Italíu
árið 1948 og flækst um í fjóra mánuði,
flakkari og menningarpílagrimur í senn.
Fátt hafi verið um Islendinga á þeim tíma
á Italíu og Italar oft verið seinir að skilja
að ferðamaðurinn væri ekki frá annarri
eyju og grænni, Irlandi. „Þá sagði maður
Guðmundsson, og þeir tókust á Ioft og hróp-
uðu upp yfir sig nafn íslands fullir skiln-
ings, því Albert var þetta ár hjá Inter
Milano og það var nóg að nefna hann,“
segir Thor. Á Italíu rakst hann sömuleiðis
á Hilmar Kristjánsson, og Onnu konu hans,
sem starfaði hjá FAO, og segir hann þau
hjónin hafa greitt hvers manns götu.
Thor var fararstjóri snemma á sjöunda
áratugnum fyrir ferðaskrifstofurnar Orlof
og Sunnu en kveðst hafa hætt þegar ferða-
menn leituðu í auknum mæli í bari, bað-
strandir og dansstaði, sem endurspeglar
eflaust áhugamál margra íslenskra ferða-
manna á suðrænum slóðum þá sem nú,
þótt sumir séu forvitnir um aðra þætti. Is-
lendingar hafa þannig tekið ástfóstri við
ítalska eldhúsið, eins og neysla á flatbökum
og pastaréttum endurspegíar glöggt.
„Ótæmandi menningarlind"
Ragnar Borg fyrrverandi ræðismaður
Italíu hérlendis nefnir að vert sé að geta
hiutar Ingólfs Guðbrandssonar, sem var
frumkvöðull í að leiða landann á ítalskar
slóðir í skipulögðum ferðum og hefur verið
óþreytandi við að kynna ítalska menningu
á íslandi, ekki síst tónlist.
„Ítalía er ótæmandi menningarlind og
getur maður komist í tæri við alla tíma og
aldir í sögu Vesturlanda með því að fara
þangað, ekki síst með Dante í vasabroti í
farteskinu. Þar eru gersemar og dýrindi
menningar á hvetju strái, og ég held að
ítölum sé líka hollt að heimsækja okkur“
segir Thor. „Það er því mikið ánægjuefni
að taka á móti forseta Ítalíu, Oscar Luigi
Scalfaro, og rækta þessa vináttu. Eggert
Stefánsson talaði stundum um „sól Islands
og sól Ítalíu," og með þeim hætti er ekki
úr vegi að hugsa um þessi lönd.“
Ragnar Borg bendir einnig á að hingað
hafi komið í samvinnu við Norrænu eld-
fjallastöðina ítalskir vísindamenn sem rann-
sakað hafa eldvirkni við m.a. Napólíflóann,
og kynnt sér rannsóknir á þessu sviði hér.
Um 40 ítalar eru búsettir hérlendis að
sögn Péturs Björnssonar ræðismanns Italíu
og starfa þeir á mörgum sviðum atvinnulífs-
ins. Þar á meðal má nefna Calcedone
Gonzales lækni sem kom hingað frá Sikiley
og setti upp búnað til að vinna gegn kafara-
veiki, sem var mikill fengur að. Á Italíu
er hópur íslendinga búsettur og mikill fjöldi
námsmanna, auk margnefnds ferðamanna-
straums héðan til Ítalíu á hveiju ári.
Og ekki gleyma sjóliðum
Ragnar segir ekki hægt að Ijúka ágrips-
kenndri umfjöllun um samskipti þjóðanna
án þess að geta komu ítalskra herskipa
hingað til lands, hlaðinna ítölskum sjóliðum.